Marife Turkish Journal of Religious Studies

Abstract

İnsanın zaman ile olan irtibatı ilk insan ile başlamış ve her geçen gün artarak devam etmiştir. Bu yüzden her toplum, zaman ve ona dair ölçü birimi tayin etmeye ilgisiz kalmamıştır. Dolayısıyla zamanın ne olduğunu anlama ve ifade etme, gündeminde önemli bir yer tutmuştur. Zamanı, her ne kadar bir şeyin başlama ve bitiş noktası arasındaki süreyi belirleyen bir ölçü birimi olarak algılasalar da üzerinde ittifak ettikleri bir tanımda karar kılamamışlardır. Bu yüzden, tarihî seyir içinde farklı yaklaşım ve tanımlamalar hep söz konusu olmuştur. Bu da her milleti, kendisine has bir anlayış içinde zaman tayin etme sistemi geliştirmeye sevk etmiştir. Bundan dolayı dünyanın farklı yerlerinde yaşayan toplumlar, kendilerine göre vakti tayin etmek için zaman ölçütleri oluşturma gayreti içinde yer almışlardır. İstikrarlı bir şekilde yapılan bu çalışmalar, zamanla gelişerek küresel boyutlara ulaşmıştır. Bunlar arasında güneş, dünya ve ayın hareketlerini esas alanlar, daha isabetli bulgularıyla dikkat çekmeye mazhar olmuşlardır. Bu da takvim oluşturma aşamasına büyük bir hız kazandırmıştır. Bunun akabinde güneşin hareketlerine bağlı olarak Şemsî (Miladî); ayın hareketlerine bağlı olarak da Kamerî (Hicrî) takvim çalışmaları şekillenmeye başlamıştır. Zamanla üzerinde ciddi gayretler sarf edilerek, nihâi hâle kavuşturulmuş ve insanlar nazarında makbul ve meşru birer takvim olarak kabul görmüştür. Adı geçen takvimlerde esas alınan gök cisimleri ve kabul edilen başlangıç noktaları ayrı olduğu için aralarında farklılıklar meydana gelmiştir. Bu da farklı takvimlerim oluşmasına neden olmuştur. Hâliyle bunlardan bir kısmı güneşin, bir kısmı ayın, bir kısmı da başka varlıkların hareketleriyle ilişkilendirilmiştir. Bütün bu alanda sarf edilen gayret ve çalışmaların akabinde Şemsî (Miladî), Kamerî (Hicrî), Celâlî ve Rumî (Hicrî-Şemsî) gibi çeşitli takvimler hızla yaygınlık kazanmaya başlamıştır. Bu takvimlerden bir kısmı, sahip oldukları ilmî özellikler itibariyle evrensel boyutta, bir kısmı da bölgesel düzeyde kullanılır olmuştur. Küresel bir kabule sahip olan Kamerî ve Şemsî takvimler, yeryüzünde yaygın olarak kullanılan takvimler arasında yer almaya layık görülmüştür. Bu bağlamda insanların hizmetine sunulan ay ve güneşin ne kadar büyük bir nimet olduğunun dikkatten uzak tutulmaması gerekmektedir. Zira güneş, ısı ve ışığı ile ay da karanlık geceleri nuruyla aydınlatarak dünyayı yaşanır kılan unsurlar arasında önemli bir yer tutmuştur. Ayrıca bu gök cisimlerinin takdir edilen yörüngelerinde akıp gitmelerinden istifade edilerek, zamanı belirleme imkânı hâsıl olmuştur. Bu sayede bir taraftan geçmişin sayısı tutulmuş, diğer taraftan da günlük hayat ve gelecek planlanmıştır. Biz de bu anlayış çerçevesinde Hz. İsa’nın doğumunu sıfır noktası kabul eden ve dünyanın hareketleri üzerine temellendirilen Şemsî takvim ile başlangıç noktası olarak Muhammed’in (s.a.v) Mekke’den Medine’ye hicretini esas alarak ayın hareketlerine dayanan Kamerî takvimin verilerini esas aldık. Söz konusu bu iki takvim çerçevesinde, Kur’an-ı Kerim'in bütünlüğünü göz önünde bulunduran bir anlayış ile ayetler ışığında ibâdât-ı mersûme’nin zamanla kayıtlı kılınma yönündeki evrensel ahenge daha yakından bakmaya gayret ettik. Bunun için çeşitli konular içine serpiştirilen kısmî bilgileri dikkate alarak, ibadetler ile takvimler arasındaki ilişkiyi sistematik bir şekilde ayetler eşliğinde ana ve ara başlıklar altında ele alan bir çalışma yapmaya koyulduk. Bunu da tümevarım ve tümdengelim başta olmak üzere, konunun durumuna uygun düşen metotlar yoluyla yapmaya özen gösterdik. Kavlî ve kevnî ayetler çerçevesinde yapılan bu çalışma, ibâdât-ı mersûme’nin belli bir takvime bağlanmasındaki hikmetlere dikkat çekmektedir. Bu durum, elde edilen verilere dayalı olarak sonuç bölümünde vurgulanmıştır. Netice itibariyle yapılan bu çalışma ile alanına bir nevi katkı sağlama hedeflenmiştir.