Abstract
Belâgat ilmi anlam, yorum ve gösterge meseleleri etrafında gerçekleşen tartışmalarından birçoğuna ortak zemin hazırlar. Bu tartışmalardan bazıları alâka [relation - relationship - link] meselesi üzerinde gerçekleşir. Alâka, cümle içerisinde bir sözcüğe yüklenen anlam ile o sözcüğün hakikat anlamı arasındaki bağlantıdır. Mecâzlar bir karine ve sözcüğün hakikat anlamı ile mecâz anlamı arasında bağlantı sağlayacak bir alâka olmadan kurulamaz. Mecâzların alâkaları, iletişimde anlama ve yorumlama sürecini etkileyen en temel faktörlerden sayılır. Belâgat ve usûl-i fıkıh âlimlerinin alâka meselesine bakışları benzerlik arz eder. Ancak alâkaları belirleme ve kategorize etme faaliyetleri neticesinde genel olarak iki yaklaşım ortaya çıkar. Bunlar “bütünleyici yaklaşım” (temel/üst alâkalar) ve “tafsil edici yaklaşım” (genel alâkalar) şeklinde nitelenebilir. Bazı âlimlerin, mecâzların alâkalarını iki, beş ve dokuz gibi sayılara indirgemelerinin amacı, alâka meselesini kavramayı kolaylaştırmak ve alâkalar arası geçişkenliğe dayalı kapsam ilişkisini ortaya koymaktır. Mecâzların alâkaları hakkında yapılan tartışmalar, belagat kitaplarının mecâz ve istiâre bahislerinde işlenir. Ayrıca usûl-i fıkıh kitaplarının lafız bahislerinde de meseleye yer verilir. Lügavî mecâzların alâkaları konusunda sistematik bazı eserler de yazılmıştır. Söz konusu eserler arasında Mahmud el-Antâkî’nin el-‘Alâka adlı eseri öne çıkar.
Bu araştırma lügavî mecâzların alâkaları üzerine eğilir. Alâka konusunda yazılan eserlerin, alâka konusuna bakışlarını nicel ve nitel olarak değerlendirir. Araştırma öncelikle mecâz, mecâz-ı mürsel, alâka ve karine meselelerine açıklık getirir. Sonra Mahmûd el-Antâkî ve eserleri hakkında açıklama yapar. Bununla beraber Antâkî’nin el-Alâka adlı eserine yakından bakar. Araştırma bu bağlamda el-Alâka adlı eserin şerhleri ve bu şerhler üzerine yazılan hâşiyeler hakkında açıklamalar yapar. Daha sonra Antâkî’nin el-Alâka’da zikrettiği alâkaları ele alır. Araştırma, Antakî’nin ele aldığı alâkaları iki kısımda değerlendirir: Bütünleyici yaklaşıma göre ortaya konan alâkalar (temel/üst alâkalar) ve tafsil edici yaklaşıma göre ortaya konan alâkalar (genel alâkalar). Araştırma Antâkî’nin zikrettiği alâkaları, diğer bazı eserlerde yer alan alâkalarla karşılaştırır ve alâka faktörünün mecâzların anlaşılmasındaki etkisini ortaya koymaya çalışır.
Keywords
References
- Antâkî, Mahmûd. el-‘Alâka. İstanbul: Mahmut Bey Matbaası, 1322/1905.
- Bağdatlı İsmâil Paşa. Hediyyetü’l-‘ârifîn esmâü’l-müellifîn ve âsârü’l-musannifîn. İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1951-55.
- Bağdatlı İsmâil Paşa. Îzâhu’l-meknûn fi’z-zeyl ‘alâ Keşfi’z-zunûn ‘an esâmi’l-kütüb ve’l-fünûn. Beyrut: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-‘arabî, t.y.
- Bursalı Mehmed Tâhir Efendi. Osmanlı Müellifleri. İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1333.
- Cârullâh, Veliyyüddîn. Mecme‘u’l-fevâid ‘ala’ş-şerh ve’l-havâşi’l-müte‘allıka bi’l-Ferâid: hâşye‘alâ hâşiyeti ‘Isâmeddîn ‘alâ’r-Risâleti’s-semerkāndiyye fi’l-isti‘âra. Carullah, 1854: 1b-40b. Süleymaniye Kütüphanesi.
- Cürcânî, Abdulkâhir b. Abdirrâhmân b. Muhammed. Esrâru’l-belâga. Nşr. Mahmûd Muhammed Şâkir. Cidde: Dâru’l-medenî, t.y.
- Cürcânî, Abdulkâhir b. Abdirrâhmân b. Muhammed. Delâilu’l-i‘câz. Nşr. Ebû Fihr Mahmûd Muhammed Şâkir. Kâhire: Mektebetü’l-Hâncî, 1984.
- Demîrî, Kemâluddîn Muhammed b. Mûsâ. el-Maksadu’l-etem şerhi Lâmiyyeti’l-acem. Nşr. Abbâs Fahrî Mîrân – Abbâs Hânî Cirâh. Ammân: Dâru’r-rıdvân li’n-neşr ve’t-tevzî‘, 2012.
- Demenhûrî, Ahmed b. Abdülmunim. “el-Hazâka bi envâi’l-‘alâka”. el-Arab. Dâru’l-Yemâme li’l-bahsi ve’n-neşr ve’t-tevzî‘. Thk. Yûsuf es-Senâvî. 55/5-6 (Ağustos – 2019): 445-466.
- Durmuş, İsmail. “Mecâz”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 28: 217-220. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
- Feyyûd, Besyûnî Abdülfettâh. ‘İlmü’l-beyân dirâse tahlîliyye li mesâili’l-beyân. Kâhire: Müessesetü’l-muhtâr li’n-neşr ve’t-tevzî‘, 2015.
- Hasen, Mahmûd. Hâşiyetü Mahmûd Hasen [‘alâ Muhtasarı’l-me‘ânî] –Teftâzânî’nin Muhtasaru’l-Me‘ânî adlı eserinin hâmişinde basılmıştır. Karachi - Pakistan: el-Büşrâ - Cemiyyetü’l-Büşrâ el-Hayriyye li’l-hademâti’l-insâniyye ve’l-hayriyye, 2016.
- Hımsî, Esmâ. Fehresü mahtûtâti Dâri’l-Kutubi’z-Zâhiriyye: ‘Ulûmi’l-lüğati’l-‘arabiyye el-lüğa, el-belâğa, el-‘arûz, es-sarf. Dımeşk: Mecmai’l-lüğati’l-‘arabiyye, 1973.
- Huyugüzel, Ö. Faruk. Eleştiri Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2018.
- İnbâbî, eş-Şems. Takrîrâtu’l-İnbâbî ‘alâ Şerhi Sa‘diddîn et-Teftâzânî li Telhîsi’l-Miftâh. Muhafazatu Mısır: Matbaatu’s-saâde, 1913.
- Kalbasânî, Muhammed b. Şeyh Mustafa. Şerhu Risâleti’l-‘Alâka. Esad Efedi, 3022. Süleymaniye Kütüphanesi.
- Karaağaç, Günay. Dil Bilimi Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2013.
- Karabozânî, Muhammed b. Mahmûd. Şerhu’l-‘Alâka. Serez, 3851: 23b-65b. Süleymaniye Kütüphanesi.
- Kazvînî, Celâleddîn Muhammed b. Abdirrahman el-Hatîb. Telhîsu’l-Miftâh. Nşr. İlyas Kaplan. İstanbul: Şifa Yayınevi, 2017.
- Kehhâle, Ömer Rıza. Mu‘cemu’l-muellifîn terâcimî musanifi’l-kutubi’l-‘arabiyye. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 1993.
- Kur’ân-ı Kerîm Meâli. Hazırlayanlar: Altuntaş, Halil - Şahin, Muzaffer. On İkinci Baskı. Ankara: Diyânet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2006.
- Menteşevî, Bekir b. Ahmed –Musannifek. Şerhu’l-‘Alâka. İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1289/1872.
- Mestçizâde, Abdullah Efendi. Risâle fî ‘alâkati’l-mecâz. Esad Efedi, nr. 3579: 110b-127a. Süleymaniye Kütüphanesi.
- Sadruşşerîa es-Sânî, ‘Ubeydullâh b. Mahmûd b. Tâcişşerîa. et-Tavḍîh ‘ale’t-Tekīḥ. Nşr. İbn Kâdî Adirrahîm el-Buhârî. Kazan: el-Matbaatu’l-İmperâtôriyye, 1883.
- Sekkâkî, Ebû Yâkub Yûsuf b. Ebîbekr b. Muhammed b. Ali. Miftâhu’l-‘ulûm. Nşr. Nu‘aym Zerzûr. 2. Baskı. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-‘ilmiyye, 1987.
- Serezli, Seyyid Hâfız Efendi. Şerhu’l-Alâka. İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1269/1852.
- Süleyman Sırrı –Ermenekli. Hulâsatu’l-efkâr ‘ala şerhi’l-‘Alâka. İstanbul: Mahmut Bey Matbaası, 1305/1887.
- Tâhîr-ül Mevlevî. Edebiyat Lügatı. Nşr. Kemal Edib Kürkçüoğlu. İstanbul: Enderun Kitabevi, 1994.
- Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. “Alâka”. Erişim: 24 Ağustos 2019. https://islamansiklopedisi.org.tr/alaka.
- Teftâzânî, Sa‘düddin Mes‘ûd b. ‘Umer. Muhtasaru’l-Me‘ânî. Nşr. İlyas Kaplan. İstanbul: Şifa Yayınevi, 2017.
- Teftâzânî, Sa‘düddin Mes‘ûd b. ‘Umer. Telvîḥ. İstanbul: Mekteb-i Sanâyi Matbaası, 1310.
- Tehânevî, Muhammed Ali. Keşşâfu ıṣṭılâḥâti’l-fünûn ve’l-‘ulûm. Nşr. Refîk el-Acem - Ali Dehrûc v.dğr. Beyrut: Mektebetü Lübnân Nâşirûn, 1996.
- Zeynizâde, Hüseyin Efendi. Şerhu’l-‘Alâka. Kasidecizade, 556: 6b-62a. Süleymaniye Kütüphanesi.
The Concept of ‘Alāqah As a Problem of Metaphor: A Glance from the Perspective of ‘Antāqī’s al-‘Alāqah
Abstract
The science of Arabic eloquence (belāghah) lays the ground for many of the debates that take place over such issues as meaning, interpretation and referent. Some of these debates occur over the issue of ‘alāqah, that is relationship or link. The ‘alāqah is the connection between the connotation and denotation of a word, that is, between its lexical and contextual meaning. The metaphors (majāz) are not set up without the‘alāqah that establishes a connection between the literal and metaphorical sense of a word. The ‘alāqahs of metaphors are regarded as one of the most important factors that impact the process of understanding and interpretation in communication. The scholars of Arabic eloquence and Islamic legal theoreticians (uṣul al-fiqh) share a similar approach to the matter of ‘alāqah. Yet, there appear two different approaches as a result of the endeavors to determine and categorize the ‘alāqahs. One may categorize them as “integrative approach” (basic/upper ‘alāqahs) and “divisive ‘alāqahs” (general ‘alāqahs). The reason why some scholars limited the ‘alāqahs of metaphors with such numbers as two, five and nine is to facilitate the comprehension of the subject of ‘alāqah, setting forth the relationship of scope that relies on the transitivity between the ‘alāqahs. Those debates over the ‘alāqahs of metaphors are treated in the chapters of metaphor and figure of speech. The issue is also covered in the discussions of Arabic Islamic legal literature about the wording (alfāẓ). Some systematic works are written about the lingual metaphors. Of such eminent works, one should mention al-‘Alāqah by Maḥmūd al-Antāqī.
This study is intended to focus on the ‘alāqahs of the lingual metaphors, attempting at quantitatively and qualitatively assessing the approach of the ‘alāqah literature to the subject-matter of ‘alāqah. The study first clarifies such subjects as metaphor, metonym, ‘alāqah and contextual link (qarīnah). Afterwards, it provides information about Maḥmūd al-Antāqī and his works, focusing on his al-‘Alāqah in particular. It elaborates upon the commentaries and annotations that are written upon the al-‘Alāqah. And then it addresses the ‘alāqahs mentioned in this work, assessing them in two categories: basic or upper ‘alāqahs that are identified on the basis of “integrative approach” and general ‘alāqahs that are determined on the basis of “divisive ‘alāqahs”. It compares the ‘alāqahs cited by al-Antāqī with those occurring in some other works of the same genre, setting forth the impact that the factor of ‘alāqah has on the comprehension of metaphors.
References
- Antâkî, Mahmûd. el-‘Alâka. İstanbul: Mahmut Bey Matbaası, 1322/1905.
- Bağdatlı İsmâil Paşa. Hediyyetü’l-‘ârifîn esmâü’l-müellifîn ve âsârü’l-musannifîn. İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1951-55.
- Bağdatlı İsmâil Paşa. Îzâhu’l-meknûn fi’z-zeyl ‘alâ Keşfi’z-zunûn ‘an esâmi’l-kütüb ve’l-fünûn. Beyrut: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-‘arabî, t.y.
- Bursalı Mehmed Tâhir Efendi. Osmanlı Müellifleri. İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1333.
- Cârullâh, Veliyyüddîn. Mecme‘u’l-fevâid ‘ala’ş-şerh ve’l-havâşi’l-müte‘allıka bi’l-Ferâid: hâşye‘alâ hâşiyeti ‘Isâmeddîn ‘alâ’r-Risâleti’s-semerkāndiyye fi’l-isti‘âra. Carullah, 1854: 1b-40b. Süleymaniye Kütüphanesi.
- Cürcânî, Abdulkâhir b. Abdirrâhmân b. Muhammed. Esrâru’l-belâga. Nşr. Mahmûd Muhammed Şâkir. Cidde: Dâru’l-medenî, t.y.
- Cürcânî, Abdulkâhir b. Abdirrâhmân b. Muhammed. Delâilu’l-i‘câz. Nşr. Ebû Fihr Mahmûd Muhammed Şâkir. Kâhire: Mektebetü’l-Hâncî, 1984.
- Demîrî, Kemâluddîn Muhammed b. Mûsâ. el-Maksadu’l-etem şerhi Lâmiyyeti’l-acem. Nşr. Abbâs Fahrî Mîrân – Abbâs Hânî Cirâh. Ammân: Dâru’r-rıdvân li’n-neşr ve’t-tevzî‘, 2012.
- Demenhûrî, Ahmed b. Abdülmunim. “el-Hazâka bi envâi’l-‘alâka”. el-Arab. Dâru’l-Yemâme li’l-bahsi ve’n-neşr ve’t-tevzî‘. Thk. Yûsuf es-Senâvî. 55/5-6 (Ağustos – 2019): 445-466.
- Durmuş, İsmail. “Mecâz”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 28: 217-220. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
- Feyyûd, Besyûnî Abdülfettâh. ‘İlmü’l-beyân dirâse tahlîliyye li mesâili’l-beyân. Kâhire: Müessesetü’l-muhtâr li’n-neşr ve’t-tevzî‘, 2015.
- Hasen, Mahmûd. Hâşiyetü Mahmûd Hasen [‘alâ Muhtasarı’l-me‘ânî] –Teftâzânî’nin Muhtasaru’l-Me‘ânî adlı eserinin hâmişinde basılmıştır. Karachi - Pakistan: el-Büşrâ - Cemiyyetü’l-Büşrâ el-Hayriyye li’l-hademâti’l-insâniyye ve’l-hayriyye, 2016.
- Hımsî, Esmâ. Fehresü mahtûtâti Dâri’l-Kutubi’z-Zâhiriyye: ‘Ulûmi’l-lüğati’l-‘arabiyye el-lüğa, el-belâğa, el-‘arûz, es-sarf. Dımeşk: Mecmai’l-lüğati’l-‘arabiyye, 1973.
- Huyugüzel, Ö. Faruk. Eleştiri Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2018.
- İnbâbî, eş-Şems. Takrîrâtu’l-İnbâbî ‘alâ Şerhi Sa‘diddîn et-Teftâzânî li Telhîsi’l-Miftâh. Muhafazatu Mısır: Matbaatu’s-saâde, 1913.
- Kalbasânî, Muhammed b. Şeyh Mustafa. Şerhu Risâleti’l-‘Alâka. Esad Efedi, 3022. Süleymaniye Kütüphanesi.
- Karaağaç, Günay. Dil Bilimi Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2013.
- Karabozânî, Muhammed b. Mahmûd. Şerhu’l-‘Alâka. Serez, 3851: 23b-65b. Süleymaniye Kütüphanesi.
- Kazvînî, Celâleddîn Muhammed b. Abdirrahman el-Hatîb. Telhîsu’l-Miftâh. Nşr. İlyas Kaplan. İstanbul: Şifa Yayınevi, 2017.
- Kehhâle, Ömer Rıza. Mu‘cemu’l-muellifîn terâcimî musanifi’l-kutubi’l-‘arabiyye. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 1993.
- Kur’ân-ı Kerîm Meâli. Hazırlayanlar: Altuntaş, Halil - Şahin, Muzaffer. On İkinci Baskı. Ankara: Diyânet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2006.
- Menteşevî, Bekir b. Ahmed –Musannifek. Şerhu’l-‘Alâka. İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1289/1872.
- Mestçizâde, Abdullah Efendi. Risâle fî ‘alâkati’l-mecâz. Esad Efedi, nr. 3579: 110b-127a. Süleymaniye Kütüphanesi.
- Sadruşşerîa es-Sânî, ‘Ubeydullâh b. Mahmûd b. Tâcişşerîa. et-Tavḍîh ‘ale’t-Tekīḥ. Nşr. İbn Kâdî Adirrahîm el-Buhârî. Kazan: el-Matbaatu’l-İmperâtôriyye, 1883.
- Sekkâkî, Ebû Yâkub Yûsuf b. Ebîbekr b. Muhammed b. Ali. Miftâhu’l-‘ulûm. Nşr. Nu‘aym Zerzûr. 2. Baskı. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-‘ilmiyye, 1987.
- Serezli, Seyyid Hâfız Efendi. Şerhu’l-Alâka. İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1269/1852.
- Süleyman Sırrı –Ermenekli. Hulâsatu’l-efkâr ‘ala şerhi’l-‘Alâka. İstanbul: Mahmut Bey Matbaası, 1305/1887.
- Tâhîr-ül Mevlevî. Edebiyat Lügatı. Nşr. Kemal Edib Kürkçüoğlu. İstanbul: Enderun Kitabevi, 1994.
- Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. “Alâka”. Erişim: 24 Ağustos 2019. https://islamansiklopedisi.org.tr/alaka.
- Teftâzânî, Sa‘düddin Mes‘ûd b. ‘Umer. Muhtasaru’l-Me‘ânî. Nşr. İlyas Kaplan. İstanbul: Şifa Yayınevi, 2017.
- Teftâzânî, Sa‘düddin Mes‘ûd b. ‘Umer. Telvîḥ. İstanbul: Mekteb-i Sanâyi Matbaası, 1310.
- Tehânevî, Muhammed Ali. Keşşâfu ıṣṭılâḥâti’l-fünûn ve’l-‘ulûm. Nşr. Refîk el-Acem - Ali Dehrûc v.dğr. Beyrut: Mektebetü Lübnân Nâşirûn, 1996.
- Zeynizâde, Hüseyin Efendi. Şerhu’l-‘Alâka. Kasidecizade, 556: 6b-62a. Süleymaniye Kütüphanesi.
Details
| Primary Language | Turkish |
|---|---|
| Subjects | Creative Arts and Writing |
| Journal Section | Research Article |
| Authors | |
| Publication Date | December 31, 2019 |
| Acceptance Date | December 27, 2019 |
| Published in Issue | Year 2019 |
Cited By
Modernleşme Döneminde Osmanlı Taşrasında Müftü Olmak: Milas Kazası Müftüleri (1814-1922)
Osmanli Mirasi Arastirmalari Dergisi
https://doi.org/10.17822/omad.1449102
Bu eser Creative Commons Alıntı-GayriTicari-Türetilemez 4.0 Uluslararası Lisansı ile lisanslanmıştır.