Marife Turkish Journal of Religious Studies

Abstract

Çok eski zamanlardan beri farklı milletlerle değişik düzeyde ilişkiler geliştiren Yahudiler, bazen olumlu bazen de olumsuz özelliklerle anılmış, özellikle Avrupalılarla ilişkileri söz konusu olduğunda yaygın şiddet olaylarıyla karşılaşmıştır. Yüzyıllarca dinî sebeplerden kaynaklanan anti-Judaismin (Yahudi düşmanlığı) baskısı altında kalan Yahudiler, 19. yüzyıldan itibaren dünyevî sebeplerden kaynaklanan antisemitizmin baskısı altında kalmıştır. Avrupa’da yaşayan Yahudiler böyle bir akıbete uğrarken Osmanlı İmparatorluğu’nda yaşayan Yahudiler, dinî ve dünyevî açıdan derin bir hoşgörü altında yaşamıştır. Osmanlı İmparatorluğu tarih sahnesinden çekildikten sonra Türkiye Cumhuriyeti kurulduğunda, Osmanlı İmparatorluğu’nun Yahudilere yönelik hoşgörüsü devam ettirilmekle birlikte hareket noktası değişmiştir. 20. yüzyılda dünyadaki yönetim anlayışı farklı bir noktaya evrilmiştir. İmparatorluklar çağının millet (dinî) anlayışı yerine modern dünyanın millet (dünyevî ulus) anlayışı benimsenmiştir. Bu yeni anlayış doğrultusunda kurulan Türkiye Cumhuriyeti’nde, Yahudilere yönelik bakış açısı bu yeni millet anlayışı doğrultusunda şekillenmiştir. Bu yeni dönemde, devlet, Yahudileri din temelli millet sistemi yerine vatandaşlık bağına ve kendi millî değerlerine gösterdikleri sadakate göre değerlendirmiştir. Osmanlı İmparatorluğu’nun son dönemlerini yaşayan ve cumhuriyetin kuruluşuna tanıklık eden Peyami Safa, Yahudiler hakkında yazdığı yazılarla bu geçiş dönemini ve bakış açısındaki farklılığı başarılı bir şekilde yansıtmıştır. Peyami Safa’nın bu özelliği, onun Yahudiler hakkındaki düşüncelerini önemli ve araştırmaya değer kılmıştır. Peyami Safa’nın düşüncelerini önemli kılan bir diğer husus da yazdığı yazıların yaşadığı dönemin zaman aralığıyla sınırlı kalmayıp günümüzde de ilgiyle okunması ve araştırmacıların dikkatini çekmesidir. Peyami Safa’nın Yahudiler hakkındaki düşünceleri, gazetelerde ve dergilerde yazdığı yazılarından oluşmaktadır. Kırk yıldan fazla bir zaman yazı yazan ve geçimini yazılarından kazandıklarıyla sağlayan Peyami Safa, bu süreçte pek çok gazete ve dergide, yüzlerce yazı kaleme almıştır. Bu yazılar, yaşanılan zamanın değişen şartları doğrultusunda, bazen kendi adıyla, bazen müstear adla bazen de adı olmadan kaleme alındığından Peyami Safa’nın Yahudiler hakkındaki düşüncelerine ulaşma ve onları konularına göre tasnif etmede zorluk oluşturmaktadır. Bu konuda karşılaşılan bir diğer zorluk da Peyami Safa’nın zamanın şartlarına göre değişen düşünceleridir. Onun zamanının şartlarına göre değişen düşünceleri, Yahudilere bakış açısını da etkilemiş ve bu değişikliğe bağlı olarak Yahudiler hakkında farklı düşünceler ileri sürmüştür. Bu durum, onun Yahudiler hakkındaki yazılarının bağlamlarına inilmeden anlaşılmasını zorlaştırmıştır. Peyami Safa, bir Türk milliyetçisi olduğundan ve 20. yüzyılı bir milliyet yüzyılı olarak değerlendirdiğinden yazılarında, Yahudileri, ulusal ve uluslararası olmak üzere iki boyutta ele almıştır. Ulusal boyutta, Türkleşme ve Türkçe konuşma bağlamında Yahudilere eleştiriler yönelten Peyami Safa, uluslararası boyutta İkinci Dünya Savaşı ve sonrasında gerçekleşen Arap-İsrail Savaşları bağlamında Yahudilere eleştiriler yöneltmiştir. Onun ulusal boyutta yönelttiği eleştirilerin temelinde, Osmanlı İmparatorluğu’ndan cumhuriyete geçiş sürecinde elde edilen tecrübeler bulunmaktadır. Yabancıların ve azınlıkların zararlı faaliyetlerini tecrübe eden ve işgal dönemine tanıklık eden Peyami Safa, Yahudilere yönelik eleştirilerinde bu tecrübelerden hareket etmiş ve bir güvenlik endişesi duymuştur. Bu güvenlik endişesi de onun Yahudilere yönelik eleştirel bir tavır takınmasına ve yazılarında genellikle olumsuz bir Yahudi imajı oluşturmasına neden olmuştur. Uluslararası boyuttaki eleştirilerinin temelinde ise onun Almanlara yakınlığı ile Yahudilerin Arap-İsrail savaşındaki tutumu bulunmaktadır. Bu çalışmada, Peyami Safa’nın bu düşünceleri konu edilmiş, gazete arşivleri incelenerek onun Yahudiler hakkındaki yazılarına ulaşılmıştır. Çalışma, Peyami Safa’nın zihinsel arka planı, dünya görüşü ve Yahudiler hakkındaki düşünceleri olmak üzere üç bölüme ayrılmış, kronolojik ve tasvirci bir yöntemle onun yazılarında ortaya çıkan Yahudi imajı ifade edilmiştir.