Marife Turkish Journal of Religious Studies

Abstract

Yemen asıllı bir yazar olan Ali Ahmed Bâkesîr, 1910 yılında Endonezya’da doğmuş, ilk eğitimini Yemen’de klasik türde eğitim veren amcasının medresesinde almış ve bir müddet sonra aynı medresenin müderrisliğini üstlenmiştir. 1927 yılında dünya evine giren Bâkesîr, dört yıl sonra eşini ve çocuğunu kaybettikten sonra Yemen’den ayrılmış, sırasıyla Aden, Somali ve Suudi Arabistan’a gitmiş, sonunda üniversite eğitimi için Mısır’a gelmiştir. Arap dilinde kendini yeterli gören Bâkesîr, Kahire Üniversitesinde İngiliz dili ve edebiyatı okumuştur. Formasyon eğitimini aldıktan sonra Mansûra ve Kahire’de toplam 15 yıl boyunca öğretmenlik görevini üstlenmiştir. 1943 yılında Mansûra’dayken Hacer adında bir kadınla ikinci defa evlenen yazar, Kültür ve İrşad Bakanlığına bağlı Maslahatu’l-Funûn Kurumunda edebiyatçı Necîb Mahfûz ile aynı odayı paylaştı. Bâkesîr çalıştığı kurumun bir çok edebi komisyonunda görev aldı ve yazdığı tiyatrolarla Sanat, Edebiyat ve Sosyal Bilimler Yüksek Kurulu ödülü ve Devlet Teşvik ödülü gibi bir çok ödül aldı. Hayatının sonlarına doğru kurgusunu İstanbul’un fethinden alan bir tarihi tiyatro yazma niyetinde olan Bâkesîr, 1969 yılında kalp krizi geçirerek hayata gözlerini yumdu. Ahmed Bâkesîr, şiir ve roman gibi çeşitli edebi alanlarda kalem oynatmıştır. En meşhur romanları Sellâmetü’l-Kays, Vâ İslâmâ!, Leyletü’n-Nehr, es-Sâirü’l-Ahmer, Sîretü’ş-Şucâ‘ ve el-Fârisü’l-Cemîl’dir. Bâkesîr’in tiyatroya ilgisi ise üniversitede henüz öğrenci olduğu dönemlere rastlar. İngilizce hocasının bir derste Arap dili yapısının operete (manzûm tiyatro) uygun olmadığını söylemesi üzerine Shakespeare’nin Romeo ve Juliet adlı ölümsüz eserini çok kısa bir sürede İngiliz dil yapısına has bir yazım türü olan Running Blank Verse (serbest müstezat) ile Arapçaya çevirmiştir. Gerek şiir ve romanlarda gerekse tiyatro oyunlarında İslam akidesini her zaman göz önünde bulunduran Bâkesîr, yazmış olduğu eserlerle Mısır toplumunu İslam veya Araplıktan uzaklaştırmayı hedefleyen bir kesim yazarlara karşı mücadele vermiştir. Bu sebeple, ortaya koymuş olduğu bir çok eserinin kurgusunu yaşadığı dönemde Müslümanların üzerindeki ölü toprağı kaldırmak için İslam tarihinden seçmiştir. Temasını Kadim Mısır tarihinden alan tiyatrolarında ise karakterlerin proto-müslim bir portreye yerleştirildiği görülmektedir. 1933 yılında Humâm fî bilâdi’l-Ahkâf adlı oyunuyla tiyatro yazımını sürdüren Ali Ahmed, söz konusu oyunu Arap dünyasında manzum tiyatronun en önemli temsilcisi olan Ahmed Şevkî’den ilham alarak kaleme almıştır. Takip eden yıllarda Bâkesîr, özellikle William Shakespeare’in kaleminden çıkma bazı Batı menşei edebi ürünü Doğu perspektifiyle yeniden yorumlamıştır. Filistin topraklarında bir Siyonist devlet kurulması fikrini önceden sezen yazar, söz konusu topraklarda İsrail adında bir devlet kurulmadan yaklaşık üç yıl önce (1945), Shakespeare’in Venedik Taciri isimli oyunundan ilhamla bu probleme dikkat çeken Şeylûk el-Cedîd adlı tiyatrosunu kaleme aldı. Söz konusu oyun, Arap dünyasında Filistin meselesine dair yazılmış ilk tiyatrodur. Büyük bir ses getiren oyunu Batı kamuoyunda bir farkındalık yaratmak amacıyla kendisi İngilizceye çevirdi. Eserlerinde sosyal hayatın günlük problemlerini ele alan yazar, aile, kadın-erkek eşitsizliği, komünizm ve Siyonizm gibi meselelere dair sıkça kalem oynatmış. Özellikle Siyonizm’e karşı doğrudan ya da dolaylı yoldan toplam sekiz tiyatro ortaya koymuştur. Onun ilk düz yazı çalışmalarından biri olan Şeylûk el-Cedîd ile son oyunlarından et-Tevrâtu’t-dâ‘i‘a arasında biçim ve anlatılmak istenen mesajların neredeyse aynı olması sebebiyle tiyatroculuğunda bir tutarsızlık olmadığı söylenebilir. Seyyid Kutub gibi kimi eleştirmenler, yazarın Batı kamuoyunda dikkatleri mazlum Filistin halkına çekmek istemesi gerekçesiyle Siyonizm’e karşı ortaya koyduğu çözümleri romantik bulmaktadır. Ne var ki, bir edebiyatçı olarak gerek öngörü gerekse cesareti ve akılcılılığı sebebiyle Ali Ahmed Bâkesîr, içinde bulunduğu dönemin en cesur kalemlerinden biridir.