Filolojik ve Teolojik Kaygıların Kur’an Yorumları Üzerindeki Etkisi: “in kâne” ve Türevleri Özelinde Bir İnceleme
Abstract
Kur’an dilinin üslubunu belirleyen pek çok unsur bulunmaktadır. Bunlardan birisi de dilin anlam ifade ede en küçük yapı taşlarından birisi olan harflerin taşıdığı anlamların bağlama göre doğru tespiti meselesidir. Bu çalışmada ele alınan ve Kur'an'da, şart, nefiy, sebep ve tekit gibi farklı manalarda kullanılan “إِنْ”edatı da bu harflerden sadece birisidir. “إِنْ” edatı, birlikte kullanıldığı “كَانَ” fiilinin mazi formu ve türevleriyle birlikte Kur'an-ı Kerim’de pek çok âyette geçmektedir. Müfessirler arasında bu âyetlerin yorumu konusunda farklı bakış açılarından kaynaklanan yaklaşımların sonucu birtakım tartışmalar ve yöneldikleri bir takım dilsel izahlar ve tercihler mevcuttur. Çalışma onların bu farklı yönelişlerini Hz. Peygamber’den bize kadar ulaşan tefsir müktesebatı başta olmak üzere ilmi verilerden istifade ederek değerlendirmeyi amaçlamaktadır. Makale müfessirlerin “إِنْ كَانَ” ifadesinin geçtiği âyetlere yaptıkları yorumlar sonucu ortaya çıkan birtakım mahzurları dile getirmesi ve bunları analiz etmesi bakımından önemli olduğu kadar aynı konuda daha önce yapılan “إنْ كُنْتُمْ” ifadesinin yorumuna gramatik ve problematik yaklaşımları konu edinen makaleye katkı sunması ve onun tamamlayıcısı konumunda olması bakımından da bir o kadar önemlidir. Müfessirlerin “إِنْ”edatının Kur'an'da geçtiği âyetleri tefsir ederken ortaya koyduğu tercihler, daha pratik ve anlam-bağlam açısından sorunsuz olması nedeniyle birini diğerine göre tercihe edilebilir kılmakla birlikte genelde aynı sonuca ulaştırmaktadır. Nitekim Âl-i İmrân 3/164, el-En‘âm sûresi 6/156, el-İsrâ sûresi 17/108. âyet, Yâsîn sûresi 36/29 ve 33. âyetler ve el-Cuma sûresi 62/2. âyetin yorumuna dair ortaya konulan yaklaşımlar bu türdendir. Ancak bazı âyetler vardır ki onların bu âyetleri yorumlarken yaptıkları tercihler ve ortaya koydukları yaklaşımlar birbirinden farklı olduğu kadar birinin diğerinin yaklaşımını yok saydığı ve kıyasıya eleştirdiği bir boyuta ulaşmıştır. Özellikle teolojik konularla ilgili âyetler olan el-Enbiyâ sûresi 21/17. âyet ve Yûnus sûresi 10/94. âyet ve benzeri âyetlerde bu durum çok daha belirgin bir şekilde karşımıza çıkmaktadır. Zira müfessirlerden kimileri dil kurallarını önceleyerek bu âyetlerden ilkinde geçen “إنْ كُنَّا” ifadesine şart anlamı vererek âyeti “eğer bir eğlence edinmek isteseydik onu kendi katımızdan edinirdik” şeklinde tefsir etmişlerdir. Şart anlamının şüphe ifade ettiği ve Allah hakkında şüphe ifade eden bir mananın verilemeyeceği itirazına karşı da çeşitli tevillerde bulunarak bu mahzuru gidermeye çalışmışlardır. Şart anlamının Allah Teâlâ hakkında ortaya çıkardığı bu mahzurlu durumdan kaçınarak anlamı önceleyen bazı müfessirler ise söz konusu ifadeye nefiy anlamı vermişler ve âyeti “biz bunu yapanlardan değiliz/biz eğlence edinenlerden değiliz” şeklinde tefsir etmişlerdir. Benzer bir durum diğer âyet olan Yûnus sûresi 10/94. âyette Hz. Peygamber’e yöneltilen “إنْ كُنْتَ” ifadesinin yorumunda da mevcuttur. Zira âyette geçen “إِنْ” edatına şart manası verilmesi Hz. Peygamber’in kendisine indirilen vahiyler konusunda şüphe etmesi gibi sorunlu bir çeviriyi ortaya çıkarmakta ve bu durum birtakım yanlış anlamaları ve tartışmaları beraberinde getirmektedir. Bu bakımdan Kur’an âyetlerinin yorumunda anlamı öncelemek ve dilsel yaklaşımları da ikinci sırada destekleyici ve tasdik edici bir unsur olarak görmek ya da en azından dilin imkânlar yelpazesi içerinde sunduğu ve daha ilk planda anlamla uyumlu olan alternatif çözümleri dikkatte alan bir yaklaşımı benimsemek, çözüm odaklı bir yaklaşımdır. Bu tavır aynı zamanda ihtiyatlı bir şekilde en baştan bazı yanlış anlamaları ve onun beraberinde getireceği sorunları ve tartışmaları önleme anlamında ilmi bir hassasiyettir. Bunu başarabilen kimi müfessirler olduğu kadar âyetlerin yorumunda dilsel kurallara bağlılıktan vazgeçmeyen ve baktığı zaviyede sabit fikir olan ve neticede kendisini tartışmaların ve eleştirilerin odağında bulan müfessirler de olmuştur.
References
- Abdulbāḳī, Muḥammed Fuād. el-Mu‘cemu’l-mufehres li elfāzi’l-Ḳur’āni’l-Kerīm. Kahire: Dāru’l-Ḥadīs̠, 1364/1945.
- ʿAbdurrezzâḳ, Ebû Bekr ʿAbdurrezzâḳ b. Hemmâm es-Ṣanʿânî. Tefsîru ʿAbdurrezzâḳ. thk. Maḥmûd Muḥammed ʿAbduh. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 1419/1999.
- ʿAbdülḳâhir el-Cürcânî, Ebû Bekr ʿAbdülḳâhir b. ʿAbdirraḥman b. Muḥammed. Dercu’d-Durer fî Tefsîri’l-ʾÂyi ve’ṣ-Ṣuver. thk. Velîd b. Aḥmed b. Ṣâliḥ el-Ḥuseyn, İyâd ʿAbdullaṭîf el-Ḳaysî. 4 Cilt. İngiltere: y.y., 1429/2008.
- Aḫfeş el-Evsat, Ebu’l-Ḥasen el-Mecāşiʿī. Me‘āni’l-Kur’ān. thk. Hudā Maḥmūd Karā‘a. Kahire: Mektebetu’l-Ḫāncī, 1411.
- Âlûsî, Maḥmûd b. ʿAbdullâh el-Ḥuseynî. Rûḥu’l-Meʿânî fî Tefsîr’il-Ḳur’âni’l-ʿAẓîm ve’s-Sebʿu’l-Mes̱ânî. thk. ʿAlî ʿAbdubârî ʿAṭiyye. 16 Cilt. Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye; Beyrut: y.y., 1415.
- Beġavī, el-Ḥuseyin b. Mesud el-Ferrā. Meʿālimu’t-tenzīl. thk. Muḥammed Abdullāh en-Nemr vd. 8 Cilt. Beyrut: Dāru Tayyibe li’n-Neşri ve’t-Tevzī‘, 4. Basım, ts.
- Beyzāvī, Nāsırüddīn Ebū Saīd. Envāru’t-tenzīl ve esrāru’t-te’vīl. thk. Muḥammed ʿAbdurraḥmān el-Mar`aşlī. 5 Cilt. Beyrut: Dāru İhyāi’t-Turās̠i’l-Arabī, 1418.
- Bustī, Ebû Muhammed İsḥak. Tefsîru İsḥak el-Bustî. Medine: y.y, 1413-1416/1992-1995.
- Cuşemī, el-Hākim Ebī Sa‘d el-Muhsin b. Muhammed. er-Risâle fî nasîhati’l-‘âmme. ed. Ce-mal eş-Şâmî. b.y.: y.y., 1438.
- Cuşemī, el-Hākim Ebī Sa‘d el-Muhsin b. Muhammed. ‘Uyûnü’l-mesâil fi’l-usûl. thk. Ramazan Yıldırım. Kahire: Dâru’l-İhsân, 2018.
- Ebû Mûsâ el-Medînî, Ebû Mûsâ Muḥammed b. ʿOmer el-İṣbehânî. el-Mecmûʿu’l-Muġîs̱ fî Ğarîbî’l-Ḳurʾân ve’l-Ḥadîs̱. thk. Abdulkerîm el-ʿAzbâvî. 3 Cilt. Mekke: y.y., 1406-1408.
- Ebû Şâme, Ebû’l-Ḳâsım ʿAbdurrahman b. İsmail el-Maḳdisî ed-Dimeşḳî. İbrâzu’l-Meʿânî min Ḥirzi’l-Emânî. b.y.: y.y., ts.
- Ebû’l-Leys̱ es-Semerḳandî, Ebû’l-Leys̱ Naṣr b. Muḥammed. Baḥru’l-ʿUlûm. thk. Maḥmûd Mataracı. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
- Ersöz, Muhammed. “Kur’an Yorumunda Mezhepsel Farklılığın Dil Kurallarına Yansıması -Akıbet Lâmı Örneği”. Marife Dini Araştırmalar Dergisi 14/3 (Aralık 2014), 9-30.
- Ezherî, Ebû Manṣûr Muḥammed b. Aḥmed b. el-Herevî. Tehẕîbu’l-Luğa. thk. Muḥammed ʿAvḍ Mirʿab. 8 Cilt. Beyrut: Dâru İḥyâi’t-Turâs̱i’l-ʿArabî, 2001.
- Ferrâ’, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ. Meʿâni’l-Ḳurʾân. thk. Ahmed Yusuf en-Necati vd. 3 Cilt. Mısır: Dârü’l-Mısrıyye li’t-Te’lif ve’t-Terceme, ts.
- İbn Âşûr, Muhammed Tâhir. et-Tahrîr ve’t-tenvîr. 30 Cilt. Tunus: Dârü’t-Tunusiyye li’n-Neşr, 1984.
- İbn Atıyye, Ebû Muhammed Abdülhak. el-Muḥarrerü’l-vecîz fî tefsîri’l-kitâbi’l-ʿazîz. thk. Abdüsselâm Abdüşşâfî Muhammed. 6 Cilt. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1422.
- İbn Ebî Zemenîn, Ebû ʿAbdullâh Muḥammed b. ʿAbdullâh. Tefsîru’l-Ḳur’âni’l-ʿAzîz. thk. Ḥuseyn b. ʿUkkâşe, Muḥammed b. Muṣṭafâ el-Kenz. 5 Cilt. Kahire: el-Fârûḳu’l-Ḥadîs̱e, 1423/2002.
- İbn Hazm, Ebû Muhammed Ali b. Ahmed b. Sa‘îd. el-Fasl fi’l-milel ve’l-ehvâi ve’n-nihal. Kahire: Mektebetü’l-Hâncî, t.s.
- İbn Ḥazm, Ebû Muḥammed ʿAlî b. Aḥmed el-Endelusî. Resâîlu İbn Ḥazm. thk. İḥsân ʿAbbâs. 4 Cilt. Beyrut: el-Muessesetu’l-ʿArabiyye, 1980.
- İbn Ḳuteybe, Ebû Muḥammed ʿAbdullâh b. Muslim. Teʾvîlu Muşkili’l-Ḳurʾân. thk. İbrâhîm Şemsuddîn. Beyrut: y.y., ts.
- İbn Mucâhid, Aḥmed b. Mûsâ b. el-ʿAbbâs et-Temîmî Ebû Bekir el-Bağdâdî. Kitâbu’s-Sebʿa fi’l-Ḳırâʾât. thk. Şevḳî Ḍayf. Mısır: y.y., 1400.
- İbn ʿÂdil, Ebû Ḥafṣ Sirâc ed-Dîn ʿOmar b. ʿAlî b. ʿÂdil el-Ḥanbelî ed-Dimeşḳî en-Nuʿmânî. el-Lubâb fî ʿUlûmi’l-Kitâb. thk. ʿÂdil Aḥmed ʿAbdulmevcûd, ʿAlî Muḥammed Muʿavviḍ. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 1419/1998.
- İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn ʿAbdurraḥmân b. ʿAlî b. Muḥammed el-Bağdâdî. Nuzhetu’l-ʿAʿyuni’n-Nevâẓir fî ʿİlmi’l-Vucûh ve’n-Neẓâîr. thk. Muḥammed ʿAbdulkerîm Kâẓım er-Râḍî. Beyrut: y.y., 1404/1984.
- İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn ʿAbdurraḥmân b. ʿAlî b. Muḥammed el-Bağdâdî. Zâdu’l-Mesîr fî ʿİlmi’t-Tefsîr. thk. ʿAbdurrezzâḳ el-Mehdî. 4 Cilt. Beyrut: y.y., 1422/2001.
- İsmâʿil Ḥaḳḳı Bursevî, İsmâʿîl Ḥaḳḳî b. Muṣṭafâ el-İstânbûlî el-Ḥanefî el-Ḫalvetî. Rûḥu’l-Beyân. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
- Kâdî Abdülcebbâr, Ahmed b. el-Hemedânî. Müteşâbihü’l-Kur’an. thk. Adnân Muhammed Zerzûr. Kahire: Dâru’t-Türâs, t.s.
- Keski̇n, Mustafa. “Şart Anlamındaki إذا ve إن ‘in Arap Dili ve Belaġatı Açısından Değerlendirilmesi: Bazı Ayetler Örneğinde”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (ÇÜİFD) 19/2 (27 Aralık 2019), 525-538.
- Kur’ān-ı Kerīm Meāli. çev. Halil Altuntaş–Muzaffer Şahin. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 12. Basım, 2011.
- Kurtubî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed el-Ensârî. el-Câmiʿ li-aḥkâmi’l-Ḳurʾân. thk. Ahmed el-Berduni, İbrâhim el-Itfiyyiş. 20 Cilt. Kahire: Dâru’l-Kütübi’l-Mısriyye, 2. Basım, ts.
- Mâtürîdî, Muhammed b. Muahmmed Ebû Mansûr. Te’vîlâtü Ehli’s-Sünne. thk. Mecdî Bâsellûm. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1426.
- Mâverdî, Ali b. Muhammed b. Habib. en-Nüket ve’l- ‘uyûn. thk. İbn Abdülmaksûd es- b. Abdurrahîm Seyyid. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, t.s.
- Maʿmer b. el-Mus̱ennâ, Ebû ʿUbeyde Maʿmer b. el-Mus̱ennâ et-Teymî el-Baṣrî. Mecâzu’l-Ḳurʾân. thk. Muḥammed Fuâd Sezgin. Kahire: y.y., 1381/1961.
- Mekkî b. Ebî Ṭâlib, Ebû Muḥammed Mekkî b. Ebî Ṭâlib el-Ḳaysî. Müşkilü iʿrâbi’l-Ḳur’ân. thk. Ḥâtim Ṣâliḥ eḍ-Ḍâmin. 2 Cilt. Beyrut: Muʾessesetu’r-Risâle, 1405/1984.
- Mekkî b. Ebû Tâlib, Hammûş b. Muhammed el-Kaysî. el-Hidâye ilâ bulûġi’n-nihâye fî ʿilmi meʿâni’l-Ḳurʾân ve tefsîrihî ve aḥkâmihî ve cümelin min fünûni ʿulûmih. 13 Cilt. el-İmârât: Camiatü’ş-Şarika, ts.
- Muhammed b. Yûsuf b. Ali, Ebû Hayyân. el-Bahru’l-muhît fi’t-tefsîr. thk. Sıdkî Muhammed Cemîl. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1420.
- Mukātil b. Süleymân, Ebü’l-Hasen. Tefsîru Mukâtil b. Süleyman. thk. ʿAbdullāh Maḥmūd Şeḥhāte. 5 Cilt. Dâru İhyai't-Turas̱, Beyrut: y.y., 1423/2002.
- Narol, Süleyman. “Kur’an’daki ‘İn küntüm’ İfadesinin Gramatik ve Problematik Yorumları Üzerine Bir İnceleme”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 27/1 (15 Haziran 2023), 46-60. https://doi.org/10.18505/cuid.1239164
- Nesefî, Ebü’l-Berekât Abdullah b. Ahmed. Medâriku’t-tenzîl ve hakâiku’t-te’vîl. thk. Yûsuf Ali Bedîvî. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kelimi’t-Tayyib, 1419.
- Nesefî, Necmuddîn Ömer. et-Teysîr fi’t-Tefsîr. thk. Mâhir Edîb Habûş. İstanbul: Dâru’l-Lubâb li’d-Dirâsât, 1440/2019.
- Râzî, Ebû ʿAbdillâh Faḫrüddîn Muḥammed b. Ömer b. Ḥüseyn. Mefâtîḥu’l-Ğayb. Beyrut: Dâru İḥyâi’t-Turâs̱i’l-ʿArabî, 1420.
- Sabırlı, Esat. “Mu‘tezile’nin Kur’ân Yorumuna İmam Mâtürîdî’nin Muhalefet Gerekçeleri”. Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 26 (15 Haziran 2021), 91-119. https://doi.org/10.35415/sirnakifd.906271
- S̱aʿlebî, Ebû İsḥâḳ Aḥmed b. Muḥammed b. İbrâhîm. el-Keşf ve’l-Beyân. thk. Heyet. 33 Cilt. Cidde: y.y., 1436/2015.
- Semîn el-Ḥalebî, Ebu’l-ʿAbbâs Şihâb ed-Dîn Aḥmed b. Yûsuf b. ʿAbdiddâîm. ed-Durru’l-Maṣûn fî ʿUlûmi’l-Kitâbi’l-Meknûn. thk. Aḥmed Muḥammed el-Ḫarrâṭ. 11 Cilt. Dımaşk: Dâru’l-Ḳalem, ts.
- Semʿânî, Ebû’l-Muẓaffer Manṣûr b. Muḥammed el-Mervezî. Tefsîru’l-Ḳur’ân. thk. Yâsir b. İbrâhîm-Ğanîm b. ʿAbbâs. Riyad: y.y., 1418/1997.
- Süyûṭî, Ebü’l-Fażl Celâlüddîn ʿAbdurraḥmân b. Ebî Bekr b. Muḥammed el-Ḫuḍayrî. ed-Durru’l-Mens̱ûr. 8 Cilt. Beyrut: y.y., ts.
- Şahin, Hüseyin. Arap dili’nde in (إنْ)’i şartiyye ve Kur’ân-ı Kerîm’deki kullanımları. Çanakkale: Onsekiz Mart Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2018.
- Şevkânî, Muhammed b. Ali b. Muhammed. Fethu’l-kadîr. Beyrut: Dâru İbn Kesîr- Dâru’l-Kelimi’t-Tayyib, 1414.
- Şinkītî, Muhammed el-Emîn. Eḍvâʾü’l-beyân fî îżâḥi’l-Ḳurʾân bi’l-Ḳurʾân. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr Li’t-Tabâa ve’n-Neşr ve’t-Tevzi`, 1415.
- Taberî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Câmiu’l-beyân ‘an te’vîli âyi’l-Kur’an. thk. Ahmed Mu-hammed Şâkir - Şâkir Mahmud Muhameed. 24 Cilt. Kahire: Müessesetü’r-Risâle, 1420.
- Tabersî, Ebû Ali el-Fadl b. el-Hasen. Mecme‘ul-beyân fî tefsîri’l-Kur’an. Beyrut: Dâru’l-Murtazâ, 1427.
- Vâḥidî, Ebû’l-Ḥasen ʿAlî b. Aḥmed b. Muḥammed b. ʿAlî en-Nîsâbûrî. el-Vasîṭ fî Tefsîri’l-Ḳur’âni’l-Mecîd. thk. Heyet. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 1415/1994.
- Vâḥidî, Ebû’l-Ḥasen ʿAlî b. Aḥmed b. Muḥammed b. ʿAlî en-Nîsâbûrî. et-Tefsîru’l-Basîṭ. b.y.: y.y., 1430.
- Yaḥyâ B. Sellâm, Ebû Zekeriyyâ el-Ḳayravânî. et-Teṣârîf li-Tefsîri’l-Ḳurʾân mimmâ İştebehet Esmâuhu ve Taṣarrafet Meʿânîh. thk. Hind Şiblî. b.y.: y.y., 1979.
- Yaḥyâ B. Sellâm, Ebû Zekeriyyâ el-Ḳayravânî. Tefsîru Yaḥyâ b. Sellâm. thk. Hind Şelebî. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 1425/2004.
- Yıldırım, Duran Ali. “Mezhep Mensubiyetinin Kur’an Yorumlarındaki Öznelliğe Olan Yan-sımaları”. Şarkiyat 10/4 (Aralık 2018), 1377-1397.
- Zeccâc, Ebû İsḥâḳ İbrâhîm b. es-Serî. Meʿâni’l-Ḳur’ân ve İʿrâbuhu. thk. ʿAbdulcelîl ʿAbduh Şelebî. 5 Cilt. Beyrut: ʿÂlemü’l-Kütüb, 1408/1988.
- Zeccâcî, Ebû’l-Ḳâsım ʿAbdurraḥmân b. İsḥâḳ en-Nihâvendî. Ḥurûfu’l-Meʿânî ve’ṣ-Ṣıfât. thk. ʿAlî Tevfîḳ el-Ḥamd. Beyrut: y.y., 1405/1984.
- Zecccâcî, Abdurrahmân b. İshâk el-Bağdâdî en-Nihâvendî. el-Lâmât. thk. Mâzin el-Mübârek. Dımeşk: Dâru’l-Fikr, 2. Basım, 1405.
- Zemahşerî, Ebü’l-Kāsım Mahmûd. el-Keşşâf ʿan ḥaḳāʾiḳı ġavâmiżi’t-tenzîl ve ʿuyûni’l-eḳāvîl fî vücûhi’t-teʾvîl. 4 Cilt. Beyrut: Daru’l-Kitabi’l-Arabi, 3. Basım, ts.
- Zerkeşî, Ebû ʿAbdullâh Muḥammed b. ʿAbdullâh b. Bahâdır eş-Şâfiʿî. el-Burhân fî ʿUlûmi’l-Ḳur’ân. thk. Muḥammed Ebu’l-Faḍl İbrâhîm. 4 Cilt. b.y.: Dâru ʾİḥyâʾi’l-Kutubi’l-ʿArabiyye, 1376/1957.
The Effect of Philological and Theological Concerns on Qur'anic Interpretations: An Investigation on “in Qāna” and its Derivatives
Abstract
There are many elements that determine the style of the Qur’anic language. One of them is the issue of the correct determination of the meanings carried by the letters, which are one of the smallest building blocks of language, according to the context. The preposition “إِنْ” which is discussed in this study, and which is used in the Qur’an in different meanings such as condition, nullity, reason, and repetition, is just one of these letters. The preposition “إِنْ” appears in many verses in the Qur’an together with the past form of the verb “كَانَ”and its derivatives. There are some debates among the commentators about the interpretation of these verses because of approaches arising from different perspectives and some linguistic explanations and preferences. The study aims to evaluate their different tendencies by making use of the scholarly data, especially the tafsir data that has reached us from the Prophet. The article is important in terms of expressing and analysing some of the drawbacks that arise because of the commentators’ interpretations of the verses in which the expression “إِنْ كَانَ” occurs, as well as contributing to and complementing our previous article on the grammatical and problematic approaches to the interpretation of the expression “إنْ كُنْتُمْ”. The preferences of the commentators when exegeting the verses in which the preposition “إِنْ” occurs in the Qur’an generally lead to the same result, although one is preferable to the other because it is more practical and meaning-contextually problematic. As a matter of fact, the approaches to the interpretation of Āl al-Imrān 3/164, al-An‘am 6/156, al-Isrā 17/108, al-Yāsīn 36/29 and 33, and al-Jumu‘ah 62/2 are of this kind. However, there are some verses in which their preferences and approaches in interpreting these verses differed from each other to such an extent that one of them ignored the other’s approach and criticised it severely. This is especially evident in the verses related to theological issues such as verse 21/17 of al-Anbiyā and verse 10/94 of Yūnus and similar verses. Some of the commentators prioritised the rules of language and gave a conditional meaning to the expression “إنْ كُنَّا” in the first of these verses and interpreted the verse as “if we had wanted to acquire an entertainment, we would have acquired it from our own side”. In response to the objection that the conditional clauses express doubt and that a meaning that expresses doubt about Allah cannot be given, they tried to eliminate this drawback by making various interpretations. Some of the commentators, who prioritised the meaning by avoiding this drawback of the conditional meaning about Allah Almighty, gave the meaning of negative sentence to the expression in question and interpreted the verse as “we are not of those who do this/we are not of those who entertain”. A similar situation exists in the interpretation of the expression “إنْ كُنْتَ” directed to the Prophet in the other verse, Surah Yūnus 10/94. The interpretation of the particle "إِنْ" in the verse as carrying a conditional meaning can lead to problematic translations that suggest doubt on the part of the Prophet Muhammad regarding the revelations he received. This situation results in various misunderstandings and discussions. Therefore, adopting an approach that prioritizes meaning in the interpretation of Qur'anic verses, while viewing linguistic approaches as secondary and supportive elements—or at least considering alternative solutions within the range of linguistic possibilities that are more immediately aligned with meaning—represents a problem-solving strategy. This stance also reflects a scholarly caution aimed at preemptively preventing certain misunderstandings and their accompanying issues and debates from emerging. While there have been exegetes who have succeeded in this regard, there are also those who have remained strictly bound to linguistic rules in their interpretations, holding fixed views from their own perspective, ultimately finding themselves at the center of discussions and criticisms.
Keywords
References
- Abdulbāḳī, Muḥammed Fuād. el-Mu‘cemu’l-mufehres li elfāzi’l-Ḳur’āni’l-Kerīm. Kahire: Dāru’l-Ḥadīs̠, 1364/1945.
- ʿAbdurrezzâḳ, Ebû Bekr ʿAbdurrezzâḳ b. Hemmâm es-Ṣanʿânî. Tefsîru ʿAbdurrezzâḳ. thk. Maḥmûd Muḥammed ʿAbduh. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 1419/1999.
- ʿAbdülḳâhir el-Cürcânî, Ebû Bekr ʿAbdülḳâhir b. ʿAbdirraḥman b. Muḥammed. Dercu’d-Durer fî Tefsîri’l-ʾÂyi ve’ṣ-Ṣuver. thk. Velîd b. Aḥmed b. Ṣâliḥ el-Ḥuseyn, İyâd ʿAbdullaṭîf el-Ḳaysî. 4 Cilt. İngiltere: y.y., 1429/2008.
- Aḫfeş el-Evsat, Ebu’l-Ḥasen el-Mecāşiʿī. Me‘āni’l-Kur’ān. thk. Hudā Maḥmūd Karā‘a. Kahire: Mektebetu’l-Ḫāncī, 1411.
- Âlûsî, Maḥmûd b. ʿAbdullâh el-Ḥuseynî. Rûḥu’l-Meʿânî fî Tefsîr’il-Ḳur’âni’l-ʿAẓîm ve’s-Sebʿu’l-Mes̱ânî. thk. ʿAlî ʿAbdubârî ʿAṭiyye. 16 Cilt. Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye; Beyrut: y.y., 1415.
- Beġavī, el-Ḥuseyin b. Mesud el-Ferrā. Meʿālimu’t-tenzīl. thk. Muḥammed Abdullāh en-Nemr vd. 8 Cilt. Beyrut: Dāru Tayyibe li’n-Neşri ve’t-Tevzī‘, 4. Basım, ts.
- Beyzāvī, Nāsırüddīn Ebū Saīd. Envāru’t-tenzīl ve esrāru’t-te’vīl. thk. Muḥammed ʿAbdurraḥmān el-Mar`aşlī. 5 Cilt. Beyrut: Dāru İhyāi’t-Turās̠i’l-Arabī, 1418.
- Bustī, Ebû Muhammed İsḥak. Tefsîru İsḥak el-Bustî. Medine: y.y, 1413-1416/1992-1995.
- Cuşemī, el-Hākim Ebī Sa‘d el-Muhsin b. Muhammed. er-Risâle fî nasîhati’l-‘âmme. ed. Ce-mal eş-Şâmî. b.y.: y.y., 1438.
- Cuşemī, el-Hākim Ebī Sa‘d el-Muhsin b. Muhammed. ‘Uyûnü’l-mesâil fi’l-usûl. thk. Ramazan Yıldırım. Kahire: Dâru’l-İhsân, 2018.
- Ebû Mûsâ el-Medînî, Ebû Mûsâ Muḥammed b. ʿOmer el-İṣbehânî. el-Mecmûʿu’l-Muġîs̱ fî Ğarîbî’l-Ḳurʾân ve’l-Ḥadîs̱. thk. Abdulkerîm el-ʿAzbâvî. 3 Cilt. Mekke: y.y., 1406-1408.
- Ebû Şâme, Ebû’l-Ḳâsım ʿAbdurrahman b. İsmail el-Maḳdisî ed-Dimeşḳî. İbrâzu’l-Meʿânî min Ḥirzi’l-Emânî. b.y.: y.y., ts.
- Ebû’l-Leys̱ es-Semerḳandî, Ebû’l-Leys̱ Naṣr b. Muḥammed. Baḥru’l-ʿUlûm. thk. Maḥmûd Mataracı. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
- Ersöz, Muhammed. “Kur’an Yorumunda Mezhepsel Farklılığın Dil Kurallarına Yansıması -Akıbet Lâmı Örneği”. Marife Dini Araştırmalar Dergisi 14/3 (Aralık 2014), 9-30.
- Ezherî, Ebû Manṣûr Muḥammed b. Aḥmed b. el-Herevî. Tehẕîbu’l-Luğa. thk. Muḥammed ʿAvḍ Mirʿab. 8 Cilt. Beyrut: Dâru İḥyâi’t-Turâs̱i’l-ʿArabî, 2001.
- Ferrâ’, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ. Meʿâni’l-Ḳurʾân. thk. Ahmed Yusuf en-Necati vd. 3 Cilt. Mısır: Dârü’l-Mısrıyye li’t-Te’lif ve’t-Terceme, ts.
- İbn Âşûr, Muhammed Tâhir. et-Tahrîr ve’t-tenvîr. 30 Cilt. Tunus: Dârü’t-Tunusiyye li’n-Neşr, 1984.
- İbn Atıyye, Ebû Muhammed Abdülhak. el-Muḥarrerü’l-vecîz fî tefsîri’l-kitâbi’l-ʿazîz. thk. Abdüsselâm Abdüşşâfî Muhammed. 6 Cilt. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1422.
- İbn Ebî Zemenîn, Ebû ʿAbdullâh Muḥammed b. ʿAbdullâh. Tefsîru’l-Ḳur’âni’l-ʿAzîz. thk. Ḥuseyn b. ʿUkkâşe, Muḥammed b. Muṣṭafâ el-Kenz. 5 Cilt. Kahire: el-Fârûḳu’l-Ḥadîs̱e, 1423/2002.
- İbn Hazm, Ebû Muhammed Ali b. Ahmed b. Sa‘îd. el-Fasl fi’l-milel ve’l-ehvâi ve’n-nihal. Kahire: Mektebetü’l-Hâncî, t.s.
- İbn Ḥazm, Ebû Muḥammed ʿAlî b. Aḥmed el-Endelusî. Resâîlu İbn Ḥazm. thk. İḥsân ʿAbbâs. 4 Cilt. Beyrut: el-Muessesetu’l-ʿArabiyye, 1980.
- İbn Ḳuteybe, Ebû Muḥammed ʿAbdullâh b. Muslim. Teʾvîlu Muşkili’l-Ḳurʾân. thk. İbrâhîm Şemsuddîn. Beyrut: y.y., ts.
- İbn Mucâhid, Aḥmed b. Mûsâ b. el-ʿAbbâs et-Temîmî Ebû Bekir el-Bağdâdî. Kitâbu’s-Sebʿa fi’l-Ḳırâʾât. thk. Şevḳî Ḍayf. Mısır: y.y., 1400.
- İbn ʿÂdil, Ebû Ḥafṣ Sirâc ed-Dîn ʿOmar b. ʿAlî b. ʿÂdil el-Ḥanbelî ed-Dimeşḳî en-Nuʿmânî. el-Lubâb fî ʿUlûmi’l-Kitâb. thk. ʿÂdil Aḥmed ʿAbdulmevcûd, ʿAlî Muḥammed Muʿavviḍ. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 1419/1998.
- İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn ʿAbdurraḥmân b. ʿAlî b. Muḥammed el-Bağdâdî. Nuzhetu’l-ʿAʿyuni’n-Nevâẓir fî ʿİlmi’l-Vucûh ve’n-Neẓâîr. thk. Muḥammed ʿAbdulkerîm Kâẓım er-Râḍî. Beyrut: y.y., 1404/1984.
- İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn ʿAbdurraḥmân b. ʿAlî b. Muḥammed el-Bağdâdî. Zâdu’l-Mesîr fî ʿİlmi’t-Tefsîr. thk. ʿAbdurrezzâḳ el-Mehdî. 4 Cilt. Beyrut: y.y., 1422/2001.
- İsmâʿil Ḥaḳḳı Bursevî, İsmâʿîl Ḥaḳḳî b. Muṣṭafâ el-İstânbûlî el-Ḥanefî el-Ḫalvetî. Rûḥu’l-Beyân. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
- Kâdî Abdülcebbâr, Ahmed b. el-Hemedânî. Müteşâbihü’l-Kur’an. thk. Adnân Muhammed Zerzûr. Kahire: Dâru’t-Türâs, t.s.
- Keski̇n, Mustafa. “Şart Anlamındaki إذا ve إن ‘in Arap Dili ve Belaġatı Açısından Değerlendirilmesi: Bazı Ayetler Örneğinde”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (ÇÜİFD) 19/2 (27 Aralık 2019), 525-538.
- Kur’ān-ı Kerīm Meāli. çev. Halil Altuntaş–Muzaffer Şahin. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 12. Basım, 2011.
- Kurtubî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed el-Ensârî. el-Câmiʿ li-aḥkâmi’l-Ḳurʾân. thk. Ahmed el-Berduni, İbrâhim el-Itfiyyiş. 20 Cilt. Kahire: Dâru’l-Kütübi’l-Mısriyye, 2. Basım, ts.
- Mâtürîdî, Muhammed b. Muahmmed Ebû Mansûr. Te’vîlâtü Ehli’s-Sünne. thk. Mecdî Bâsellûm. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1426.
- Mâverdî, Ali b. Muhammed b. Habib. en-Nüket ve’l- ‘uyûn. thk. İbn Abdülmaksûd es- b. Abdurrahîm Seyyid. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, t.s.
- Maʿmer b. el-Mus̱ennâ, Ebû ʿUbeyde Maʿmer b. el-Mus̱ennâ et-Teymî el-Baṣrî. Mecâzu’l-Ḳurʾân. thk. Muḥammed Fuâd Sezgin. Kahire: y.y., 1381/1961.
- Mekkî b. Ebî Ṭâlib, Ebû Muḥammed Mekkî b. Ebî Ṭâlib el-Ḳaysî. Müşkilü iʿrâbi’l-Ḳur’ân. thk. Ḥâtim Ṣâliḥ eḍ-Ḍâmin. 2 Cilt. Beyrut: Muʾessesetu’r-Risâle, 1405/1984.
- Mekkî b. Ebû Tâlib, Hammûş b. Muhammed el-Kaysî. el-Hidâye ilâ bulûġi’n-nihâye fî ʿilmi meʿâni’l-Ḳurʾân ve tefsîrihî ve aḥkâmihî ve cümelin min fünûni ʿulûmih. 13 Cilt. el-İmârât: Camiatü’ş-Şarika, ts.
- Muhammed b. Yûsuf b. Ali, Ebû Hayyân. el-Bahru’l-muhît fi’t-tefsîr. thk. Sıdkî Muhammed Cemîl. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1420.
- Mukātil b. Süleymân, Ebü’l-Hasen. Tefsîru Mukâtil b. Süleyman. thk. ʿAbdullāh Maḥmūd Şeḥhāte. 5 Cilt. Dâru İhyai't-Turas̱, Beyrut: y.y., 1423/2002.
- Narol, Süleyman. “Kur’an’daki ‘İn küntüm’ İfadesinin Gramatik ve Problematik Yorumları Üzerine Bir İnceleme”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 27/1 (15 Haziran 2023), 46-60. https://doi.org/10.18505/cuid.1239164
- Nesefî, Ebü’l-Berekât Abdullah b. Ahmed. Medâriku’t-tenzîl ve hakâiku’t-te’vîl. thk. Yûsuf Ali Bedîvî. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kelimi’t-Tayyib, 1419.
- Nesefî, Necmuddîn Ömer. et-Teysîr fi’t-Tefsîr. thk. Mâhir Edîb Habûş. İstanbul: Dâru’l-Lubâb li’d-Dirâsât, 1440/2019.
- Râzî, Ebû ʿAbdillâh Faḫrüddîn Muḥammed b. Ömer b. Ḥüseyn. Mefâtîḥu’l-Ğayb. Beyrut: Dâru İḥyâi’t-Turâs̱i’l-ʿArabî, 1420.
- Sabırlı, Esat. “Mu‘tezile’nin Kur’ân Yorumuna İmam Mâtürîdî’nin Muhalefet Gerekçeleri”. Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 26 (15 Haziran 2021), 91-119. https://doi.org/10.35415/sirnakifd.906271
- S̱aʿlebî, Ebû İsḥâḳ Aḥmed b. Muḥammed b. İbrâhîm. el-Keşf ve’l-Beyân. thk. Heyet. 33 Cilt. Cidde: y.y., 1436/2015.
- Semîn el-Ḥalebî, Ebu’l-ʿAbbâs Şihâb ed-Dîn Aḥmed b. Yûsuf b. ʿAbdiddâîm. ed-Durru’l-Maṣûn fî ʿUlûmi’l-Kitâbi’l-Meknûn. thk. Aḥmed Muḥammed el-Ḫarrâṭ. 11 Cilt. Dımaşk: Dâru’l-Ḳalem, ts.
- Semʿânî, Ebû’l-Muẓaffer Manṣûr b. Muḥammed el-Mervezî. Tefsîru’l-Ḳur’ân. thk. Yâsir b. İbrâhîm-Ğanîm b. ʿAbbâs. Riyad: y.y., 1418/1997.
- Süyûṭî, Ebü’l-Fażl Celâlüddîn ʿAbdurraḥmân b. Ebî Bekr b. Muḥammed el-Ḫuḍayrî. ed-Durru’l-Mens̱ûr. 8 Cilt. Beyrut: y.y., ts.
- Şahin, Hüseyin. Arap dili’nde in (إنْ)’i şartiyye ve Kur’ân-ı Kerîm’deki kullanımları. Çanakkale: Onsekiz Mart Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2018.
- Şevkânî, Muhammed b. Ali b. Muhammed. Fethu’l-kadîr. Beyrut: Dâru İbn Kesîr- Dâru’l-Kelimi’t-Tayyib, 1414.
- Şinkītî, Muhammed el-Emîn. Eḍvâʾü’l-beyân fî îżâḥi’l-Ḳurʾân bi’l-Ḳurʾân. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr Li’t-Tabâa ve’n-Neşr ve’t-Tevzi`, 1415.
- Taberî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Câmiu’l-beyân ‘an te’vîli âyi’l-Kur’an. thk. Ahmed Mu-hammed Şâkir - Şâkir Mahmud Muhameed. 24 Cilt. Kahire: Müessesetü’r-Risâle, 1420.
- Tabersî, Ebû Ali el-Fadl b. el-Hasen. Mecme‘ul-beyân fî tefsîri’l-Kur’an. Beyrut: Dâru’l-Murtazâ, 1427.
- Vâḥidî, Ebû’l-Ḥasen ʿAlî b. Aḥmed b. Muḥammed b. ʿAlî en-Nîsâbûrî. el-Vasîṭ fî Tefsîri’l-Ḳur’âni’l-Mecîd. thk. Heyet. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 1415/1994.
- Vâḥidî, Ebû’l-Ḥasen ʿAlî b. Aḥmed b. Muḥammed b. ʿAlî en-Nîsâbûrî. et-Tefsîru’l-Basîṭ. b.y.: y.y., 1430.
- Yaḥyâ B. Sellâm, Ebû Zekeriyyâ el-Ḳayravânî. et-Teṣârîf li-Tefsîri’l-Ḳurʾân mimmâ İştebehet Esmâuhu ve Taṣarrafet Meʿânîh. thk. Hind Şiblî. b.y.: y.y., 1979.
- Yaḥyâ B. Sellâm, Ebû Zekeriyyâ el-Ḳayravânî. Tefsîru Yaḥyâ b. Sellâm. thk. Hind Şelebî. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 1425/2004.
- Yıldırım, Duran Ali. “Mezhep Mensubiyetinin Kur’an Yorumlarındaki Öznelliğe Olan Yan-sımaları”. Şarkiyat 10/4 (Aralık 2018), 1377-1397.
- Zeccâc, Ebû İsḥâḳ İbrâhîm b. es-Serî. Meʿâni’l-Ḳur’ân ve İʿrâbuhu. thk. ʿAbdulcelîl ʿAbduh Şelebî. 5 Cilt. Beyrut: ʿÂlemü’l-Kütüb, 1408/1988.
- Zeccâcî, Ebû’l-Ḳâsım ʿAbdurraḥmân b. İsḥâḳ en-Nihâvendî. Ḥurûfu’l-Meʿânî ve’ṣ-Ṣıfât. thk. ʿAlî Tevfîḳ el-Ḥamd. Beyrut: y.y., 1405/1984.
- Zecccâcî, Abdurrahmân b. İshâk el-Bağdâdî en-Nihâvendî. el-Lâmât. thk. Mâzin el-Mübârek. Dımeşk: Dâru’l-Fikr, 2. Basım, 1405.
- Zemahşerî, Ebü’l-Kāsım Mahmûd. el-Keşşâf ʿan ḥaḳāʾiḳı ġavâmiżi’t-tenzîl ve ʿuyûni’l-eḳāvîl fî vücûhi’t-teʾvîl. 4 Cilt. Beyrut: Daru’l-Kitabi’l-Arabi, 3. Basım, ts.
- Zerkeşî, Ebû ʿAbdullâh Muḥammed b. ʿAbdullâh b. Bahâdır eş-Şâfiʿî. el-Burhân fî ʿUlûmi’l-Ḳur’ân. thk. Muḥammed Ebu’l-Faḍl İbrâhîm. 4 Cilt. b.y.: Dâru ʾİḥyâʾi’l-Kutubi’l-ʿArabiyye, 1376/1957.
Details
| Primary Language | Turkish |
|---|---|
| Subjects | Tafsir |
| Journal Section | Research Article |
| Authors | |
| Publication Date | December 30, 2024 |
| Submission Date | July 17, 2024 |
| Acceptance Date | December 24, 2024 |
| Published in Issue | Year 2024Volume: 24 Issue: 2 |
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License.