Abstract
Cild, yazılanı muhafaza etme gayesiyle oldukça eski tarihlerden itibaren yapılagelmiş kitap kaplarına verilen isimdir. Adını, yapımında en yaygın kullanılan malzeme olan deriden almaktadır. Erken örnekleri Mısır ve Yemen’de görülen İslam cildlerinin şimdiye kadar üç tipi tespit edilmiştir. Bunlar; kutu cild, miklebli cild ve miklebsiz cilddir. Genellikle kodeks formda üretilmiş Orta çağ İslâm yazmaları, miklebli veya miklebsiz cildlerle muhafaza edilmişlerdir. Orta çağ İslâm cildlerinin Anadolu coğrafyasında tespit edilmiş en önemli örnekleri; Selçuklu, İlhanlı, Memlük ve Beylikler döneminde görülmektedir. Bu dönem cildleri, yapım ve tezyînât teknikleri bakımından mühim olduğu kadar üzerlerinde yer alan mühürleri bakımından da önemi haizdir. Damga olarak da isimlendirilebilecek bu mühürlerin şimdiye kadar tespit edilmiş örneklerinin içerisinde ya isim ya da dua ibâreleri yer almaktadır. İçerisinde isim yer alan mühürler incelendiğinde onların cildlerin mücellidlerine işaret ettiği anlaşılmaktadır. Ancak içerisinde dua ibâresi yer alan mühürler detaylı olarak ele alınmadığı için henüz anlaşılamamaktadır. Çalışmamızda bu mühür türünden olan “Sikatî billah” yazılı mühür ele alınmaktadır. Bu ibâre, “Güvenim Allah’adır” anlamına gelen Arapça bir isim cümlesidir. Tarafımızca yapılan araştırmalar neticesinde Hasan Paşa, Yusuf Ağa ve İnebey Yazma Eser Kütüphanelerindeki 4 farklı cildde bu mühür tespit edilmiştir. Mührün görüldüğü cildlerin dördü de malzeme, teknik ve bezeme özellikleri bakımından 13. yüzyıla tarihlendirilmiştir. Cildlerde görülen mühürlerin ortak tek bir çivi ile yapılıp yapılmadığı net değildir. Ancak mühür içeriğinin tevekkül maksatlı bir dua ibâresi olduğu tespit edilmiştir.
References
- Arıtan, Ahmet Saim. Konya Dışındaki Müze ve Kütüphanelerde Bulunan Selçuklu ve Selçuklu Üslûbunu Taşıyan Cild Kapakları. Konya: Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi Tezi, 1992.
- Arıtan, Ahmet Saim. “Selçuklu Cildlerinde İmzalar”. I. Uluslararası Selçuklu Kültür ve Medeniyeti Kongresi Bildiriler. haz. Osman Eravşar. 1/39-42. Konya: Selçuk Üniversitesi, 2001.
- Arıtan, Ahmet Saim. “Anadolu Selçuklu Cilt Sanatı”. Türkler. ed. Hasan Celal Güzel vd. 7/933-943. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 2002.
- Ayverdi, İlhan. Misalli Büyük Türkçe Sözlük. 2. Cilt. İstanbul: Kubbealtı, 4. Basım, 2011.
- Bayram, Sadi. “XIV. Asırda Tezhiblenmiş, Beylik Dönemine Ait Üç Kur’an Cüzü”. Vakıflar Dergisi 16(1982), 143-154.
- Bilmiş, Hüseyin Gürsel. Bursa İnebey Kütüphanesindeki Ortaçağ İslam Ciltlerinin (13-14. Yüzyıl) Cilt Sanatı Açısından Değerlendirilmesi. İstanbul: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2013.
- Bilmiş, Hüseyin Gürsel. “İnebey Kütüphanesi’nden Dokuz Yeni Tespit ile Birlikte Mücellid İmzaları ve Mücellidleri”. Uluslararası Cilt Sanatı Buluşması Sempozyumu – Tebliğler. ed. Ali Rıza Özcan. 53-66. İstanbul: Biltur Basım Yayın, 2014.
- Bosch, Gulnar vd. Islamic Bindings and Bookmaking (A Catalogue of an Exhibition the Oriental Institute the University of Chicago May 18-August 18). Chicago: Chicago Üniversitesi, 1981.
- Boydak, Fatma Şeyma. “Çorum Hasan Paşa Yazma Eser Kütüphanesi’ndeki Anadolu Selçuklu Cildleri ve Mücellidleri”. Uluslararası Bütün Yönleriyle Çorum Sempozyumu. ed. Zekeriya Işık. 1/511-536. Çorum: Hitit Üniversitesi, 2016.
- Boydak, Fatma Şeyma. “Yusuf Ağa Yazma Eser Kütüphanesi’ndeki 13. Yüzyıl Selçuklu Cildlerinde Mikleb Tasarımları”. Buhara’dan Konya’ya İrfan Mirası ve XIII. Yy. Medeniyet Merkezi Konya (II). ed. Dilaver Gürer vd. 493-514. Konya: Konya Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, 2019.
- Çaycı, Ahmet. Türk-İslâm Kültüründe Vakıf ve Sanat. Konya: Palet Yayınları, 2018.
- Déroche, François. Islamic Codicology: an Introduction to the Study of Manuscripts in Arabic Script. London: Al-Furqān Islamic Heritage Foundation, 2005.
- Déroche, François. Qur’ans of the Umayyad A First Overview. Leiden: Brill, 2014.
- Dreibholz, Ursula. “Some Aspects of Early Islamic Bookbinding from Great Mosque of San’a Yemen”. Scribes et Manuscrits du Moyen-Orient. ed. François Déroche - Francis Richard. 16-34. Paris: Bibliothèque Nationale de France, 1997.
- Beyhakî, Ahmed b. Hüseyin el-. Şuabü’l-Îmân. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd li’n-Neşri ve’t-Tevzî‘, 2003.
- İsfahânî, Ebû Nuaym el-. Hilyetü’l-Evliyâ ve Tabakâtü’l-Asfiyâ. Mısır: Dârü’s-Sa‘âde, 1974.
- Le Coq, Albert von. Die Buddhistische Spätantike in Mittelasien, Die Manichäischen Miniaturen. Berlin: Verlag Dietrich Reimer Ernst Vohsen, 1923.
- Mavili, Gürcan. Süleymaniye Kütüphanesi’ndeki 13. ve 14. Yy’lara Ait Cilt Sanatı Örnekleri. İstanbul: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. Yüksek Lisans Tezi, 2002.
- Petersen, Theodore C. “Early Islamic Bookbindings and Their Coptic Relations”, Ars Orientalis 1 (1954), 41-64.
- Raby, Julian - Tanındı, Zeren. Turkish Bookbinding in the 15th Century The Foundation of an Ottoman Court Style. London: Azimut Editions, 1993.
- Tanındı, Zeren. “Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi’nde Ortaçağ İslam Ciltleri”. Topkapı Sarayı Müzesi Yıllık 4 (1990), 102-149.
- Ünver, A. Süheyl. “Anadolu Selçuklu Kitap Süsleri ve Resimleri”. Türk Süsleme Sanatları. haz. Gülbün Mesara - Aykut Kazancıgil. 2/139. İstanbul: İşaret Yayınları, 2010.
Abstract
Bookbinding is the name given to the book covers that have been made since the ancient times for the purpose of preserving the writing. It takes its name from leather, which is the most widely used material in its construction. Three types of Islamic bookbinding, of which early examples are seen in Egypt and Yemen, have been identified so far. These are box binding, binding with envelope flap and binding without envelope flap. Medieval Islamic manuscripts, generally produced in codec form, were preserved with or without envelope flap. The most important examples of medieval Islamic bookbinding identified in Anatolian geography; it can be seen during the Seljuks, Ilkhanids, Mamluks and Principalities period. The bookbinding of this period are important in terms of construction and decoration techniques as well as their seals on them. Among the examples of these seals, which can also be called stamps, are either names or prayer phrases. When the seals with the name are examined, it is understood that they point to the bookbinders of the bookbindings. However, the seals with prayer words are not yet understood, since they are not covered in detail. In our study, “Sikati billah” seal, which is a seal type, is discussed. This phrase is an Arabic noun phrase meaning “In Allah I trust”. As a result of the researches carried out by us, this seal was detected in 4 different bookbinding in Hasan Pasha, Yusuf Aga and Inebey Manuscript Libraries. All of the bindings where the seal is seen are dated to the 13th century in terms of material, technique and decoration features. It is not clear whether the seals on the skin are made with a single common nail. However, it has been determined that the seal content is a prayer expression intended for trust.
References
- Arıtan, Ahmet Saim. Konya Dışındaki Müze ve Kütüphanelerde Bulunan Selçuklu ve Selçuklu Üslûbunu Taşıyan Cild Kapakları. Konya: Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi Tezi, 1992.
- Arıtan, Ahmet Saim. “Selçuklu Cildlerinde İmzalar”. I. Uluslararası Selçuklu Kültür ve Medeniyeti Kongresi Bildiriler. haz. Osman Eravşar. 1/39-42. Konya: Selçuk Üniversitesi, 2001.
- Arıtan, Ahmet Saim. “Anadolu Selçuklu Cilt Sanatı”. Türkler. ed. Hasan Celal Güzel vd. 7/933-943. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 2002.
- Ayverdi, İlhan. Misalli Büyük Türkçe Sözlük. 2. Cilt. İstanbul: Kubbealtı, 4. Basım, 2011.
- Bayram, Sadi. “XIV. Asırda Tezhiblenmiş, Beylik Dönemine Ait Üç Kur’an Cüzü”. Vakıflar Dergisi 16(1982), 143-154.
- Bilmiş, Hüseyin Gürsel. Bursa İnebey Kütüphanesindeki Ortaçağ İslam Ciltlerinin (13-14. Yüzyıl) Cilt Sanatı Açısından Değerlendirilmesi. İstanbul: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2013.
- Bilmiş, Hüseyin Gürsel. “İnebey Kütüphanesi’nden Dokuz Yeni Tespit ile Birlikte Mücellid İmzaları ve Mücellidleri”. Uluslararası Cilt Sanatı Buluşması Sempozyumu – Tebliğler. ed. Ali Rıza Özcan. 53-66. İstanbul: Biltur Basım Yayın, 2014.
- Bosch, Gulnar vd. Islamic Bindings and Bookmaking (A Catalogue of an Exhibition the Oriental Institute the University of Chicago May 18-August 18). Chicago: Chicago Üniversitesi, 1981.
- Boydak, Fatma Şeyma. “Çorum Hasan Paşa Yazma Eser Kütüphanesi’ndeki Anadolu Selçuklu Cildleri ve Mücellidleri”. Uluslararası Bütün Yönleriyle Çorum Sempozyumu. ed. Zekeriya Işık. 1/511-536. Çorum: Hitit Üniversitesi, 2016.
- Boydak, Fatma Şeyma. “Yusuf Ağa Yazma Eser Kütüphanesi’ndeki 13. Yüzyıl Selçuklu Cildlerinde Mikleb Tasarımları”. Buhara’dan Konya’ya İrfan Mirası ve XIII. Yy. Medeniyet Merkezi Konya (II). ed. Dilaver Gürer vd. 493-514. Konya: Konya Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, 2019.
- Çaycı, Ahmet. Türk-İslâm Kültüründe Vakıf ve Sanat. Konya: Palet Yayınları, 2018.
- Déroche, François. Islamic Codicology: an Introduction to the Study of Manuscripts in Arabic Script. London: Al-Furqān Islamic Heritage Foundation, 2005.
- Déroche, François. Qur’ans of the Umayyad A First Overview. Leiden: Brill, 2014.
- Dreibholz, Ursula. “Some Aspects of Early Islamic Bookbinding from Great Mosque of San’a Yemen”. Scribes et Manuscrits du Moyen-Orient. ed. François Déroche - Francis Richard. 16-34. Paris: Bibliothèque Nationale de France, 1997.
- Beyhakî, Ahmed b. Hüseyin el-. Şuabü’l-Îmân. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd li’n-Neşri ve’t-Tevzî‘, 2003.
- İsfahânî, Ebû Nuaym el-. Hilyetü’l-Evliyâ ve Tabakâtü’l-Asfiyâ. Mısır: Dârü’s-Sa‘âde, 1974.
- Le Coq, Albert von. Die Buddhistische Spätantike in Mittelasien, Die Manichäischen Miniaturen. Berlin: Verlag Dietrich Reimer Ernst Vohsen, 1923.
- Mavili, Gürcan. Süleymaniye Kütüphanesi’ndeki 13. ve 14. Yy’lara Ait Cilt Sanatı Örnekleri. İstanbul: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. Yüksek Lisans Tezi, 2002.
- Petersen, Theodore C. “Early Islamic Bookbindings and Their Coptic Relations”, Ars Orientalis 1 (1954), 41-64.
- Raby, Julian - Tanındı, Zeren. Turkish Bookbinding in the 15th Century The Foundation of an Ottoman Court Style. London: Azimut Editions, 1993.
- Tanındı, Zeren. “Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi’nde Ortaçağ İslam Ciltleri”. Topkapı Sarayı Müzesi Yıllık 4 (1990), 102-149.
- Ünver, A. Süheyl. “Anadolu Selçuklu Kitap Süsleri ve Resimleri”. Türk Süsleme Sanatları. haz. Gülbün Mesara - Aykut Kazancıgil. 2/139. İstanbul: İşaret Yayınları, 2010.
Details
| Primary Language | Turkish |
|---|---|
| Journal Section | Research Article |
| Authors | |
| Publication Date | June 30, 2020 |
| Acceptance Date | June 16, 2020 |
| Published in Issue | Year 2020Volume: 20 Issue: 1 |
Cited By
A Prayer Phrase on the Doublures Cover of the Principalities Period Turkish-Islamic Bindings: Al-‘izz al-dā’im wa’l-iqbāl
Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (SAUIFD)
https://doi.org/10.17335/sakaifd.1166547
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License.