Anadolu Mecmuası

Abstract

I.Haçlı Seferleri sonrası kurulan Urfa Haçlı Kontluğu el-Cezire bölgesi özelinde Irak ve Suriye için büyük bir tehdit oluşturmaktaydı. Büyük Selçuklu Devleti bu devrede iç karışıklıklar içinde olmakla birlikte Berkyaruk ve Muhammed Tapar gibi sultanlar Musul merkezli olarak Urfa’ya yönelik Haçlılarla mücadele talimatları vermişlerdir. Bu bağlamda Urfa sürekli bir şekilde baskı altına alınmıştır. 1098’de Emir Kürboğa ile başlayan karşı saldırı 1144’te şehrin İmadeddin Zengi tarafından alınmasına kadar devam etmiştir. Burada dikkat çekilen hususlardan biri İbnu’l-Esir’in Urfa Haçlılarının bölgede oluşturduğu Irak-Suriye ve Anadolu bağlantısını tehdit eden varlıklarının tespitidir. Bu tehdide karşı Musul merkezli olarak Selçuklu atabegleri başta olmak üzere, Artuklular gibi bölge güçleri mücadelede ön saflarda yer almışlardır. Urfa’nın kaybedilmesi, Haçlıların sahil bölgesine sıkışıp kalmalarıyla İmadeddin Zengî’nin zaferi, Haçlılara karşı Müslüman toparlanmasının ilk önemli adımıdır. Nihayetinde İmadeddin Zengî’nin Urfa’yı fethi ve buradaki kontluğa son vermesi II. Haçlı Seferi’nin de teşkiline sebep olacaktır. İbnu’l-Esir’in işaret ettiği Haçlı tehdidine karşı Anadolu, Irak, Suriye ve el-Cezire hattının ortasında yanan bir ateş olarak görülen bu felaketin bölgeye yayılması yaklaşık elli yıllık bir çaba sonucunda önlenmiştir. Atabeyler ve onların vasıtasıyla Selçuklu Devleti’nin Musul merkezli harekâtında ve Haçlılara karşı kazanılan başarıda bu kurumun ve buna bağlı oluşan gelişmelerin rolü büyüktür. Yine Muhammed Tapar ve Irak Selçuklu sultanlarının iradesini göstermesi ve onların elinin uzanmadığı yere atabeylerin ve memlûk asıllı komutanların yetişerek bu zorlu zamanı birlik sağlayarak atlatmaları dikkat çekicidir.