Araştırma Makalesi
Yıl 2019,
Sayı: 13, 91 - 123, 26.06.2019
Öz
Makalede Osmanlı kıraat eğitiminde tarikler, meslekler ve mesleklerin temel kaynakları
işlenmektedir. Tarikler başlığında tarik kelimesinin ne anlama geldiği, tariklerin
tasnif çeşitleri ile Osmanlı’daki durumlarına değinilmiştir. Meslekler başlığında ise mesleklerin
kurucuları ile kaynaklarına yer verilmiştir.
Makalenin yazılış amacı Osmanlı kıraat eğitimindeki tariklerin uygulanış şekilleri
ile bu tariklerin Osmanlı’dan önceki uygulamalardan farklı olduğu noktaları ortaya koymaktır.
Ayrıca daha önce aynı konuda yazılmış makalelerden farklı olarak mesleklerin
kurucularıyla temel kaynaklarını ayrıntılı bir şekilde ele almaktır.
Makalede Osmanlı’da tariklerin uygulanış şekilleri ve isimlendirilmelerinde öncesine
göre birtakım farklılıklar olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Meslekler ve mesleklerin kaynakları
başlığında ise makalede adı geçen kaynakların daha ziyade kıraat ilminin tahrirat
kısmına yönelik olduğu kanısına varılmıştır.
Kaynakça
- Adıgüzel, Mehmet, “Kıraat İlminde Tarik-Senet Boyutu ve Konu İle İlgili Te’lif Edilen Eserler”, Atatürk Üniv. İlahiyat Fak. Dergisi, 16, 2001. Akakuş, Recep, “Reîsülkurrâ”, DİA, XXXIV İstanbul, 2007. Akdemir, Mustafa Atilla, “Hamid b. Abdülfettâh el-Paluvî Hayatı, İlmi Şahsiyeti, Eserleri ve Zübdetü’l-‘İrfân Adlı Eserinin Metodolojik Tanıtımı ve Tahkiki”, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Marmara Üniv. Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 1999. _________, Kıraat İlmi Eğitim ve Öğretim Metodları, İstanbul, İFAV Yayınları, 2013. _________, “Kıraat Eğitiminde Tarikler”, Abdurrahman Gürses Anısına I. Kur’ân ve Kıraati Sempozyumu, Sakarya, Sakarya Üniversitesi Yayınları, 2000. Akyüz, Abdullah, “Osmanlı Kıraat Âlimleri”, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul Üniv. Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 2016. Alemdar, Yusuf, “Osmanlı’da Dârülkurrâ Müessesesi ve Kıraat Eğitimi”, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ankara Üniv. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, 2003. Ali el-Kārî, Ebü’l-Hasen Nûreddin b. Ali b. Sultan Muhammed, el-Minehü’l- fikriyye ‘alâ metni’l-Cezerîyye, Kahire, Matbaatü’l-Meymeniyye, 1308. Arslan, Durmuş, “Abdülhamid Rüştü (Görücü) Efendi (1860-1923) ve İcâzetnâmeleri”, Cumhuriyet Üniv. İlahiyat Fak. Dergisi, 1, 2011. Bennâ, Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed, İthâf-u fuzalâ‘i’l-beşer, thk. Şaban Muhammed İsmail, I, Beyrut, Alemü’l-Kütüb, t.y. Bursalı, Mehmed Tâhir, Osmanlı Müellifleri, hzr. Ali Fikri Yavuz- İsmail Özen, İstanbul, Meral Yayınları, t.y. Ebû Bekir Ahmed b. Muhammed, Şerhu Tayyibeti’n-neşr, Kahire, Dâru’s- Sahâbe li’t-Türâs, 2005. Gökdemir, Ahmet, Ali b. Süleyman el-Mansûrî ve Meşhur Mısır Tariki Kurrâları, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Yalova Üniv. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yalova, 2017. _________, “Osmanlı Kur’ân Eğitim Merkezleri: Dârülkurrâlar ve Sıbyan Mektepleri”, Edebali İslamiyat Dergisi, 1/2, 2017. Hıfzî, Arif b. İbrahim, el-Mecmâ‘ fi’l-kırâ’âti’l-erba‘a, Marmara Üniv. İlahiyat Fak. Ktp., Ali Üsküdarlı Blm., nr. 57._________, Muğni’l-kurrâ fî şerhi muhtâri’l-ikrâ, Beyazıt Ktp., Beyazıt Blm., nr. 177. Hocazâde, Ahmed Hilmi, “Ravdatü’l-kurrâ”, Sırât-ı Müstakîm Mecmuası, VI/148. Irmak, Mustafa, “Bir Belâgat Kitabı Olarak Mutavvel ve Osmanlı Medreselerinde Okunuş Biçimi Üzerine Bir Risâle”, Marmara Üniv. İlahiyat Fak. Dergisi, 42, 2012. İbnü’l-Cezerî, en-Neşr, II, Beyrut, Dârul Kütübi’l-İlmyye, t.y. İbnü’l-Kabâkıbî, Şemsüddîn Muhammed b. Halîl el-Halebî, Îzâhu’r-rumûz ve miftâhu’l-künûz, Süleymaniye Ktp., Kılıç Ali Paşa Blm., nr. 23; Fâzıl Ahmed Paşa Blm., nr. 19. İbnü’l-Kabâkıbî, Mecma‘u’s-sürûr ve matla‘u’ş-şümûs ve’l-büdûr, Süleymaniye Ktp., Bağdatlı Vehbi Blm., nr. 31. İslambulî, Mustafa b. Hasen, Mürşidü’t-talebe, Süleymaniye Ktp., Hacı Selim Ağa Blm., nr. 29. Karaçam, İsmâil, Kur’ân’ın Nüzûlü ve Kıraati, İstanbul, Nedve Yayınları, 1981. Kastamonî, İsmail Hakkı, İcâzetnâme, Süleymaniye Ktp., Yazma Bağışlar Blm., nr. 2870. Kılıç, Mustafa, “İmam-Hatip Ortaokul ve Liselerinde Kur’ân Eğitimi Üzerine Bir Araştırma”, Marmara Üniv. İlahiyat Fak. Dergisi, 47, 2014. Mansûrî, Ali b. Süleyman, İcâzetnâme, Süleymaniye Ktp., Reşid Efendi Blm., nr. 24; İcâzetnâme, Muhammed b. Suûd Üniv. Ktp., nr. y. Maşalı, Mehmet Emin, “Osmanlı Dönemi Tefsir Usûlü Çalışmaları”, Başlangıçtan Günümüze Türklerin Kur’ân Tefsirine Hizmetleri, (Tebliğler ve Müzakereler), İstanbul, y.y., 2011. Müstakimzâde, Süleyman Sâdeddin, Tuhfe-i hattâtîn, İstanbul, y.y., 1928. Na‘îmî, Muhammed b. Mustafa, Mutkınü’r-rivâye fî ulûmi’l-kırâ’âti li’d-dirâye, Süleymaniye Ktp., Bağdatlı Vehbi Blm., nr. 21. _________, Tehzîbü’l-tilâve fî ‘ilmi’t-tecvîdi ve’l-kırâe, Milli Ktp., Yazmalar Blm., nr. 3405. Rûmî, Muhammed Emîn, Umdetü’l-hullân fî îzâhi Zübdetü’l-İrfân, İstanbul, Âsitâne, t.y. _________, Umdetü’l-hullân fî îzâhi Zübdetü’l-İrfân, İstanbul, y.y, 1270/1853. _________, Zühru’l-erîb fî îdâhi’l-cem‘i bi’t-takrîb, Süleymaniye Ktp., İbrâhim Efendi Blm., nr. 11. Süreyya, Mehmed, Sicill-i Osmânî, İstanbul, Türk Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1996. Sürûrî, Süleyman, İcâzetnâme, Süleymaniye Ktp., Galata Mevlevihânesi Blm., nr. 129. Şeyhî, Mehmed Efendi, Vekāyiu’l-fuzalâ, nşr. Abdülkadir Özcan, III, İstanbul, Çağrı Yayınları, 1989. Tanman, M. Baha, “Atâ Efendi Tekkesi”, DİA, IV, İstanbul, 1991. Tobay, Ahmet, “Yusuf Efendizade Abdullah Hilmi ve Hadis Şerhçiliğindeki Yeri”, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Marmara Üniv. Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 1991. Vada, Abdürrahim Cabir, Boğaziçi Konuşuyor ve Kanlıca Tarihçesi, İstanbul, Kitabevi, 2004. Yılmaz, Ahmet, “Müstakimzâde Süleyman Sâdeddin”, DİA, XXXII, İstanbul, 2006. Yûsuf Efendizâde, Abdullah Hilmi, el-Îtilâf fî vücûhi’l-ihtilâf, Süleymaniye Ktp., M. Hilmi- H. Fehmi Blm., nr. 4-5; Özel Blm., nr. 537/2, vr. 17-92; Ömer Sindel Blm., nr. 53/2. Yûsuf Efendizâde, İnâye, Süleymaniye Ktp., Nuruosmaniye Blm., nr. 1042. _________, Mes’eletü âl’âne fî ilmi vücûhi’l-Kur’ân, Süleymaniye Ktp., Laleli Blm., nr. 22/3, vr. 97a-107a. _________, Risâle fî beyâni merâtib-i med, Süleymaniye Ktp., Kasidecizâde Blm., nr. 15/2, vr. 173-180. _________, Risâle fî beyâni merâtibi’l-meddât, Süleymaniye Ktp., Mihrişah Sultan Blm., nr. 2/2, vr. 132-148. _________, Risâle fî ecvibeti’l-mesâil mimmâ yetealleku bi vücûhi’l-Kur’ân, Süleymaniye Ktp., Fatih Blm., nr. 68/4, vr. 29a-39a. _________, Risâle fî halli ba‘zı’l-işkâlât, Süleymaniye Ktp., İbrâhim Efendi Blm., nr. 66/2, vr. 27-54; Raşid Efendi Blm., nr. 1227/1. _________, Risâle fî harf-i dâd’is-sahîha, Süleymaniye Ktp., Hamidiye Blm., nr. 1261/7, vr. 71-75. _________, Risâle fî reddi’l-kırâ’âti bi’ş-şevâz, Süleymaniye Ktp., Fatih Blm., nr. 68/2, vr. 11-22 ve nr. 5328/2, vr. 43b-57b; Laleli Blm., nr. 22/4, vr. 107- 118; İbrâhim Efendi Blm., nr. 28/12, vr. 69-81. _________, Risâle fî tahkîki ba‘zı vücûhi’l-kırâ’âti fi’ş-Şâtıbîyye, Süleymaniye Ktp., Hacı Selim Ağa Blm., nr. 4/2, vr. 87-9 ve nr. 5/5, vr. 360-399. _________, Risâle fî vakf-i Hamza, Süleymaniye Ktp., Mihrişah Sultan Blm., nr. 2/3, vr. 149-161. Yûsuf İmamzâde, Ahmed er-Rüşdî, Mürşidü’t-talebe ilâ îdâhi vücûhi b‘adi âyâti’l-Kur’âniyye, Süleymaniye Ktp., Fatih Blm., nr. 71. Yüksel, Ali Osman, “İbnü’l-Cezeri’nin Tayyibetü’n-Neşr’i ve Özellikleri”, Marmara Üniv. İlahiyat Fak. Dergisi, 7-10, 1989-1992.
“Tariq”s, “Meslek”s and Their Resources in the Field of “Qiraah” (Quranic Recitation) Education in Ottoman Era
Öz
The article deals with “Tariq”s, “Meslek”s and their resources in the field of “Qiraah”
(Quranic Recitation) education in Ottoman era. Under the title, “Tariq”s it is touched
upon the meaning of “Tariq”, varieties of classifications of “Tariq”s and their condition
in Ottoman era. As for the title “Mesleks”, it includes the information about the respective
founders of the “Meslek”s and their resources. The purpose of writing the article is
revealing the ways of implementation of “Tariq”s in Ottoman “Qiraah” education and if
available to unveil the distinction points from the earlier application. The scope of section
“Mesleks” -unlike similar articles written in this field- is to handle the founders and the
main resources of these “Meslek”s in detail. It is concluded in the article that there were
differences in application ways and naming the “Tariq”s comparing to earlier times. As
for the section “Mesleks and their resources” it is inferred that the resources mentioned
in the article are more likely to be about the “Tahrirat” (registering of references) field of
the “Qiraah”.
Kaynakça
- Adıgüzel, Mehmet, “Kıraat İlminde Tarik-Senet Boyutu ve Konu İle İlgili Te’lif Edilen Eserler”, Atatürk Üniv. İlahiyat Fak. Dergisi, 16, 2001. Akakuş, Recep, “Reîsülkurrâ”, DİA, XXXIV İstanbul, 2007. Akdemir, Mustafa Atilla, “Hamid b. Abdülfettâh el-Paluvî Hayatı, İlmi Şahsiyeti, Eserleri ve Zübdetü’l-‘İrfân Adlı Eserinin Metodolojik Tanıtımı ve Tahkiki”, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Marmara Üniv. Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 1999. _________, Kıraat İlmi Eğitim ve Öğretim Metodları, İstanbul, İFAV Yayınları, 2013. _________, “Kıraat Eğitiminde Tarikler”, Abdurrahman Gürses Anısına I. Kur’ân ve Kıraati Sempozyumu, Sakarya, Sakarya Üniversitesi Yayınları, 2000. Akyüz, Abdullah, “Osmanlı Kıraat Âlimleri”, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul Üniv. Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 2016. Alemdar, Yusuf, “Osmanlı’da Dârülkurrâ Müessesesi ve Kıraat Eğitimi”, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ankara Üniv. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, 2003. Ali el-Kārî, Ebü’l-Hasen Nûreddin b. Ali b. Sultan Muhammed, el-Minehü’l- fikriyye ‘alâ metni’l-Cezerîyye, Kahire, Matbaatü’l-Meymeniyye, 1308. Arslan, Durmuş, “Abdülhamid Rüştü (Görücü) Efendi (1860-1923) ve İcâzetnâmeleri”, Cumhuriyet Üniv. İlahiyat Fak. Dergisi, 1, 2011. Bennâ, Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed, İthâf-u fuzalâ‘i’l-beşer, thk. Şaban Muhammed İsmail, I, Beyrut, Alemü’l-Kütüb, t.y. Bursalı, Mehmed Tâhir, Osmanlı Müellifleri, hzr. Ali Fikri Yavuz- İsmail Özen, İstanbul, Meral Yayınları, t.y. Ebû Bekir Ahmed b. Muhammed, Şerhu Tayyibeti’n-neşr, Kahire, Dâru’s- Sahâbe li’t-Türâs, 2005. Gökdemir, Ahmet, Ali b. Süleyman el-Mansûrî ve Meşhur Mısır Tariki Kurrâları, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Yalova Üniv. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yalova, 2017. _________, “Osmanlı Kur’ân Eğitim Merkezleri: Dârülkurrâlar ve Sıbyan Mektepleri”, Edebali İslamiyat Dergisi, 1/2, 2017. Hıfzî, Arif b. İbrahim, el-Mecmâ‘ fi’l-kırâ’âti’l-erba‘a, Marmara Üniv. İlahiyat Fak. Ktp., Ali Üsküdarlı Blm., nr. 57._________, Muğni’l-kurrâ fî şerhi muhtâri’l-ikrâ, Beyazıt Ktp., Beyazıt Blm., nr. 177. Hocazâde, Ahmed Hilmi, “Ravdatü’l-kurrâ”, Sırât-ı Müstakîm Mecmuası, VI/148. Irmak, Mustafa, “Bir Belâgat Kitabı Olarak Mutavvel ve Osmanlı Medreselerinde Okunuş Biçimi Üzerine Bir Risâle”, Marmara Üniv. İlahiyat Fak. Dergisi, 42, 2012. İbnü’l-Cezerî, en-Neşr, II, Beyrut, Dârul Kütübi’l-İlmyye, t.y. İbnü’l-Kabâkıbî, Şemsüddîn Muhammed b. Halîl el-Halebî, Îzâhu’r-rumûz ve miftâhu’l-künûz, Süleymaniye Ktp., Kılıç Ali Paşa Blm., nr. 23; Fâzıl Ahmed Paşa Blm., nr. 19. İbnü’l-Kabâkıbî, Mecma‘u’s-sürûr ve matla‘u’ş-şümûs ve’l-büdûr, Süleymaniye Ktp., Bağdatlı Vehbi Blm., nr. 31. İslambulî, Mustafa b. Hasen, Mürşidü’t-talebe, Süleymaniye Ktp., Hacı Selim Ağa Blm., nr. 29. Karaçam, İsmâil, Kur’ân’ın Nüzûlü ve Kıraati, İstanbul, Nedve Yayınları, 1981. Kastamonî, İsmail Hakkı, İcâzetnâme, Süleymaniye Ktp., Yazma Bağışlar Blm., nr. 2870. Kılıç, Mustafa, “İmam-Hatip Ortaokul ve Liselerinde Kur’ân Eğitimi Üzerine Bir Araştırma”, Marmara Üniv. İlahiyat Fak. Dergisi, 47, 2014. Mansûrî, Ali b. Süleyman, İcâzetnâme, Süleymaniye Ktp., Reşid Efendi Blm., nr. 24; İcâzetnâme, Muhammed b. Suûd Üniv. Ktp., nr. y. Maşalı, Mehmet Emin, “Osmanlı Dönemi Tefsir Usûlü Çalışmaları”, Başlangıçtan Günümüze Türklerin Kur’ân Tefsirine Hizmetleri, (Tebliğler ve Müzakereler), İstanbul, y.y., 2011. Müstakimzâde, Süleyman Sâdeddin, Tuhfe-i hattâtîn, İstanbul, y.y., 1928. Na‘îmî, Muhammed b. Mustafa, Mutkınü’r-rivâye fî ulûmi’l-kırâ’âti li’d-dirâye, Süleymaniye Ktp., Bağdatlı Vehbi Blm., nr. 21. _________, Tehzîbü’l-tilâve fî ‘ilmi’t-tecvîdi ve’l-kırâe, Milli Ktp., Yazmalar Blm., nr. 3405. Rûmî, Muhammed Emîn, Umdetü’l-hullân fî îzâhi Zübdetü’l-İrfân, İstanbul, Âsitâne, t.y. _________, Umdetü’l-hullân fî îzâhi Zübdetü’l-İrfân, İstanbul, y.y, 1270/1853. _________, Zühru’l-erîb fî îdâhi’l-cem‘i bi’t-takrîb, Süleymaniye Ktp., İbrâhim Efendi Blm., nr. 11. Süreyya, Mehmed, Sicill-i Osmânî, İstanbul, Türk Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1996. Sürûrî, Süleyman, İcâzetnâme, Süleymaniye Ktp., Galata Mevlevihânesi Blm., nr. 129. Şeyhî, Mehmed Efendi, Vekāyiu’l-fuzalâ, nşr. Abdülkadir Özcan, III, İstanbul, Çağrı Yayınları, 1989. Tanman, M. Baha, “Atâ Efendi Tekkesi”, DİA, IV, İstanbul, 1991. Tobay, Ahmet, “Yusuf Efendizade Abdullah Hilmi ve Hadis Şerhçiliğindeki Yeri”, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Marmara Üniv. Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 1991. Vada, Abdürrahim Cabir, Boğaziçi Konuşuyor ve Kanlıca Tarihçesi, İstanbul, Kitabevi, 2004. Yılmaz, Ahmet, “Müstakimzâde Süleyman Sâdeddin”, DİA, XXXII, İstanbul, 2006. Yûsuf Efendizâde, Abdullah Hilmi, el-Îtilâf fî vücûhi’l-ihtilâf, Süleymaniye Ktp., M. Hilmi- H. Fehmi Blm., nr. 4-5; Özel Blm., nr. 537/2, vr. 17-92; Ömer Sindel Blm., nr. 53/2. Yûsuf Efendizâde, İnâye, Süleymaniye Ktp., Nuruosmaniye Blm., nr. 1042. _________, Mes’eletü âl’âne fî ilmi vücûhi’l-Kur’ân, Süleymaniye Ktp., Laleli Blm., nr. 22/3, vr. 97a-107a. _________, Risâle fî beyâni merâtib-i med, Süleymaniye Ktp., Kasidecizâde Blm., nr. 15/2, vr. 173-180. _________, Risâle fî beyâni merâtibi’l-meddât, Süleymaniye Ktp., Mihrişah Sultan Blm., nr. 2/2, vr. 132-148. _________, Risâle fî ecvibeti’l-mesâil mimmâ yetealleku bi vücûhi’l-Kur’ân, Süleymaniye Ktp., Fatih Blm., nr. 68/4, vr. 29a-39a. _________, Risâle fî halli ba‘zı’l-işkâlât, Süleymaniye Ktp., İbrâhim Efendi Blm., nr. 66/2, vr. 27-54; Raşid Efendi Blm., nr. 1227/1. _________, Risâle fî harf-i dâd’is-sahîha, Süleymaniye Ktp., Hamidiye Blm., nr. 1261/7, vr. 71-75. _________, Risâle fî reddi’l-kırâ’âti bi’ş-şevâz, Süleymaniye Ktp., Fatih Blm., nr. 68/2, vr. 11-22 ve nr. 5328/2, vr. 43b-57b; Laleli Blm., nr. 22/4, vr. 107- 118; İbrâhim Efendi Blm., nr. 28/12, vr. 69-81. _________, Risâle fî tahkîki ba‘zı vücûhi’l-kırâ’âti fi’ş-Şâtıbîyye, Süleymaniye Ktp., Hacı Selim Ağa Blm., nr. 4/2, vr. 87-9 ve nr. 5/5, vr. 360-399. _________, Risâle fî vakf-i Hamza, Süleymaniye Ktp., Mihrişah Sultan Blm., nr. 2/3, vr. 149-161. Yûsuf İmamzâde, Ahmed er-Rüşdî, Mürşidü’t-talebe ilâ îdâhi vücûhi b‘adi âyâti’l-Kur’âniyye, Süleymaniye Ktp., Fatih Blm., nr. 71. Yüksel, Ali Osman, “İbnü’l-Cezeri’nin Tayyibetü’n-Neşr’i ve Özellikleri”, Marmara Üniv. İlahiyat Fak. Dergisi, 7-10, 1989-1992.
Toplam 1 adet kaynakça vardır.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Bölüm | Araştırmalar ve İncelemeler |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 26 Haziran 2019 |
| Kabul Tarihi | 25 Ekim 2018 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2019 Sayı: 13 |
