Öz
Tecvid ilmine dair konuların hicri ikinci asırdan itibaren dil
bilimciler tarafından ele alındığı bilinmektedir. Halil b. Ahmed, onun
öğrencisi Sibeveyh’in harfler, onların mahreçleri, sıfatları, harflerin
birbirine idgamı gibi meselelere eserlerinde yer verdiklerini görüyoruz. Tecvid
kitaplarından önce telif edilen kıraat ilmine dair eserlerde de tecvid
konularına muhtasar olarak değinilmiştir. Ebu Müzahim el Hâkani hicri dördüncü
asrın ilk çeyreğinde tecvide dair el Kasidetü’l-Hakaniyye sini yazmış ve bu eser
tecvide dair ilk kaleme alınan eser olarak kabul edilmiştir. Hâkani’den sonra
gelen bazı alimler Hâkani’nin eserine nazireler yazmışlardır. Hicri beşinci
asır ise tecvid ilminin müstakil bir disiplin halinde ele alındığı bir dönem
olmuştur. Mekki b. Ebi Talib, Ebu Amr ed Dani, Abdulvehhab b. Muhammed el
Kurtubi alimler tecvid ilmine dair müstakil hacimli eserler vermişlerdir.
“Bu çalışmada ed-Dani gibi tecvide dair kaleme aldığı et-Tahdid
fil İtkani ve’t-Tecvid ekseninde tecvid konuları ele alınmış, Kur’an okuma
usulleri olan tahkik,hadr,tedvir metodları nakillere dayanılarak izah edilmeye
çalışılmıştır. Tecvid’in ıstılahları içinde yer alan hareke, sükun, revm,
işmam, med, idgam, ihfa, ihtilas gibi kavramların ihtiva ettiği anlamlar ana
hatlarıyla izah edilmiştir. Ed-Dani’nin harflerin mahreçleri ve sıfatları
konusunu da önceki dil bilimcilerin eserlerinden faydalanarak sistemli bir
şekilde ele aldığı görülmektedir.
Tecvidin ancak riyazatla uygulanabilir olduğunu kabul eden
ed-Dani, harflerin kelime içinde terkip halinde doğru bir şekilde telaffuz
edilmesinin gerekli olduğuna parmak basmış bunu ayetlerden oluşan örneklerle
izah etmeye çalışmıştır. Kur’an’ın doğru okunması yanında onun anlamının
kavranılması gerektiğine işaret eden ed-Dani manayı bozan bir vakf ve ibtidanın
olmaması gerektiğini de vurgulamıştır. Bu sebeple vakf ve onun gereklerini
açıklamaya çalışmıştır. Tecvid meselelerini sistematik bir şekilde derli toplu
ele alan ed-Dani, tecvid konusunda kendisinden sonra gelen bilginlerin müracaat
ettiği önemli bir kişi olarak yerini hala korumaktadır.
Kaynakça
- Altıkulaç, Tayyar, ”Mekki b. Ebi Talib”, DİA, XXVIII.
- Benna Ahmed b. Muhammed (ö. 117/1705), İhtilafü Fudalai’l-Beşer bil-Kıraati’l-Erbaate Aşer, thk. Şaban Muhammed İsmail, Alemü’l-Kütüb, I.Baskı, Beyrut 1407/1987.
- Buhârî, Ebu Abdillah Muhammed b.İsmail, el-Câmiu’s-Sahîh, İstanbul 1315/1897.
- Cevherî, İsmail b. Hammad, es-Sıhâh, Editör: Halil Memun Şeyha, Daru Marife, Beyrut, 2. baskı, 2007.
- Çetin, Abdurrahman, “Dâni”, DİA, İstanbul 1993.
- Çetin, Abdurrahman, “Hakani, Musa b. Ubeydullah”, DİA, İstanbul 1997.
- Çollak, Fatih, Tecvid ilminin ortaya çıkışı ve gelişimi’’ Tarihten günümüze Kıraat ilmi Uluslararası kıraat sempozyumu, İstanbul 2012.
- Dânî, Ebu Amr Osman b. Said, el-Muhkem fî Nakti’l-Mesâhif, thk. M.Hasan İsmail, Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1425/2004.
- Dânî, et-Tahdîd fi’l-İtkâni ve’t-Tecvîd, thk. Ğanim Kadduri Hamed, Daru Ammâr, Ammân 2000.
- Dânî, Kitâbu’t-Teysîr fi’l-Kırââti’s-Seb’, nşr. Otto Pretzl, Müessesetür’-Reyyân, Beyrut 2009.
- Ebu Ubeyd Kasım b. Sellâm, Fedâilu’l-Kur’an, thk. Mervan Atıyye, Muhsin Harabe, Vefa Takıyyuddîn, Daru İbn Kesir, 2.baskı, Beyrut 1999.
- Ebu’l-Kasım el-Hüzelî, Yusuf b, Ali b. Cebbare el-Ma’ribî el-Hüzeli, thk. İbrahim Amr b. Abdillah, el-Kamil fil kıraat, Sema Lil-Küttab, Hulvan, Mısır, II, 118.
- Ezherî, Ebû Mansur Muhammed b. Ahmet, Tehzibu’l-Lüğa, thk. Abdusselam Muhammed Harun, el-Müeesesetü Mısriyye, 1967, I-XV.
- Ferâhidî, Halil b. Ahmet, Kitâbu’l-Ayn, thk. Davud Sellum, Süleyman el-Anbekî, Mektebetü Lübnan, Beyrut 2004.
- Ganim Gadduri el Hamed, Ebhasün Fi İlmit Tecvid, Daru Ammar, Amman, I.baskı, 1422/2000.
- Hâkânî, Ebu Müzahim, Musa b. Ubeydillah, el-Kasidetü’l-Hakaniyye, Mecmuul-mütûn fi’l-Kıraati ve’t-Tecvîd içinde, thk: Said Abdulhakim, Mektebetü Halid b. Velid, Sana 2008.
- Hindi, Ali el-Müttaki (ö. 975/1567) Kenzu’l-Ummal fi Süneni’l-Akvali ve’l-Efal, nşr. Bekri Hayyani, Safvet Sekka, Beyrut 1979.
- Husari, Mahmud Halil,(ö.1401/1979) Ahkamu Kıraati’l-Kur’an’il Kerim, ed. M. Talha Bilal Minyar, Daru’l-Beşair el İslamiyye, Beyrut 2006.
- Işın, Ali Rıza, Tecvid İlminin Tedvini ve İlk Müellifi (yayınlanmamış ders notları), Konya.
- İbn Cinnî, Ebul Feth Osman b. Cinnî, Sirru Sınâati’l-İ’rab, th. Hasan Hindâvî, Darulkalem, Dımeşk 1993.
- İbn Düreyd, Ebubekir Muhammed, Cemheratü’l-Lüğa, Darul-Kütüğbi’l-İlmiyye, 1. baskı, Beyrut 2005.
- İbn Ebi Davud, Süleyman b.el-Eşas es-Sicistani (ö. 316/?) Kitabül-Mesahif, ed. Arthur jeffery, Leiden 1936-1937.
- İbn Ebî Şeybe, el-Musannef fi’l-Ehâdis ve’l-Âsâr, tsh. M. Abdusselam Şahin, Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1.baskı, Beyrut 1995.
- İbn Faris, Ebul Huseyin b. Ahmet Zekeriyya, Mu’cemu Mekâyisi’l-Lüğa, thk. Şihabuddîn Ebu Amr, Darul-Fikir, Beyrut 1998.
- İbn Mücahid, Ebubekir Ahmet b. Musa, Kitabu’s-Seb’a fi’l-Kırâat, thk. Şevki Dayf, DaruMearif, Kahire ty.
- İbn Sînâ, Ali Hüseyin B. Sina, Esbâbu Hudûsi’l-Hurûf, nşr. Hüseyin Muhammed İmbabî- Muhammed imbâbî, Kahire 1978.
- İbnu’l-Cezerî, Ebu’l-Hayr Muhammed b. Muhammed, en-Neşr fi’l-Kırââti’l-Aşr, tsh. Ali Muhammed ed-Dabbâ, Darul-Fikr, Mısır ty., I-II.
- İbnu’l-Cezerî, et-temhîd fî İlmi’t-Tecvîd, thk. Ganim Kadduri el-Hamed, 1. baskı, Beyrut 1986.
- İbnu’l-Cezerî, Ğayetü’n-Nihâye fî Tabâkâti’l-Kurrâ, nşr. Gothelf Bergstrasse, Mektebetülhanci, Mısır 1932, I-II.
- Karaçam İsmail, Kuranın Faziletleri ve Okunma Kaideleri, İfav yayınları, 26. Baskı, İstanbul 2013.
- Katib Çelebi, Keşfu’z-zunûn ân Esmâi’l-Kütüb ve’l-Fünûn, nşr. Şerefeddîn Yaltkaya-Kilisli Muallim Rıfat, İstanbul 1941, I-II.
- Kurtubi, Abdülvehhab b. Muhammed (ö.461/1068 ) el-Mudıh fit-Tecvid, thk. Ganim Kadduri el-Hamed, Daru Ammar, Ürdün 1421/2000.
- Kurtubî, Muhammed b. Ahmed el-Ensarivel-Cami’l li ahkamil- Kuran, thk. Abdürrezzak El-mehdi, 1421/2000.
- Mahmud Husari Halil (ö.1401/1979) Ahkamu Kıraatil Kur’anıl Kerim, Editör: Muhammed Talha Bilal Minyâr, Daru’l-Beşair el-İslâmiyye, Beyrut 2006.
- Malik b. Enes, el-Muvatta, tsh. Muhammed Fuad Abdulbâki, Daru ihyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye, Mısır 1951, I-II.
- Mekki b. Ebi Talib, el-kaysî, er-Riaye li Tecvidi’l-Kıraeti ve Tahkiki Lafzi’t-Tilaveh, thk. Ahmet Hasan Ferhat, daru Ammar, 5. Baskı, Amman 2008.
- Müberred, Ebul Abbas Muhammed b. Yezid, el-Muktedab, thk. Muhammed Abdulhalik el-Udayme, Beyrut, ty. I-IV.
- Müslim b. Haccâc el-Kuşeyrî, Sahihi Müslim, tsh. Muhammed Fuad Abdulbâki, Daru ihyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye, Mısır 1956, I-V.
- Nasr, Atıyye Kabil, Ğayetü’l-Mürîd fî İlmi’t-Tecvîd, Mektebetü’l-Haremeyn, 1. baskı, Riyad 1409/1986.
- Rağıb el-İsfehânî, el-Müfredât fî Ğaribi’l-Kur’an, thk. Muhammed Seyid Keylânî, Darul Marife, Beyrut, ts.
- Said b. Mansur, et-tefsîr min Süneni Said b. Mansur, thk. Sa’d b. Abdillah b. Abdilaziz, Daru’s-Sumey’î, 1997.
- Saîdî, Ebul Hasen Ali b. Cafer, Kitabüt-Tenbih ale’l-lahnil celiyy ve’l-lahni’l-Hafiyy, thk. G.Kadduri el-Hamed, Dar-u Ammar, Amman 2000.
- Sâlih, Subhî, Kur’an İlimleri, trc. M. Said Şimşek, Hibaş Yay., Konya ty.
- San’ânî, Abdurrezzak b. Hemmâm, el-Musannef, thk. Habiburrahman el-Azamî, 1. Baskı, Beyrut 1391/1972, I-XI.
- Sibeveyhî, Ebu Bişr Ammar b. Osman b. Kamber, el-Kitâb, thk. Abdusselam Muhammed Harun, Daru’l-Kütüübi’l-İlmiyye, Beyrut 1988, I-V.
- Taberi, Ebu Cafer Muhammed b. Cerîr, Cami’ul-Beyân ân Tevîli Âyi’l-Kur’an, 2. baskı, Mısır 1954, I-XXX.
- Tabersî, Ebu Ali fadl b. Hasan, Mecmau’ul-Beyan fi tefsiril-Kur’an, Darul-Marife, Beyrut 1995.
- Tirmizi, Ebu İsa Muhammed b. İsa Et-Tirmizi (ö.279/892) Camiu’t- Tirmizi, Darus-selam, I. Baskı, Riyad 1999.
Becoming a Seperate Discipline of Science of Tajwid in the Context of al-Tahdid fi al-Itqan wa al-Tajwid Written by al-Dani
Öz
The subject-matters
written of the Science of Tajwid were first discussed by the Arabic linguists in
the second century after Hijrah. Khalil bin Ahmad and his student, Sibawayh,
wrote books on the nature of Arabic letters, their places of articulation, features,
and the way they are connected to each other in speech. The literature on the
Qira’ah whose composition preceded the composition of the books on the Tajwid
also talked of the subjects of the Tajwid though briefly. Abu Muzahim al-Khaqani
wrote his al-Qaṣidah al-Khaqaniyyah on the Tajwid in the fourth century after
Hijrah which has been considered to be the earliest work on the Tajwid. The
scholars who came after al-Khaqani composed works on the model of his. The
fourth century after Hijraj is the period in which the Tajwid came to be dealt
with as an independent Qur’anic discipline. Such scholars as Makki bin Ṭalib,
Abu ‘Amer al-Dani, ‘Abdulwahhab bin Muhammad al-Qurtubi contributed independent
and voluminous works to the Tajwid.
This article is
intended to discuss the subjects of the Tajwid by focusing on al-Tahdid fi
al-Itqan wa al-Tajwid by al-Dani, trying to elaborate upon such styles of the
recitations of the Qur’an as tahqiq, haḍr and tadwir with reference to the
narrations. We shall also illustrate such terms of the Tajwid as harakah,
sukun, rawm, ishmam, madd, idgham, ikhfa and ikhtilas. Al-Dani makes a
systematic analysis of the articulation-places and features of the Arabic
letters by availing himself of the works of the earlier linguists.
Considering that
the Tajwid can only be practiced through a proper training, al-Dani pointed out
that the letters should be pronounced properly as combining the words, trying
to illustrate this with Qur’anic chapters. Pointing to the necessity that the
Qur’an should be grasped semantically in addition to its proper recitation, he
also emphasized that one should avoid starting and stopping reading the verses
in a way that would spoil the meaning. With this in mind, he tried to explain
the requirements of the proper stopping during the recitation. Making a
systematic analysis of the subject-matters of the Tajwid, al-Dani still keeps
his position as an important authority for the following generations of the
scholars on the Tajwid.
Anahtar Kelimeler
the articulation-places of Arabic letters the Tajwid tartil al-Dani tahdid madd waqf
Kaynakça
- Altıkulaç, Tayyar, ”Mekki b. Ebi Talib”, DİA, XXVIII.
- Benna Ahmed b. Muhammed (ö. 117/1705), İhtilafü Fudalai’l-Beşer bil-Kıraati’l-Erbaate Aşer, thk. Şaban Muhammed İsmail, Alemü’l-Kütüb, I.Baskı, Beyrut 1407/1987.
- Buhârî, Ebu Abdillah Muhammed b.İsmail, el-Câmiu’s-Sahîh, İstanbul 1315/1897.
- Cevherî, İsmail b. Hammad, es-Sıhâh, Editör: Halil Memun Şeyha, Daru Marife, Beyrut, 2. baskı, 2007.
- Çetin, Abdurrahman, “Dâni”, DİA, İstanbul 1993.
- Çetin, Abdurrahman, “Hakani, Musa b. Ubeydullah”, DİA, İstanbul 1997.
- Çollak, Fatih, Tecvid ilminin ortaya çıkışı ve gelişimi’’ Tarihten günümüze Kıraat ilmi Uluslararası kıraat sempozyumu, İstanbul 2012.
- Dânî, Ebu Amr Osman b. Said, el-Muhkem fî Nakti’l-Mesâhif, thk. M.Hasan İsmail, Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1425/2004.
- Dânî, et-Tahdîd fi’l-İtkâni ve’t-Tecvîd, thk. Ğanim Kadduri Hamed, Daru Ammâr, Ammân 2000.
- Dânî, Kitâbu’t-Teysîr fi’l-Kırââti’s-Seb’, nşr. Otto Pretzl, Müessesetür’-Reyyân, Beyrut 2009.
- Ebu Ubeyd Kasım b. Sellâm, Fedâilu’l-Kur’an, thk. Mervan Atıyye, Muhsin Harabe, Vefa Takıyyuddîn, Daru İbn Kesir, 2.baskı, Beyrut 1999.
- Ebu’l-Kasım el-Hüzelî, Yusuf b, Ali b. Cebbare el-Ma’ribî el-Hüzeli, thk. İbrahim Amr b. Abdillah, el-Kamil fil kıraat, Sema Lil-Küttab, Hulvan, Mısır, II, 118.
- Ezherî, Ebû Mansur Muhammed b. Ahmet, Tehzibu’l-Lüğa, thk. Abdusselam Muhammed Harun, el-Müeesesetü Mısriyye, 1967, I-XV.
- Ferâhidî, Halil b. Ahmet, Kitâbu’l-Ayn, thk. Davud Sellum, Süleyman el-Anbekî, Mektebetü Lübnan, Beyrut 2004.
- Ganim Gadduri el Hamed, Ebhasün Fi İlmit Tecvid, Daru Ammar, Amman, I.baskı, 1422/2000.
- Hâkânî, Ebu Müzahim, Musa b. Ubeydillah, el-Kasidetü’l-Hakaniyye, Mecmuul-mütûn fi’l-Kıraati ve’t-Tecvîd içinde, thk: Said Abdulhakim, Mektebetü Halid b. Velid, Sana 2008.
- Hindi, Ali el-Müttaki (ö. 975/1567) Kenzu’l-Ummal fi Süneni’l-Akvali ve’l-Efal, nşr. Bekri Hayyani, Safvet Sekka, Beyrut 1979.
- Husari, Mahmud Halil,(ö.1401/1979) Ahkamu Kıraati’l-Kur’an’il Kerim, ed. M. Talha Bilal Minyar, Daru’l-Beşair el İslamiyye, Beyrut 2006.
- Işın, Ali Rıza, Tecvid İlminin Tedvini ve İlk Müellifi (yayınlanmamış ders notları), Konya.
- İbn Cinnî, Ebul Feth Osman b. Cinnî, Sirru Sınâati’l-İ’rab, th. Hasan Hindâvî, Darulkalem, Dımeşk 1993.
- İbn Düreyd, Ebubekir Muhammed, Cemheratü’l-Lüğa, Darul-Kütüğbi’l-İlmiyye, 1. baskı, Beyrut 2005.
- İbn Ebi Davud, Süleyman b.el-Eşas es-Sicistani (ö. 316/?) Kitabül-Mesahif, ed. Arthur jeffery, Leiden 1936-1937.
- İbn Ebî Şeybe, el-Musannef fi’l-Ehâdis ve’l-Âsâr, tsh. M. Abdusselam Şahin, Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1.baskı, Beyrut 1995.
- İbn Faris, Ebul Huseyin b. Ahmet Zekeriyya, Mu’cemu Mekâyisi’l-Lüğa, thk. Şihabuddîn Ebu Amr, Darul-Fikir, Beyrut 1998.
- İbn Mücahid, Ebubekir Ahmet b. Musa, Kitabu’s-Seb’a fi’l-Kırâat, thk. Şevki Dayf, DaruMearif, Kahire ty.
- İbn Sînâ, Ali Hüseyin B. Sina, Esbâbu Hudûsi’l-Hurûf, nşr. Hüseyin Muhammed İmbabî- Muhammed imbâbî, Kahire 1978.
- İbnu’l-Cezerî, Ebu’l-Hayr Muhammed b. Muhammed, en-Neşr fi’l-Kırââti’l-Aşr, tsh. Ali Muhammed ed-Dabbâ, Darul-Fikr, Mısır ty., I-II.
- İbnu’l-Cezerî, et-temhîd fî İlmi’t-Tecvîd, thk. Ganim Kadduri el-Hamed, 1. baskı, Beyrut 1986.
- İbnu’l-Cezerî, Ğayetü’n-Nihâye fî Tabâkâti’l-Kurrâ, nşr. Gothelf Bergstrasse, Mektebetülhanci, Mısır 1932, I-II.
- Karaçam İsmail, Kuranın Faziletleri ve Okunma Kaideleri, İfav yayınları, 26. Baskı, İstanbul 2013.
- Katib Çelebi, Keşfu’z-zunûn ân Esmâi’l-Kütüb ve’l-Fünûn, nşr. Şerefeddîn Yaltkaya-Kilisli Muallim Rıfat, İstanbul 1941, I-II.
- Kurtubi, Abdülvehhab b. Muhammed (ö.461/1068 ) el-Mudıh fit-Tecvid, thk. Ganim Kadduri el-Hamed, Daru Ammar, Ürdün 1421/2000.
- Kurtubî, Muhammed b. Ahmed el-Ensarivel-Cami’l li ahkamil- Kuran, thk. Abdürrezzak El-mehdi, 1421/2000.
- Mahmud Husari Halil (ö.1401/1979) Ahkamu Kıraatil Kur’anıl Kerim, Editör: Muhammed Talha Bilal Minyâr, Daru’l-Beşair el-İslâmiyye, Beyrut 2006.
- Malik b. Enes, el-Muvatta, tsh. Muhammed Fuad Abdulbâki, Daru ihyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye, Mısır 1951, I-II.
- Mekki b. Ebi Talib, el-kaysî, er-Riaye li Tecvidi’l-Kıraeti ve Tahkiki Lafzi’t-Tilaveh, thk. Ahmet Hasan Ferhat, daru Ammar, 5. Baskı, Amman 2008.
- Müberred, Ebul Abbas Muhammed b. Yezid, el-Muktedab, thk. Muhammed Abdulhalik el-Udayme, Beyrut, ty. I-IV.
- Müslim b. Haccâc el-Kuşeyrî, Sahihi Müslim, tsh. Muhammed Fuad Abdulbâki, Daru ihyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye, Mısır 1956, I-V.
- Nasr, Atıyye Kabil, Ğayetü’l-Mürîd fî İlmi’t-Tecvîd, Mektebetü’l-Haremeyn, 1. baskı, Riyad 1409/1986.
- Rağıb el-İsfehânî, el-Müfredât fî Ğaribi’l-Kur’an, thk. Muhammed Seyid Keylânî, Darul Marife, Beyrut, ts.
- Said b. Mansur, et-tefsîr min Süneni Said b. Mansur, thk. Sa’d b. Abdillah b. Abdilaziz, Daru’s-Sumey’î, 1997.
- Saîdî, Ebul Hasen Ali b. Cafer, Kitabüt-Tenbih ale’l-lahnil celiyy ve’l-lahni’l-Hafiyy, thk. G.Kadduri el-Hamed, Dar-u Ammar, Amman 2000.
- Sâlih, Subhî, Kur’an İlimleri, trc. M. Said Şimşek, Hibaş Yay., Konya ty.
- San’ânî, Abdurrezzak b. Hemmâm, el-Musannef, thk. Habiburrahman el-Azamî, 1. Baskı, Beyrut 1391/1972, I-XI.
- Sibeveyhî, Ebu Bişr Ammar b. Osman b. Kamber, el-Kitâb, thk. Abdusselam Muhammed Harun, Daru’l-Kütüübi’l-İlmiyye, Beyrut 1988, I-V.
- Taberi, Ebu Cafer Muhammed b. Cerîr, Cami’ul-Beyân ân Tevîli Âyi’l-Kur’an, 2. baskı, Mısır 1954, I-XXX.
- Tabersî, Ebu Ali fadl b. Hasan, Mecmau’ul-Beyan fi tefsiril-Kur’an, Darul-Marife, Beyrut 1995.
- Tirmizi, Ebu İsa Muhammed b. İsa Et-Tirmizi (ö.279/892) Camiu’t- Tirmizi, Darus-selam, I. Baskı, Riyad 1999.
Ayrıntılar
| Konular | Din Araştırmaları |
|---|---|
| Bölüm | Makaleler |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 31 Aralık 2017 |
| Kabul Tarihi | 22 Aralık 2017 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2017Cilt: 17 Sayı: 2 |
Bu eser Creative Commons Alıntı-GayriTicari-Türetilemez 4.0 Uluslararası Lisansı ile lisanslanmıştır.