Research Article
BibTex RIS Cite

Is It Possible for the Hanafi Jurisprudents of the Later Period to Disagree with the Founding Imams?: An Examination Special to Ibn Al-Humam

Year 2024, Issue: 51, 313 - 350, 30.04.2024

Ünal Şahin

https://doi.org/10.28949/bilimname.1406544

Abstract

In this study, the issue of whether there can be opposition to the founding imams of the Hanafi sect in terms of procedure will be discussed. The general acceptance in the Hanafi sect on the subject is that there is no opposition to the founding imams in terms of procedure. It is possible to say that this perception in the sect continued until the Industrial Revolution. However, it is later observed that the issue evolved to a different point. Especially in modern period studies, the existence, limits and quality of the real opposition to the founding imams have been questioned. When we look at the issue specifically for Ibn al-Humam, a different picture emerges. As a Hanafi jurist who lived in Egyptian geography in the 9th century Hijri, he presents a different prototype of a scholar and makes ijtihad on procedural issues. The opinions in question differ from the texts that find stability in the sect and reflect the views of the founding imams. It should also be stated that these issues consist of opinions that change according to customs, traditions, time and place and do not constitute fatwas. In this respect, it is seen that Ibn al-Humam put forward different views on procedural issues in the sect than the established perception in the sect and tried to base them. On the other hand, this aspect of Ibn al-Humam is clear evidence that his ijtihad activities continue on particular issues without departing from the sectarian method. It is understood that when the scholars of the sect reached scientific competence, they made ijtihad even in the field of usul, let alone fiqh. It should be noted that these jurisprudences are not the preferences of a different sect, but rather the conclusions reached based on evidence. In addition, each of his different views, which differ from the stable approach in the Hanafi sect, is not ijtihad but can sometimes be a preference on the subject. Therefore, it is necessary to thoroughly examine whether such differences are jurisprudence or preference.

Keywords

Islamic Law Founding Imam Ibn al-Humam Procedure Opposition

References

  • APAYDIN, H. Yunus. Din ve Fıkıh Yazıları. Konya: Hacıveyiszade İlim ve Kültür Vakfı Yayınevi, 2018.
  • ATAR, Fahreddin. Fıkıh Usulü. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2011.
  • AYNÎ, Mehmed Fıkhî el-. Risâle fî edebi’l-müftî. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi (İSAM), 2018.
  • BÂBERTÎ, Ekmeleddîn Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd b. Ahmed el-. el-İnâye. Daru’l-Fikr, ts.
  • BARDAKOĞLU, Ali. “Hanefî Mezhebi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 16/1-21. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
  • BAYDER, Osman. “Bedreddin eş-Şuhâvî’nin et-Tırâzu’l-Müzheb Adlı Eserinin Tahkik ve Tercümesi”. Tahkik İslami İlimler Araştırma ve Neşir Dergisi II/1 (2019), 211-257-257.
  • BAYDER, Osman. Kurucu İmama Muhalefetin İmkan ve Sınırı Hanefi Mezhebi Örneği. Maarif Mektepleri, 2018.
  • BEDİR, Murteza. Buhara Hukuk Okulu : Vakıf Hukuku Bağlamında X-XIII. Yüzyıl Orta Asya Hanefi Hukuku Üzerine Bir İnceleme. İstanbul: İSAM Yayınları, 2014.
  • BİLİK, Abdurrahim. Fıkhın Bir Alt Disiplini Olarak İlmu’l-hilaf. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2018.
  • BİLMEN, Ömer Nasûhî. Hukûk-ı İslâmiyye ve Istılâhât-ı Fıkhiyye Kâmûsu. İstanbul: Bilmen Yayınevi, 1967.
  • BUHÂRÎ, Alâüddîn Abdülazîz b. Ahmed b. Muhammed el-. Keşfü’l-esrâr. Dersaâdet: Şirket-i Sahafiyye-i Osmaniye, 1308.
  • CESSÂS, Ebû Bekr Ahmed b. Alî er-Râzî el-. el-Fusûl fi’l-usûl. Kuveyt: Vizaretü’l-Evkaf ve’ş-Şuuni’l-İslamiyye, 1985.
  • CİCİ, Recep. “Osmanlı Klasik Dönemi Fıkıh Kitapları”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi III/5 (2005), 215-248.
  • CİHAN, Ravza. İbnü’l-Hümam’ın Fethu’l-Kadir Adlı Eserinin Metot ve Muhteva Açısından İncelenmesi (Kitabü’n-Nikah Örneği). Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2010.
  • CÜRCÂNÎ, es-Seyyid eş-Şerîf Ali b. Muhammed el-. et-Taʿrîfât. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1983.
  • DEBÛSÎ, Ebû Zeyd Abdullah (Ubeydullah) b. Muhammed b. Ömer b. Îsâ ed-. Takvîmü’l-edille fî usûli’l-fıkh. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2001.
  • DİHLEVİ, Şah Veliyyullah Ahmed b Abdirrahîm Fârûki ed-. el-İnsâf fî beyâni esbâbi’l-ihtilâf. Daru’n-nefâis, 1406.
  • EBÜ’L-HÂC, Salah Muhammed Salim. “el-İntikâdât alâ Tabakâti İbn Kemâl Bâşâ”. Usûl: İslam Araştırmaları 24 (2015), 105-130.
  • EMÎR PADİŞAH, Muhammed b. Mahmûd Buhârî. Teysîrü’t-tahrîr şerhi ala kitâbi’t-tahrîr. Mustafa el-Babi el-Halebi, 1931.
  • FENÂRÎ, Muḥammed b. Ḥamza b. Muḥammed er-Rûmî el-. Fuṣûlu’l-Bedâiʿ fî ʾUsûli’ş-Şerâʾiʿ. thk. Muḥammed Ḥuseyn Muḥammed Ḥasen İsmaîl. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 1427/2006.
  • FÎRÛZÂBÂDÎ, Ebû’ṭ-Ṭâhir Muḥammed b. Yaʿḳûb el-. Beṣâʾiru Ẕevî’t-Temyîz fî Letâʾifi’l-Kitâbi’l-ʿAzîz. thk. Muḥammed ʿAlî en-Neccâr. 6 Cilt. Kahire: el-Meclisu’l-Aʿlâ, ts.
  • GAZNEVÎ, Cemâlüddîn Ahmed b. Muhammed b. Mahmûd el-. el-Hâvi’l-kudsî (fi fürû’i’l-fıkhi’l-Hanefî). Dımaşk #Beyrut : Dârü’n-Nevâdir, 2011.
  • GÜNDÜZ, Selman. İbnü’l-Hümâm’ın Mezhebe Muhalif Görüşleri ve Tercihleri. Kayseri: Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
  • HASKEFÎ, Alaeddin Muhammed b. Ali b. Muhammed ed-Dımaşkî el-. İfâzatü’l-envâr ala usûli’l-Menâr (Haşiyetu Nesemâtü’l-eshâr’la birlikte). Karaçi: İdaretü’l-Kur’ân ve’l-Ulûmu’l-İslâmiyye, 1418.
  • HAZNE, Heysem. Tatavvuru’l-fikri’l-usûli’l-Hanefî. Amman: Darü’r-Razi, 2007.
  • HIN, Mustafa Saîd. Eserü’l-ihtilâf fi’l-kavâ’idi’l-usûliyye fî ihtilâfi’l-fukahâ. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1982.
  • İBN ÂBİDÎN, Muhammed Emin b. Ömer b. Abdülazîz ed-Dımaşkî. Mecmûatu Resâli İbn Âbidîn. Şirket-i Sahife-i Osmaniye, 1320.
  • İBN ÂBİDÎN, Muhammed Emin b. Ömer b. Abdülazîz ed-Dımaşkî. Reddü’l-muhtâr ale’d-Dürri’l-muhtâr. Beyrut-İstanbul: Daru’l-Fikr-Kahraman Yayınları, 1992.
  • İBN ÂBİDÎN, Muhammed Emin b. Ömer b. Abdülazîz ed-Dımaşkî. Ukûdu resmi’l-müftî. Suriye: Matbaatü’l-maarif, 1301.
  • İBN EMÎRU HÂC, Ebû Abdullah Şemseddin Muhammed b. Muhammed. et-Takrîr ve’t-tahbîr. Bulak: el-Matbaatü’l-Kübra’l-Emiriyye, 1316.
  • İBN KUTLUBOĞA, Zeynüddîn Kasım b. Hulâsatü’l-efkâr şerhu muhtasari’l-Menâr. Daru İbn Hazm, 2003.
  • İBN MELEK, İzzeddin Abdüllatif b. Abdülaziz b. Emineddin. Şerhü’l-Menâr li-İbni’l-Melek (İbnü’l-Aynî şerhiyle birlikte). İstanbul: Salah Bilici, 1292.
  • İBN NÜCEYM, Zeynüddin Zeyn b. İbrâhim b. Muhammed el-Mısri el-Hanefi. Lübbü’l-usûl. İstanbul: Vakfü’d-Diyaneti’t-Türkiyye Merkezü’l-Buhusü’l-İslamiyye (Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi (İSAM), 2020.
  • İBN NÜCEYM, Zeynüddin Zeyn b. İbrâhim b. Muhammed. el-Bahrü’r-râik şerhu Kenzi’d-dekâik. Dâru’l-kitabi’l-islâmî, ts.
  • İBN NÜCEYM, Zeynüddin. Fethü’l-ğaffâr bi şerhi’l-Menâr. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2001.
  • İBNÜ’L-HÜMÂM, Kemâleddin Muhammed b. Abdülvahid b. Abdülhamid. et-Tahrîr fî usûli’l-fıkh el-Câmi beyne Istılahayi’l-Hanefiyye ve’ş-Şâfiiyye. Kahire: Mustafa el-Babi el-Halebi, 1932.
  • İBNÜ’L-HÜMÂM, Kemâleddin Muhammed b. Abdülvahid b. Abdülhamid. Fethü’l-kadîr. Beyrut: Darü’l-fikr, ts.
  • İBNÜ’L-HÜMÂM, Kemâleddin Muhammed b. Abdülvahid b. Abdülhamid. Zâdü’l-fakîr. Medine-Beyrut: Darü’s-Sirac-Darü’l-Beşairi’l-İslamiyye, 2013.
  • İNANIR, Ahmet. “İbn Kemal’in Tabakatü’l-Fukahası ve Değerlendirilmesi” 37 (2012), 65-86.
  • İSFAHÂNÎ, Ebü’l-Kâsım Hüseyin b. Muhammed b. Mufaddal Ragıb. Müfredâtu elfâzi’l-Kur’ân. Beyrut: Dârü’l-kalem-Dâru’ş-şâmiye, 2002.
  • KARAMAN, Hayreddin. İslam Hukukunda İctihad. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2010.
  • KÂRÎ, Ebü’l-Hasan Nureddin Ali b. Sultan Muhammed Ali el-. Şerhu Muhtasari’l-menâr. Beyrut: Daru Sadır, 2006.
  • KÂSÂNÎ, Ebû Bekr Alaeddin Ebû Bekr b. Mes’ud b. Ahmed el-. Bedâʾiʿu’s-sanâʾiʿ fî tertîbi’ş-şerâʾiʿ. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1986.
  • KAYA, Eyyüp Said. Mezheblerin Teşekkülünden Sonra Fıkhî İstidlâl. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2001.
  • KAYA, Yakup. İbnü’l-Hümâm’ın İbâdetler Alanındaki Görüşleri. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2001.
  • KEFEVÎ, Eyyub b. Musa el-Hüseyni Ebü’l-Bekâ el-. Külliyyâtu Ebi’l-Bekâ. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, ts.
  • KEVSERÎ, Muhammed Zahid b. el-Hasan. Hüsnü’t-tekâdî fî sîreti’l-İmâm Ebî Yûsuf el-Kadî, 1948.
  • KEVSERÎ, Muhammed Zahid. Lemahâtü’n-nazar fi sîreti’l-İmâm Züfer. el-Mektebetü’l-Ezheriyye li’t-Türâs, ts.
  • KİRMASTÎ, Yusuf b. Hüseyin el-. Zübdetü’l-vüsûl ila umdeti’l-usûl. Beyrut: Dâru Sâdır, 2008.
  • KOCA, Ferhat. “İbnü’l-Hümâm”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 21/87-90. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
  • LEKNEVÎ, Abdülali Muhammed b. Nizameddin Muhammed Sehâlevî el-Ensârî el-. Fevâtihü’r-rahamût bi-şerhi Müsellemi’s-sübût. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2002.
  • LEKNEVÎ, Ebü’l-Hasenat Muhammed Abdülhay b. Muhammed el-. el-Fevâidü’l-behiyye fî terâcimi’l-Hanefiyye. Beyrut: Dârü’l-Ma’rife, ts.
  • LEKNEVÎ, Ebü’l-Hasenat Muhammed Abdülhay b. Muhammed. en-Nâfiʿu’l-kebîr limen yutâliʿu’l-Câmiʿa’s-saġīr. Beyrut: Alemü’l-Kütüb, 1990.
  • MAHBÛBÎ, Sadrüşşerîa Ubeydullah b. Mes’ud b. Mahmûd el-Buhârî el-. et-Tavzîh fî halli gavâmizi’t-tenkîh. Beyrut: Darü’l-kütübi’l-ilmiyye, ts.
  • MERÂĞÎ, Abdullah Mustafa el-. el-Fethü’l-mübîn fî tabakâti’l-usûliyyîn. Kahire: Abdülhamid Ahmed Hanefi, ts.
  • MERCÂNÎ, Şehabeddin b. Bahaüddin b. Sübhânî el-Kazânî el-. Nâzûratü’l-hak fî farziyyeti’l-işâ ve in lem yeğibi’ş-şafak. İstanbul-Amman: Darü’l-Hikme-Darü’l-Feth, 2012.
  • MOLLA HÜSREV. Mir’âtü’l-usûl şerh-i Mirkâti’l-vüsûl (Tarsûsî Haşiyesiyle birlikte). İstanbul: Mektebetü’l-Hanefiyye, ts.
  • OSMANÎ, Muhammed Taki. Usûlü’l-iftâ ve âdâbuhû. Mektebetü Maârifi’l-Kur’an, 2011.
  • ÖĞÜT, Salim. “Emir”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 11/119-121. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
  • ÖZEN, Şükrü. “Hilâf”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 17/527-538. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
  • ÖZEN, Şükrü. “Kemalpaşazâde (Fıkhî Görüşleri)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 25/240-242. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
  • ÖZER, Hasan. “Hanefî Fakîhi Molla Hüsrev’in (885/1480) Fıkıh Usûlüne Ait Bir Risâlesi:” İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi 8 (2006), 271-284.
  • ÖZER, Hasan. “İbn-i Kemâl ve Tabakâtü’l-Fukahâ Adlı Eseri”. İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi 14 (2009), 353-374.
  • SAVA PAŞA. İslam Hukuku Nazariyatı Hakkında Bir Etüt. çev. Baha Arıkan. Ankara: Yeni Matbaa, 1955.
  • SEHÂVÎ, Ebü’l-Hayr Şemsüddîn Muhammed b Abdirrahmân b Muhammed. ed-Davʾü’l-lâmiʿ li-ehli’l-karni’t-tâsiʿ. Beyrut: Dârü’l-mektebeti’l-hayat, ts.
  • SEM’ÂNÎ, Ebü’l-Muzaffer Mansûr b. Muhammed b. Abdilcebbâr Temîmî Mervezî. Kavâtıʿu’l-edille fi’l-usûl. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
  • SEMERKANDÎ, Ebû Bekr Alaeddin Muhammed b. Ahmed b. Ebû Ahmed. Mîzânü’l-usûl fî netâici’l-ukûl fî usûli’l-fıkh. Katar: Matbaatü’t-davha, 1984.
  • SEMERKANDÎ, Rükneddin Ubeydullah es-. Camiʻu’l-usûl fi beyâni’l-kavaʻidi’l-Hanefiyye ve’ş-Şafiiyye fi usûli’l-fıkh. İstanbul: Vakfü’d-Diyaneti’t-Türkiyye Merkezü’l-Buhusü’l-İslamiyye (Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi (İSAM), 2020.
  • SERAHSÎ, Ebû Bekr Şemsü’l-eimme Muhammed b. Ebî Sehl Ahmed es-. el-Mebsût. Beyrut: Dâru’l-Marife, 1414.
  • SERAHSÎ, Ebû Bekr Şemsü’l-eimme Muhammed b. Ebî Sehl Ahmed es-. Usûlü’s-Serahsî. Beyrut: Daru’l-Marife, ts.
  • SİĞNÂKÎ, Hüsameddin Hüseyin b. Ali b. Haccâc es-. el-Kâfî şerhu’l-Pezdevî. ed. Muhammed Seyyid Gânat. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 2001.
  • SÜYÛṬÎ, Ebü’l-Fażl Celâlüddîn ʿAbdurraḥmân b. Ebî Bekr b. Muḥammed el-Ḫuḍayrî es-. Buğyetu’l-Vuʿât fî Ṭabaḳâti’l-Luğaviyyîn ve’n-Nuḥât. thk. Muḥammed Ebû’l-Faḍl İbrahim. 2 Cilt. Beyrut: el-Mektebetu’l-ʿAṣriyye, ts.
  • ŞABAN, Zekiyüddin. İslam Hukuk İminin Esasları: (Usûlü’l-fıkh). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2018.
  • ŞAHİN, Ünal. “Mecaz Kavramı Etrafında Oluşan ‘Mecazın Umûmu’, ‘Umûmu’l-Mecaz’ ve ‘Hakikat ile Mecazın Cem’i’ Istılahlarının Kavramsal Analizi”. Bozok Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 23 (2023), 191-228.
  • ŞAHİN, Ünal. İmam Züfer ve Usul Anlayışı. Rize: Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2022.
  • ŞAKİR, Hanbelîzâde Muhammed. Fıkıh Usûlü. İzmir: İzmir İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2010.
  • ŞİRVÂNÎ, Ahmed Hamdi. Levâmi’u’d-dekâkik fi tercemeti mecâmi’i’l-hakâik. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2017.
  • TEFTÂZÂNÎ, Saʻdeddin Mesud b. Ömer b. Abdullah et-. Şerhü’t-Telvîh ale’t-Tavzîh. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
  • UĞUR, Seyit Mehmet. “Abdülganî b. İsmail en-Nablusî’nin ‘el-Cevâbü’ş-Şerîf li’l-Hazreti’ş-Şerîfe fî Enne Mezhebe Ebî Yûsuf ve Muhammed Hüve Mezhebü Ebî Hanîfe’ İsimli Risalesinin Tahkik ve Tahlili”. İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi 29 (2017), 601-633.
  • UĞUR, Seyit Mehmet. Hanefilerde Mezhep İçi Tercih ve Usulü. İstanbul: İFAV (M.Ü. İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları), 2019.
  • ÛKÂSÎN, Kemal. el-Kavâidü’l-usûliyye fi kitâbi Fethi’l-kadîr. Cezayir: Cezayir Üniversitesi Külliyyetü’l-ulûmu’l-İslâmiyye, Doktora Tezi, 2005.
  • ÛŞÎ, Ebû Muhammed Siraceddin Ali b. Osman b. Muhammed b. Süleyman el-. el-Fetâva’s-sirâciyye. Dârü’l-Ulum Zekeriyya, 2011.
  • YAMAN, Ahmet. Fetva Usulü ve Adabı. İstanbul: M.Ü İlahiyat Fakültesi Vakfı (İFAV), 2019.
  • ZERKEŞÎ, Ebû Abdullah Bedreddin Muhammed b. Bahadır b. Abdullah ez-. el-Bahrü’l-muhît fî usûli’l-fıkh. Dâru’l-kütübî, 1994.
  • ZEYLAÎ, Fahreddin Osman b. Ali b. Mihcen ez-. Tebyînü’l-hakâik fî şerhi Kenzi’d-dekâik. Bulak: el-Matbaatü’l-Kübra’l-Emiriyye, 1314.

Müteahhir Dönem Hanefî Fakihlerinin Kurucu İmamlara Usulde Muhalefeti Mümkün Mü?: İbnü'l-Hümâm Özelinde Bir İnceleme

Year 2024, Issue: 51, 313 - 350, 30.04.2024

Ünal Şahin

https://doi.org/10.28949/bilimname.1406544

Abstract

Bu çalışmada Hanefî mezhebinin kurucu imamlarına müteahhir dönem mezhep fakihlerinin usul mesailinde muhalefet edip edemeyeceği hususu ele alınmıştır. Konu hakkında Hanefî mezhebinde genel kabul, kurucu imamlara usulde muhalefetin olmadığı yönündedir. Mezhepteki bu kabulün Sanayi Devrimi’ne kadar devam ettiğini söylemek mümkündür. Ancak sonraki dönemlerde meselenin farklı bir noktaya evrildiği müşahede edilmektedir. Bilhassa modern dönem çalışmalarında kurucu imamlara gerçek anlamda muhalefetin varlığı, sınırları ve keyfiyeti sorgulanmıştır. İbnü’l-Hümâm (ö. 861/1457) özelinde meseleye bakıldığında ise daha farklı bir tablo karşımıza çıkmaktadır. O, hicri 9’uncu asırda Mısır coğrafyasında yaşamış bir Hanefî fakihi olarak, farklı bir âlim prototipi ortaya koymakta ve usul meselelerinde içtihatta bulunmaktadır. Bu içtihatlar, mezhepte istikrar bulan ve kurucu imamların görüşlerini yansıtan metinlerden farklılık arz etmektedir. Onun, muhalefet ettiği konuların örf, âdet, zaman ve zemine göre değişen ayrıca, fetva mahiyetinde olmayan görüşlerden müteşekkil olduğunu da ifade etmek gerekmektedir. Bu kapsamda İbnü’l-Hümâm’ın usulî konularda mezhepteki yerleşik yaklaşımdan farklı görüşler ileri sürdüğü ve bunları temellendirmeye çalıştığı görülmektedir. Diğer taraftan İbnü’l-Hümâm’ın bu yönü, mezhep usulünden bütünüyle ayrılmadan tikel meselelerde içtihat faaliyetinin de devam ettiğinin açık delillerindendir. Buradan, mezhep ulemasının ilmî yetkinliğe ulaştığında fürû fıkıh bir tarafa usul mesailinde dahi içtihat ettiği anlaşılmaktadır. Bu içtihatların, farklı bir mezhep görüşünün tercihi olmadığı bilakis, delilden hareketle ulaşılan neticeler olduğu belirtilmelidir. Ayrıca onun Hanefî mezhebinde istikrar bulan yaklaşımdan ayrılan her bir farklı görüşü, içtihat merkezli olmayıp bazen konu hakkında tercih olabilmektedir. Bundan dolayı bu gibi farklılıkların içtihat mı yoksa tercih mi olduğunun iyice tetkik edilmesi gerekmektedir.

Keywords

İslam Hukuku Kurucu imam İbnü’l-Hümâm Usul Muhalefet

References

  • APAYDIN, H. Yunus. Din ve Fıkıh Yazıları. Konya: Hacıveyiszade İlim ve Kültür Vakfı Yayınevi, 2018.
  • ATAR, Fahreddin. Fıkıh Usulü. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2011.
  • AYNÎ, Mehmed Fıkhî el-. Risâle fî edebi’l-müftî. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi (İSAM), 2018.
  • BÂBERTÎ, Ekmeleddîn Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd b. Ahmed el-. el-İnâye. Daru’l-Fikr, ts.
  • BARDAKOĞLU, Ali. “Hanefî Mezhebi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 16/1-21. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
  • BAYDER, Osman. “Bedreddin eş-Şuhâvî’nin et-Tırâzu’l-Müzheb Adlı Eserinin Tahkik ve Tercümesi”. Tahkik İslami İlimler Araştırma ve Neşir Dergisi II/1 (2019), 211-257-257.
  • BAYDER, Osman. Kurucu İmama Muhalefetin İmkan ve Sınırı Hanefi Mezhebi Örneği. Maarif Mektepleri, 2018.
  • BEDİR, Murteza. Buhara Hukuk Okulu : Vakıf Hukuku Bağlamında X-XIII. Yüzyıl Orta Asya Hanefi Hukuku Üzerine Bir İnceleme. İstanbul: İSAM Yayınları, 2014.
  • BİLİK, Abdurrahim. Fıkhın Bir Alt Disiplini Olarak İlmu’l-hilaf. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2018.
  • BİLMEN, Ömer Nasûhî. Hukûk-ı İslâmiyye ve Istılâhât-ı Fıkhiyye Kâmûsu. İstanbul: Bilmen Yayınevi, 1967.
  • BUHÂRÎ, Alâüddîn Abdülazîz b. Ahmed b. Muhammed el-. Keşfü’l-esrâr. Dersaâdet: Şirket-i Sahafiyye-i Osmaniye, 1308.
  • CESSÂS, Ebû Bekr Ahmed b. Alî er-Râzî el-. el-Fusûl fi’l-usûl. Kuveyt: Vizaretü’l-Evkaf ve’ş-Şuuni’l-İslamiyye, 1985.
  • CİCİ, Recep. “Osmanlı Klasik Dönemi Fıkıh Kitapları”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi III/5 (2005), 215-248.
  • CİHAN, Ravza. İbnü’l-Hümam’ın Fethu’l-Kadir Adlı Eserinin Metot ve Muhteva Açısından İncelenmesi (Kitabü’n-Nikah Örneği). Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2010.
  • CÜRCÂNÎ, es-Seyyid eş-Şerîf Ali b. Muhammed el-. et-Taʿrîfât. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1983.
  • DEBÛSÎ, Ebû Zeyd Abdullah (Ubeydullah) b. Muhammed b. Ömer b. Îsâ ed-. Takvîmü’l-edille fî usûli’l-fıkh. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2001.
  • DİHLEVİ, Şah Veliyyullah Ahmed b Abdirrahîm Fârûki ed-. el-İnsâf fî beyâni esbâbi’l-ihtilâf. Daru’n-nefâis, 1406.
  • EBÜ’L-HÂC, Salah Muhammed Salim. “el-İntikâdât alâ Tabakâti İbn Kemâl Bâşâ”. Usûl: İslam Araştırmaları 24 (2015), 105-130.
  • EMÎR PADİŞAH, Muhammed b. Mahmûd Buhârî. Teysîrü’t-tahrîr şerhi ala kitâbi’t-tahrîr. Mustafa el-Babi el-Halebi, 1931.
  • FENÂRÎ, Muḥammed b. Ḥamza b. Muḥammed er-Rûmî el-. Fuṣûlu’l-Bedâiʿ fî ʾUsûli’ş-Şerâʾiʿ. thk. Muḥammed Ḥuseyn Muḥammed Ḥasen İsmaîl. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 1427/2006.
  • FÎRÛZÂBÂDÎ, Ebû’ṭ-Ṭâhir Muḥammed b. Yaʿḳûb el-. Beṣâʾiru Ẕevî’t-Temyîz fî Letâʾifi’l-Kitâbi’l-ʿAzîz. thk. Muḥammed ʿAlî en-Neccâr. 6 Cilt. Kahire: el-Meclisu’l-Aʿlâ, ts.
  • GAZNEVÎ, Cemâlüddîn Ahmed b. Muhammed b. Mahmûd el-. el-Hâvi’l-kudsî (fi fürû’i’l-fıkhi’l-Hanefî). Dımaşk #Beyrut : Dârü’n-Nevâdir, 2011.
  • GÜNDÜZ, Selman. İbnü’l-Hümâm’ın Mezhebe Muhalif Görüşleri ve Tercihleri. Kayseri: Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
  • HASKEFÎ, Alaeddin Muhammed b. Ali b. Muhammed ed-Dımaşkî el-. İfâzatü’l-envâr ala usûli’l-Menâr (Haşiyetu Nesemâtü’l-eshâr’la birlikte). Karaçi: İdaretü’l-Kur’ân ve’l-Ulûmu’l-İslâmiyye, 1418.
  • HAZNE, Heysem. Tatavvuru’l-fikri’l-usûli’l-Hanefî. Amman: Darü’r-Razi, 2007.
  • HIN, Mustafa Saîd. Eserü’l-ihtilâf fi’l-kavâ’idi’l-usûliyye fî ihtilâfi’l-fukahâ. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1982.
  • İBN ÂBİDÎN, Muhammed Emin b. Ömer b. Abdülazîz ed-Dımaşkî. Mecmûatu Resâli İbn Âbidîn. Şirket-i Sahife-i Osmaniye, 1320.
  • İBN ÂBİDÎN, Muhammed Emin b. Ömer b. Abdülazîz ed-Dımaşkî. Reddü’l-muhtâr ale’d-Dürri’l-muhtâr. Beyrut-İstanbul: Daru’l-Fikr-Kahraman Yayınları, 1992.
  • İBN ÂBİDÎN, Muhammed Emin b. Ömer b. Abdülazîz ed-Dımaşkî. Ukûdu resmi’l-müftî. Suriye: Matbaatü’l-maarif, 1301.
  • İBN EMÎRU HÂC, Ebû Abdullah Şemseddin Muhammed b. Muhammed. et-Takrîr ve’t-tahbîr. Bulak: el-Matbaatü’l-Kübra’l-Emiriyye, 1316.
  • İBN KUTLUBOĞA, Zeynüddîn Kasım b. Hulâsatü’l-efkâr şerhu muhtasari’l-Menâr. Daru İbn Hazm, 2003.
  • İBN MELEK, İzzeddin Abdüllatif b. Abdülaziz b. Emineddin. Şerhü’l-Menâr li-İbni’l-Melek (İbnü’l-Aynî şerhiyle birlikte). İstanbul: Salah Bilici, 1292.
  • İBN NÜCEYM, Zeynüddin Zeyn b. İbrâhim b. Muhammed el-Mısri el-Hanefi. Lübbü’l-usûl. İstanbul: Vakfü’d-Diyaneti’t-Türkiyye Merkezü’l-Buhusü’l-İslamiyye (Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi (İSAM), 2020.
  • İBN NÜCEYM, Zeynüddin Zeyn b. İbrâhim b. Muhammed. el-Bahrü’r-râik şerhu Kenzi’d-dekâik. Dâru’l-kitabi’l-islâmî, ts.
  • İBN NÜCEYM, Zeynüddin. Fethü’l-ğaffâr bi şerhi’l-Menâr. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2001.
  • İBNÜ’L-HÜMÂM, Kemâleddin Muhammed b. Abdülvahid b. Abdülhamid. et-Tahrîr fî usûli’l-fıkh el-Câmi beyne Istılahayi’l-Hanefiyye ve’ş-Şâfiiyye. Kahire: Mustafa el-Babi el-Halebi, 1932.
  • İBNÜ’L-HÜMÂM, Kemâleddin Muhammed b. Abdülvahid b. Abdülhamid. Fethü’l-kadîr. Beyrut: Darü’l-fikr, ts.
  • İBNÜ’L-HÜMÂM, Kemâleddin Muhammed b. Abdülvahid b. Abdülhamid. Zâdü’l-fakîr. Medine-Beyrut: Darü’s-Sirac-Darü’l-Beşairi’l-İslamiyye, 2013.
  • İNANIR, Ahmet. “İbn Kemal’in Tabakatü’l-Fukahası ve Değerlendirilmesi” 37 (2012), 65-86.
  • İSFAHÂNÎ, Ebü’l-Kâsım Hüseyin b. Muhammed b. Mufaddal Ragıb. Müfredâtu elfâzi’l-Kur’ân. Beyrut: Dârü’l-kalem-Dâru’ş-şâmiye, 2002.
  • KARAMAN, Hayreddin. İslam Hukukunda İctihad. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2010.
  • KÂRÎ, Ebü’l-Hasan Nureddin Ali b. Sultan Muhammed Ali el-. Şerhu Muhtasari’l-menâr. Beyrut: Daru Sadır, 2006.
  • KÂSÂNÎ, Ebû Bekr Alaeddin Ebû Bekr b. Mes’ud b. Ahmed el-. Bedâʾiʿu’s-sanâʾiʿ fî tertîbi’ş-şerâʾiʿ. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1986.
  • KAYA, Eyyüp Said. Mezheblerin Teşekkülünden Sonra Fıkhî İstidlâl. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2001.
  • KAYA, Yakup. İbnü’l-Hümâm’ın İbâdetler Alanındaki Görüşleri. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2001.
  • KEFEVÎ, Eyyub b. Musa el-Hüseyni Ebü’l-Bekâ el-. Külliyyâtu Ebi’l-Bekâ. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, ts.
  • KEVSERÎ, Muhammed Zahid b. el-Hasan. Hüsnü’t-tekâdî fî sîreti’l-İmâm Ebî Yûsuf el-Kadî, 1948.
  • KEVSERÎ, Muhammed Zahid. Lemahâtü’n-nazar fi sîreti’l-İmâm Züfer. el-Mektebetü’l-Ezheriyye li’t-Türâs, ts.
  • KİRMASTÎ, Yusuf b. Hüseyin el-. Zübdetü’l-vüsûl ila umdeti’l-usûl. Beyrut: Dâru Sâdır, 2008.
  • KOCA, Ferhat. “İbnü’l-Hümâm”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 21/87-90. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
  • LEKNEVÎ, Abdülali Muhammed b. Nizameddin Muhammed Sehâlevî el-Ensârî el-. Fevâtihü’r-rahamût bi-şerhi Müsellemi’s-sübût. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2002.
  • LEKNEVÎ, Ebü’l-Hasenat Muhammed Abdülhay b. Muhammed el-. el-Fevâidü’l-behiyye fî terâcimi’l-Hanefiyye. Beyrut: Dârü’l-Ma’rife, ts.
  • LEKNEVÎ, Ebü’l-Hasenat Muhammed Abdülhay b. Muhammed. en-Nâfiʿu’l-kebîr limen yutâliʿu’l-Câmiʿa’s-saġīr. Beyrut: Alemü’l-Kütüb, 1990.
  • MAHBÛBÎ, Sadrüşşerîa Ubeydullah b. Mes’ud b. Mahmûd el-Buhârî el-. et-Tavzîh fî halli gavâmizi’t-tenkîh. Beyrut: Darü’l-kütübi’l-ilmiyye, ts.
  • MERÂĞÎ, Abdullah Mustafa el-. el-Fethü’l-mübîn fî tabakâti’l-usûliyyîn. Kahire: Abdülhamid Ahmed Hanefi, ts.
  • MERCÂNÎ, Şehabeddin b. Bahaüddin b. Sübhânî el-Kazânî el-. Nâzûratü’l-hak fî farziyyeti’l-işâ ve in lem yeğibi’ş-şafak. İstanbul-Amman: Darü’l-Hikme-Darü’l-Feth, 2012.
  • MOLLA HÜSREV. Mir’âtü’l-usûl şerh-i Mirkâti’l-vüsûl (Tarsûsî Haşiyesiyle birlikte). İstanbul: Mektebetü’l-Hanefiyye, ts.
  • OSMANÎ, Muhammed Taki. Usûlü’l-iftâ ve âdâbuhû. Mektebetü Maârifi’l-Kur’an, 2011.
  • ÖĞÜT, Salim. “Emir”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 11/119-121. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
  • ÖZEN, Şükrü. “Hilâf”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 17/527-538. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
  • ÖZEN, Şükrü. “Kemalpaşazâde (Fıkhî Görüşleri)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 25/240-242. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
  • ÖZER, Hasan. “Hanefî Fakîhi Molla Hüsrev’in (885/1480) Fıkıh Usûlüne Ait Bir Risâlesi:” İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi 8 (2006), 271-284.
  • ÖZER, Hasan. “İbn-i Kemâl ve Tabakâtü’l-Fukahâ Adlı Eseri”. İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi 14 (2009), 353-374.
  • SAVA PAŞA. İslam Hukuku Nazariyatı Hakkında Bir Etüt. çev. Baha Arıkan. Ankara: Yeni Matbaa, 1955.
  • SEHÂVÎ, Ebü’l-Hayr Şemsüddîn Muhammed b Abdirrahmân b Muhammed. ed-Davʾü’l-lâmiʿ li-ehli’l-karni’t-tâsiʿ. Beyrut: Dârü’l-mektebeti’l-hayat, ts.
  • SEM’ÂNÎ, Ebü’l-Muzaffer Mansûr b. Muhammed b. Abdilcebbâr Temîmî Mervezî. Kavâtıʿu’l-edille fi’l-usûl. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
  • SEMERKANDÎ, Ebû Bekr Alaeddin Muhammed b. Ahmed b. Ebû Ahmed. Mîzânü’l-usûl fî netâici’l-ukûl fî usûli’l-fıkh. Katar: Matbaatü’t-davha, 1984.
  • SEMERKANDÎ, Rükneddin Ubeydullah es-. Camiʻu’l-usûl fi beyâni’l-kavaʻidi’l-Hanefiyye ve’ş-Şafiiyye fi usûli’l-fıkh. İstanbul: Vakfü’d-Diyaneti’t-Türkiyye Merkezü’l-Buhusü’l-İslamiyye (Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi (İSAM), 2020.
  • SERAHSÎ, Ebû Bekr Şemsü’l-eimme Muhammed b. Ebî Sehl Ahmed es-. el-Mebsût. Beyrut: Dâru’l-Marife, 1414.
  • SERAHSÎ, Ebû Bekr Şemsü’l-eimme Muhammed b. Ebî Sehl Ahmed es-. Usûlü’s-Serahsî. Beyrut: Daru’l-Marife, ts.
  • SİĞNÂKÎ, Hüsameddin Hüseyin b. Ali b. Haccâc es-. el-Kâfî şerhu’l-Pezdevî. ed. Muhammed Seyyid Gânat. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 2001.
  • SÜYÛṬÎ, Ebü’l-Fażl Celâlüddîn ʿAbdurraḥmân b. Ebî Bekr b. Muḥammed el-Ḫuḍayrî es-. Buğyetu’l-Vuʿât fî Ṭabaḳâti’l-Luğaviyyîn ve’n-Nuḥât. thk. Muḥammed Ebû’l-Faḍl İbrahim. 2 Cilt. Beyrut: el-Mektebetu’l-ʿAṣriyye, ts.
  • ŞABAN, Zekiyüddin. İslam Hukuk İminin Esasları: (Usûlü’l-fıkh). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2018.
  • ŞAHİN, Ünal. “Mecaz Kavramı Etrafında Oluşan ‘Mecazın Umûmu’, ‘Umûmu’l-Mecaz’ ve ‘Hakikat ile Mecazın Cem’i’ Istılahlarının Kavramsal Analizi”. Bozok Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 23 (2023), 191-228.
  • ŞAHİN, Ünal. İmam Züfer ve Usul Anlayışı. Rize: Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2022.
  • ŞAKİR, Hanbelîzâde Muhammed. Fıkıh Usûlü. İzmir: İzmir İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2010.
  • ŞİRVÂNÎ, Ahmed Hamdi. Levâmi’u’d-dekâkik fi tercemeti mecâmi’i’l-hakâik. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2017.
  • TEFTÂZÂNÎ, Saʻdeddin Mesud b. Ömer b. Abdullah et-. Şerhü’t-Telvîh ale’t-Tavzîh. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
  • UĞUR, Seyit Mehmet. “Abdülganî b. İsmail en-Nablusî’nin ‘el-Cevâbü’ş-Şerîf li’l-Hazreti’ş-Şerîfe fî Enne Mezhebe Ebî Yûsuf ve Muhammed Hüve Mezhebü Ebî Hanîfe’ İsimli Risalesinin Tahkik ve Tahlili”. İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi 29 (2017), 601-633.
  • UĞUR, Seyit Mehmet. Hanefilerde Mezhep İçi Tercih ve Usulü. İstanbul: İFAV (M.Ü. İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları), 2019.
  • ÛKÂSÎN, Kemal. el-Kavâidü’l-usûliyye fi kitâbi Fethi’l-kadîr. Cezayir: Cezayir Üniversitesi Külliyyetü’l-ulûmu’l-İslâmiyye, Doktora Tezi, 2005.
  • ÛŞÎ, Ebû Muhammed Siraceddin Ali b. Osman b. Muhammed b. Süleyman el-. el-Fetâva’s-sirâciyye. Dârü’l-Ulum Zekeriyya, 2011.
  • YAMAN, Ahmet. Fetva Usulü ve Adabı. İstanbul: M.Ü İlahiyat Fakültesi Vakfı (İFAV), 2019.
  • ZERKEŞÎ, Ebû Abdullah Bedreddin Muhammed b. Bahadır b. Abdullah ez-. el-Bahrü’l-muhît fî usûli’l-fıkh. Dâru’l-kütübî, 1994.
  • ZEYLAÎ, Fahreddin Osman b. Ali b. Mihcen ez-. Tebyînü’l-hakâik fî şerhi Kenzi’d-dekâik. Bulak: el-Matbaatü’l-Kübra’l-Emiriyye, 1314.
There are 85 citations in total.

Details

Primary Language Turkish
Subjects Islamic Law
Journal Section Articles
Authors

Ünal Şahin 0000-0001-6741-4943

Early Pub Date April 26, 2024
Publication Date April 30, 2024
Submission Date December 18, 2023
Acceptance Date April 8, 2024
Published in Issue Year 2024 Issue: 51

Cite

APA Şahin, Ü. (2024). Müteahhir Dönem Hanefî Fakihlerinin Kurucu İmamlara Usulde Muhalefeti Mümkün Mü?: İbnü’l-Hümâm Özelinde Bir İnceleme. Bilimname(51), 313-350. https://doi.org/10.28949/bilimname.1406544
 Download Cover Image