Redirecting to http://dergipark.org.tr/_fragment?_hash=dFSOCL62jz8I_GoeAQcZQbhZp-X2DeHgjPWQoPAVvCI&_path=id%3D714958%26_format%3Dhtml%26_locale%3Dtr%26_controller%3DApp%255CController%255CSite%255CArticleController%253A%253AesiArticleStats.
Araştırma Makalesi
BibTex RIS Kaynak Göster

The Effect of the Contextual Meaning on the Grammatical Analysis in Qur'anic Exe-gesis -in the Context of Abū Hayyān’s Critique of Zamakhsharī on the Fronting-Restriction Relationship-

Yıl 2020, Cilt: 20 Sayı: 1, 95 - 117, 30.06.2020

Bünyamin Aydın

https://doi.org/10.33420/marife.714958

Öz

When the grammatical structure of the sentence enables more than one grammatical analysis, the indirect receiver’s analyses can be exposed to the effects of tendencies concerning the politics, the belief and the school of thought. This means that the contextual elements can be determinant on the grammatical analysis. There are two points in discussions on the relation-ship between context and grammatical analysis. One of them is the claim that it is possible to generate grammatical analyses valid in all linguistic contexts. The second is the view that the grammatical analysis is surrounded by the semantic restrictions and directed by the contextual circumstances. The critique made by Abū Hayyān against Zamakhsharī focuses on this point. Zamakhsharī is of the opinion that, there is the restriction in sentences where the object comes before the verb. According to Abū Hayyān, who argues that the basis of the grammatical analysis should be the context, the determining factor in obtaining the meaning of restriction is context and an analysis based on the merely linguistic structure of the sentence does not pro-duce correct results. In this study, the dimensions of the effect of context on the grammatical meaning will be discussed; and the quality of the grammatical analysis and the essence of the relationship between grammatical interpretation and context will be assayed on the basis of Abū Hayyān's critique against Zamakhsharī, two scholars who have important works in Arabic language and exegetics. Thus, the question of whether grammatical analysis has a basis other than linguistic references will be tried to answer. Additionally, an answer to the question of whether a grammatical rule is valid in all linguistic contexts will be sought.

Anahtar Kelimeler

Arabic Language Grammatical Analysis Context Zamakhsharī Abū Hayyān al-Andalusī

Kaynakça

  • Abdülkerîm Muhammed el-Esʻad. el-Vasît fî târîhi’n-nahvi’l-ʻArabî. Riyad: Dârü’ş-Şevâf, 1992.
  • Ahfeş, Ebü’l-Hasen Saîd b. Mesʻade. Meʻâni’l-Kur’ân. thk. Hüdâ Mahmûd. 2 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Hancî, 1990.
  • Ahmed Muhtâr Ömer. ʻİlmü’d-dilâle. Kahire: Âlemü’l-Kütüb, 1998.
  • Ahmed Süleymân Yâkūt. Zâhiratu’l-iʻrâb fi’n-nahvi’l-ʻArabî. İskenderiye: Dârü’l-Maʻrifeti’l-Câmiiyye, 1994.
  • Aksan, Doğan. Anlambilim Anlambilim Konuları ve Türkçenin Anlambilimi. Ankara: Engin Yayın Evi, 2009.
  • Ali b. Hamza el-Basrî. Bakıyyetü’t-tenbîhât ʻalâ egālîti’r-ruvât. thk. Halîl İbrahim Atıyye. Bağdat: Vizâratu’s-Sekâfe ve’l-İʻlâm, 1991.
  • Aydın, Bünyamin. Arap Dilinde Lafız-Mana İlişkisi -İşlevsel Anlam-Cümle Anlamı İlişkisi Üzerine Bir İnceleme-. Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2018.
  • Aydın, Bünyamin, “Sözdizimsel Bulanıklık Bağlamında Gramatik Çözümlemenin Niteliği Üzerine Bir İnceleme”. Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 40 (2018/1), 122-146.
  • Baalbaki, Ramzi. “The Relation Between Naḥw and Balāġa a Comparative Study of the Methods of Sībawayhi and Ğurğānī”. Zeitschrift für Arabische Linguistik No. 11 (1983), 7-23.
  • Bostancı, Ahmet. “Kur’an-ı Kerim’de Fâsıla Uyumu: Arap Dili Kaideleri Açısından Bir İnceleme”. İslâmî İlimler Dergisi 2/1 (2007), 87-118.
  • Cürcânî, Abdülkāhir. Delâilü’l-iʻcâz. thk. Mahmûd Muhammed Şakir. Kahire: el-Hey’etü’l-Mısriyyetü’l-Âmme, 2000.
  • Cündioğlu, Dücane. Kur’an’ı Anlama’nın Anlamı. İstanbul: Kapı Yayınları, 2013.
  • Divlekci, Celalettin. Anlam-Üslûp İlişkisi Bağlamında Kur’ân’ın Üslûp Analizi -Fâtiha Sûresi Örneklemesi-. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Üniversitesi, Doktora Tezi, 2009.
  • Divlekci, Celalettin. “Tefsirde Yorum Farklılığına Yol Açan Sebepler”. EKEV Akademi Dergisi 58 (Ocak 2014), 1-20.
  • Ebû Ali el-Fârisî. et-Taʻlîka ʻalâ Kitâbi Sîbeveyhi. thk. ʻİvaz b. Hamed. 6 Cilt. Kahire: Matbaatu’l-Emâne, 1990.
  • Ebû Hayyân el-Endelüsî. el-Bahru’l-muhît. thk. Âdil Ahmed Abdülmevcûd-Ali Muhammed Muavvaz. 8 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1993.
  • Ebû Hayyân et-Tevhîdî. el-İmtâʻ ve’l-muânese. thk. Heysem Halîfe. 3 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, 2011.
  • Ebû Ubeyde, Maʻmer b. Müsennâ. Mecâzu’l-Kur’ân. thk. Fuad Sezgin. 2 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Hancî, ts.
  • Enbârî, Ebû Bekr. Kitâbu’l-ezdâd. thk. Muhammed Ebü’l-Fazl İbrahim. Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, 1982.
  • Enbârî, Kemâlüddîn Abdurrahmân. el-Beyân fî garîbi iʻrâbi’l-Kur’ân. thk. Tâhâ Abdülhamid. 2 Cilt. Kahire: el-Hey’etü’l-Mısriyyetü’l-Âmme, 1980.
  • Enbârî, Kemâlüddîn Abdurrahmân. el-İnsâf fî mesâili’l-hilâf. 2 Cilt. Kahire: Dârü’t-Talâiʻ, 2009.
  • Enbârî, Kemâlüddîn Abdurrahmân. Esrâru’l-ʻArabiyye. thk. Muhammed Behcet. Dımaşk: Matbûâtu’l-Mecmai’l-İlmî, ts.
  • Enbârî, Kemâlüddîn Abdurrahmân. Nüzhetü’l-elibbâ fî tabakāti’l-üdebâ. thk. İbrahim es-Sâmerrâî. Ürdün: Mektebetü’l-Menâr, 1985.
  • Esterâbâdî, Radıyyüddîn. Şerhu’r-Radî ʻale’l-Kâfiye. tsh. Yûsuf Hasen Ömer, 4 Cilt. Bingazi: Menşûrâtu Câmiati Kâryûnus, 1996.
  • Fazl Hasen Abbâs. el-Belâga fünûnühâ ve efnânühâ ʻilmü’l-meʻânî. İrbid: Dârü’l-Furkân, 1997.
  • Ferrâ, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Ziyâd. Meʻâni’l-Kur’ân. thk. Ahmed Yûsuf Necati-Muhammed Ali en-Neccâr. 2 Cilt. Kahire: el-Hey’etü’l-Âmmetü’l-Mısriyye, 1980.
  • Halîl Ahmed ʻAmâyira. el-Mesâfe beyne’t-tanzîri’n-nahvî ve’t-tatbîki’l-lugavî. Amman: Dârü Vâil, 2004.
  • İbn Cinnî, Ebü’l-Feth. el-Hasâis. thk. Muhamed Ali en-Neccâr. 3 Cilt. Kahire: el-Hey’etü’l-Âmme li Kusûri’s-Sekâfe, 2006.
  • İbn Cinnî, Ebü’l-Feth. el-Muhteseb fî tebyîni şevâzzi’l-kırâ’ât ve’l-îzâh ʻanhâ. thk. Ali en-Necdî Nâsıf-Abdülhalim en-Neccâr. 2 Cilt. Dârü Sezgin, 1986.
  • İbn Cinnî, Ebü’l-Feth. Sirru sınâʻati’l-iʻrâb. thk. Hasen Hindâvî. 2 Cilt. Dımaşk: Dârü’l-Kalem, 1993.
  • İbn Ebi’l-Hadîd. el-Feleku’d-dâir ʻale’l-Meseli’s-sâir. thk. Ahmed el-Hûfî-Bedevî Tabâne. Riyad: Dârü’r-Rifâʻî, 1984.
  • İbn Fâris, Ebü’l-Hüseyn. es-Sâhibî fî fıkhi’l-luga. thk. Ömer Fâruk et-Tabbâʻ. Beyrut: Mektebetü’l-Maârif, 1993.
  • İbn Hâleveyh, Ebû Abdillâh. İʻrâbu selâsîne sûre. thk. Muhammed Fehmî Ömer. Medine: Mektebetü Dâri’z-Zemân, 2006.
  • İbn Hişâm, Cemâlüddîn. Şerhu katri’n-nedâ ve belli’s-sadâ. thk. Muhammed Muhyiddîn Abdülhamîd. Dımaşk: Dârül’l-Hayr, 1990.
  • İbn Kayyim el-Cevziyye. Bedâiʻu’l-fevâid. thk. Ali b. Muhammed. 5 Cilt. Dârü Alemi’l-Fevâid, ts.
  • İbn Kuteybe, ed-Dîneverî. Te’vîlü müşkili’l-Kur’ân. thk. es-Seyyid Ahmed Sakr. Kahire: Mektebetü Dâri’t-Turâs, 1973.
  • İbn Madâ, Ebü’l-Abbâs. Kitâbu’r-Red ʻale’n-nuhât. thk. Şevkī Dayf. Kahire: Dârü’l-Fikri’l-Arabî, 1947.
  • İbn Manzûr, Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem. Lisânu’l-ʻArab. 15 Cilt. Beyrut: Dârü Sâdır, ts.
  • İbn Sinân el-Hafâcî. Sirru’l-fesâha. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1982.
  • İbn Vehb, Ebü’l-Hüseyn. el-Burhân fî vucûhi’l-beyân. thk. Hifnî Muhammed. Kahire: Mektebetü’ş-Şebâb, 1969.
  • İbnü’l-Esîr, Ziyâüddîn. el-Meselu’s-sâir. thk. Ahmed el-Hûfî-Bedevî Tabâne. 4 Cilt. Kahire: Dârü Nahdati Mısr, ts.
  • İbnü’l-Hâcib, Ebû Amr. el-Îzâh fî şerhi’l-Mufassal. thk. Mûsâ Binây el-ʻAlîlî. 2 Cilt. Bağdat: Matbaatu’l-ʻÂnî, ts.
  • İbnül-Haşşâb, Ebû Muhammed. el-Murtecel fî şerhi’l-Cumel. thk. Ali Haydar. Dımaşk: 1972.
  • İbnü’s-Serrâc, Ebû Bekr. el-Usûl fi’n-nahv. thk. Abdülhüseyn el-Fetlî. 3 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1996.
  • İsnevî, Cemâlüddîn. el-Kevkebü’d-dürrî. thk. Muhammed Hasen Avvâd. Amman: Dârü Ammâr, 1985.
  • Kaya, Mehmet. İʻrâb Değerlendirmelerinin Kur’an’ın Anlaşılmasındaki Rolü -Zemahşerî Örneği-. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2014.
  • Kazvînî, Celâlüddîn el-Hatîb. Telhîsu’l-Miftâh. nşr. el-Berkûkî. Dârü’l-Fikri’l-Arabî, 1904.
  • Kocaman, Ahmet. “Dilde Bağlam ve Anlam İlişkileri Üzerine”, Türk Dili Dergisi 39/332 (1979), 397-401.
  • Kummî, Ebü’l-Hasen. Tefsîru’l-Kummî. 3 Cilt. Kum: Müessesetü’l-İmâm el-Mehdî, 1435.
  • Lugavî, Ebü’t-Tayyib. Merâtibü’n-nahviyyîn. thk. Muhammed Ebü’l-Fazl İbrahim. Kahire: Mektebetü Nahdati Mısr, 1955.
  • Mahmûd Ukkâşe. et-Tahlîlu’l-lugavî fî dav’i ʻilmi’d-delâle. Kahire: Dârü’n-Neşr li’l-Câmiât, 2011.
  • Mâtürîdî, Ebû Mansûr. Te’vîlâtü’l-Kur’ân. thk. Ahmet Vanlıoğlu-Bekir Topaloğlu. 19 Cilt. İstanbul: Mizan Yayınevi, 2009.
  • Mâverdî, Ebü’l-Hasen. en-Nüket ve’l-ʻuyûn. thk. es-Seyyid Abdülmaksûd. 6 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
  • Muhammed Ebû Mûsâ. el-Belâgatü’l-Kur’âniyye fî tefsîri’z-Zemahşerî. Kahire: Mektebetü Vehbe, 1988.
  • Muhammed Hamâse Abdüllatîf. el-ʻAlâmetü’l-iʻrâbiyye fi’l-cümle beyne’l-kadîm ve’l-hadîs. Kahire: Dârü Garîb, 2001.
  • Muhammed Hamâse Abdüllatîf. en-Nahv ve’d-delâle. Kahire: Dârü’ş-Şurûk, 2000.
  • Mukātil b. Süleymân. Tefsîru Mukātil. thk. Abdullah Mahmud Şehhâte. Beyrut: Müessesetü’t-Târîhi’l-Arabî, 2002.
  • Müberred, Ebü’l-Abbâs. el-Kâmil fi’l-luga ve’l-edeb. thk. Muhammed Ebü’l-Fazl İbrahim. 4 Cilt. Kahire: Dârü’l-Fikri’l-Arabî, 1997.
  • Müberred, Ebü’l-Abbâs. el-Muktedab. thk. Muhammed Abdülhâlik. 4 Cilt. Kahire: 1994.
  • Mücellî Muhammed Kerîrî. Devru’n-nahv fi’t-tevcîhi’d-delâlî. Kahire: Câmiatü’l-Kāhira, Külliyyetü Dâri’l-Ulûm, Doktora Tezi, 2010.
  • Nehhâs, Ebû Caʻfer. Meʻâni’l-Kur’ân. thk. Muhammed b. Ali. 2 Cilt. Kahire: el-Mektebetü’t-Tevfîkıyye, 2013.
  • Ömer Ferrûh. Târîhu’l-edebi’l-ʻArabî. 6 Cilt. Beyrut: Dârü’l-İlm li’l-Melâyîn, 1981.
  • Rummânî, Ebü’l-Hasen. Şerhu Kitâbi Sîbeveyhi. thk. Muhammed İbrahim. Mekke, 1415.
  • Rickman, Hans Peter. Anlama ve İnsan Bilimleri. çev. Mehmet Dağ. Samsun: Etüt Yayınları, 2000.
  • Sabbân, Ebü’l-İrfân. Hâşiyetü’s-Sabbân ʻalâ Şerhi’l-Uşmûnî. thk. Tâhâ Abdurraûf Saʻd. 4 Cilt. Kahire: el-Mektebetü’t-Tevfîkıyye, ts.
  • Saʻlebî, Ebû İshâk. el-Keşf ve’l-beyân. thk. Ebû Muhammed. 10 Cilt. Beyrut: Dârü İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, 2002.
  • Seâlibî, Ebû Mansûr. Fıkhu’l-luga ve sirru’l-ʻArabiyye. thk. Ahmed Şevkī. Kahire: el-Mektebetü’t-Tevfîkıyye, 2015.
  • Sekkâkî, Ebû Yaʻkūb. Miftâhu’l-ʻulûm. thk. Abdülhamid Hindâvî. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2011.
  • Sîbeveyhi, Ebû Bişr Amr b. Osmân. el-Kitâb. thk. Abdusselâm Muhammed Harun. 5 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Hancî, 1988.
  • Sîrâfî, Ebû Saîd. Ahbârü’n-nahviyyîne’l-Basriyyîn, thk. Tâhâ Muhammed ez-Zeynî-Muhammed Abdülmün‘im Hafâcî. Kahire: Matbaatü Mustafa el-Bâbî el-Halebî, 1955.
  • Sîrâfî, Ebû Saîd. Şerhu Kitâbi Sîbeveyhi. thk. Ramazan Abduttevvâb vd. 18 Cilt. Kahire: Matbaatu Dâri’l-Kütüb ve’l-Vesâiki’l-Kavmiyye, 2008.
  • Sübkî, Ebû Hâmid Bahâüddîn. ʻArûsu’l-efrâh fî şerhi Telhîsi’l-Miftâh. thk. Abdülhamîd Hindâvî. 2 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, 2003.
  • Süheylî, Ebü’l-Kāsım Abdurrahmân. Netâicu’l-fiker fi’n-nahv. thk. Âdil Ahmed Abdülmevcûd-Ali Muhammed Muavvaz. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1992.
  • Sülemî, Muhammed b. Hüseyn. Hakāiku’t-tefsîr. thk. Seyyid İmrân. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2001.
  • Süyûtî, Celâlüddîn. el-İtkān fî ʻulûmi’l-Kur’ân. thk. Şuayb el-Arnavût. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2008.
  • Şâtıbî, İbrâhîm b. Mûsâ. el-Muvâfakāt. thk. Abdullah Dirâz. 4 Cilt. Mısır: el-Matbaatu’r-Rahmâniyye, ts.
  • Şentemerî, el-Aʻlem. en-Nüket fî Tefsîri Kitâbi Sîbeveyhi. thk. Reşîd Belhabîb. 3 Cilt. el-Memleketü’l-Mağribiyye, 1999.
  • Şevkī Dayf. el-Medârisü’n-nahviyye. Kahire: Dârü’l-Maârif, ts.
  • Taberî, Muhammed b. Cerîr. Câmiʻu’l-beyân ʻan te’vîli âyi’l-Kur’ân. thk. Abdullah Abdülmuhsin et-Türkî. 26 Cilt. Kahire: Dârü Hicr, 2001.
  • Tala, Murat, Sarf ve Nahiv Açısından Kur’an’da ʻUdûl. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2016.
  • Tantâvî, Ahmed. Neş’etü’n-nahv ve târîhu eşheri’n-nuhât. Kahire: Dârü’l-Maârif, ts.
  • Teftâzânî, Saʻdüddîn. el-Mutavvel ale’t-Telhîs. İstanbul: el-Matbaatu’l-Osmâniyye, 1304.
  • Temmâm Hassân. el-Lugatu’l-ʻArabiyye maʻnâhâ ve mebnâhâ. ed-Dârü’l-Beyzâ: Dârü’s-Sekâfe, 1994.
  • Tûsî, Ebû Caʻfer. et-Tibyân fî tefsîri’l-Kur’ân. thk. Ahmed Habîb. 10 Cilt. Beyrut: Dârü İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, ts.
  • Tülücü, Süleyman. “Asmaî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 3/499-500. Ankara: TDV Yayınları, 1991.
  • Tüsterî, Sehl. Tefsîru’l-Kur’âni’l-ʻazîm. thk. Tâhâ Abdurraûf-Saʻd Hasen. Dârü’l-Harem li’t-Turâs, 2004.
  • Ukberî, Ebü’l-Bekā. et-Tibyân fî iʻrâbi’l-Kur’ân. thk. Muhammed Hüseyn. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2010.
  • Vâhidî, Ebü’l-Hasen. et-Tefsîru’l-basît. thk. Muhammed b. Sâlih. 25 Cilt. Riyad, 1430/2009.
  • Velîd Hüseyin. Nazariyyetü’n-nahvi’l-Arabî fî dav’i taaddüdi evcühi’t-tahlîli’n-nahvî. Amman: el-Câmiatü’l-Ürdüniyye, Külliyyetü’d-Dirâsâti’l-Ulyâ, Doktora Tezi, 2006.
  • Zeccâc, Ebû İshâk. Meʻâni’l-Kur’ân ve iʻrâbuh. thk. Abdülcelîl Abduh. 5 Cilt. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1988.
  • Zeccâcî, Ebü’l-Kāsım. el-Îzâh fî ʻileli’n-nahv. thk. Mâzin el-Mübârek. Beyrut: Dârü’n-Nefâis, 1996.
  • Zemahşerî, Ebü’l-Kāsım. el-Keşşâf ʻan hakāikı gavâmizi’t-tenzîl ve ʻuyûni-l-ekāvîl fî vucûhi’t-te’vîl. thk. Âdil Ahmed Abdülmevcûd-Ali Muhammed Muavvaz. 6 Cilt. Riyad: Mektebetü’l-Ubeykân, 1998.
  • Zerkeşî, Bedrüddîn. el-Burhân fî ʻulûmi’l-Kur’ân. thk. Muhammed Ebü’l-Fazl. 4 Cilt. Dârü İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye, 1957.

Kur’an Yorumunda Bağlamsal Anlamın Gramatik Çözümleme Üzerindeki Etkisi -Ebû Hayyân el-Endelüsî’nin Takdim-İhtisas İlişkisi Konusunda Zemahşerî’ye Yönelik Eleştirisi Bağlamında-

Yıl 2020, Cilt: 20 Sayı: 1, 95 - 117, 30.06.2020

Bünyamin Aydın

https://doi.org/10.33420/marife.714958

Öz

Cümlenin gramatik yapısı birden çok çözümlemeye imkân tanıdığında, metnin dolaylı muha-taplarına ait gramatik çözümlemeler, siyasî, itikadî ve fikrî eğilimlerin etkisine açık hâle gel-mektedir. Bu durum bağlamsal unsurların gramatik çözümleme üzerinde belirleyici olabileceği anlamına gelir. Bağlam ile gramatik çözümleme arasındaki ilişkiye dair tartışmaların bir tara-fında tüm dilsel bağlamlarda geçerli gramatik çözümlemelerin üretilebileceği iddiası, diğer tarafında ise gramatik çözümlemenin birtakım semantik sınırlılıklarla çevrili olduğu ve bağlam-sal koşullar tarafından yönlendirildiği savı yer almaktadır. Ebû Hayyân’ın Zemahşerî’ye yö-nelttiği eleştiri bu noktaya odaklanır. Zemahşerî, mefʻûlün fiile mukaddem olduğu cümlelerde ihtisas anlamının bulunduğu görüşündedir. Gramatik çözümlemenin dayanağının bağlam olma-sı gerektiğini savunan Ebû Hayyân’a göre ise ihtisas anlamının elde edilmesinde belirleyici unsur bağlamdır ve ifadenin salt dilsel yapısı üzerine kurgulanan bir çözümleme doğru sonuçlar vermeyecektir. Çalışmada bağlamın gramatik anlam üzerinde ne ölçüde belirleyici olduğu hu-susu tartışılacak; gramatik çözümlemenin niteliği ve gramatik yorum-bağlam ilişkisinin keyfiye-ti, Arap dili ve tefsir alanlarında önemli çalışmaları olan iki dilciden Ebû Hayyân’ın takdim-ihtisas ilişkisi konusunda Zemahşerî’ye yönelttiği eleştiri üzerinden değerlendirilecektir. Böyle-likle gramatik çözümlemenin dilsel referanslar dışında bir dayanağının bulunup bulunmadığı sorusunun yanında bir gramatik kuralın tüm dilsel bağlamlarda geçerlilik kazanıp kazanmadığı sorusuna cevap aranacaktır.

Anahtar Kelimeler

Gramatik Çözümleme Arap Dili Bağlam Zemahşerî Ebû Hayyân el-Endelüsî

Kaynakça

  • Abdülkerîm Muhammed el-Esʻad. el-Vasît fî târîhi’n-nahvi’l-ʻArabî. Riyad: Dârü’ş-Şevâf, 1992.
  • Ahfeş, Ebü’l-Hasen Saîd b. Mesʻade. Meʻâni’l-Kur’ân. thk. Hüdâ Mahmûd. 2 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Hancî, 1990.
  • Ahmed Muhtâr Ömer. ʻİlmü’d-dilâle. Kahire: Âlemü’l-Kütüb, 1998.
  • Ahmed Süleymân Yâkūt. Zâhiratu’l-iʻrâb fi’n-nahvi’l-ʻArabî. İskenderiye: Dârü’l-Maʻrifeti’l-Câmiiyye, 1994.
  • Aksan, Doğan. Anlambilim Anlambilim Konuları ve Türkçenin Anlambilimi. Ankara: Engin Yayın Evi, 2009.
  • Ali b. Hamza el-Basrî. Bakıyyetü’t-tenbîhât ʻalâ egālîti’r-ruvât. thk. Halîl İbrahim Atıyye. Bağdat: Vizâratu’s-Sekâfe ve’l-İʻlâm, 1991.
  • Aydın, Bünyamin. Arap Dilinde Lafız-Mana İlişkisi -İşlevsel Anlam-Cümle Anlamı İlişkisi Üzerine Bir İnceleme-. Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2018.
  • Aydın, Bünyamin, “Sözdizimsel Bulanıklık Bağlamında Gramatik Çözümlemenin Niteliği Üzerine Bir İnceleme”. Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 40 (2018/1), 122-146.
  • Baalbaki, Ramzi. “The Relation Between Naḥw and Balāġa a Comparative Study of the Methods of Sībawayhi and Ğurğānī”. Zeitschrift für Arabische Linguistik No. 11 (1983), 7-23.
  • Bostancı, Ahmet. “Kur’an-ı Kerim’de Fâsıla Uyumu: Arap Dili Kaideleri Açısından Bir İnceleme”. İslâmî İlimler Dergisi 2/1 (2007), 87-118.
  • Cürcânî, Abdülkāhir. Delâilü’l-iʻcâz. thk. Mahmûd Muhammed Şakir. Kahire: el-Hey’etü’l-Mısriyyetü’l-Âmme, 2000.
  • Cündioğlu, Dücane. Kur’an’ı Anlama’nın Anlamı. İstanbul: Kapı Yayınları, 2013.
  • Divlekci, Celalettin. Anlam-Üslûp İlişkisi Bağlamında Kur’ân’ın Üslûp Analizi -Fâtiha Sûresi Örneklemesi-. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Üniversitesi, Doktora Tezi, 2009.
  • Divlekci, Celalettin. “Tefsirde Yorum Farklılığına Yol Açan Sebepler”. EKEV Akademi Dergisi 58 (Ocak 2014), 1-20.
  • Ebû Ali el-Fârisî. et-Taʻlîka ʻalâ Kitâbi Sîbeveyhi. thk. ʻİvaz b. Hamed. 6 Cilt. Kahire: Matbaatu’l-Emâne, 1990.
  • Ebû Hayyân el-Endelüsî. el-Bahru’l-muhît. thk. Âdil Ahmed Abdülmevcûd-Ali Muhammed Muavvaz. 8 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1993.
  • Ebû Hayyân et-Tevhîdî. el-İmtâʻ ve’l-muânese. thk. Heysem Halîfe. 3 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, 2011.
  • Ebû Ubeyde, Maʻmer b. Müsennâ. Mecâzu’l-Kur’ân. thk. Fuad Sezgin. 2 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Hancî, ts.
  • Enbârî, Ebû Bekr. Kitâbu’l-ezdâd. thk. Muhammed Ebü’l-Fazl İbrahim. Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, 1982.
  • Enbârî, Kemâlüddîn Abdurrahmân. el-Beyân fî garîbi iʻrâbi’l-Kur’ân. thk. Tâhâ Abdülhamid. 2 Cilt. Kahire: el-Hey’etü’l-Mısriyyetü’l-Âmme, 1980.
  • Enbârî, Kemâlüddîn Abdurrahmân. el-İnsâf fî mesâili’l-hilâf. 2 Cilt. Kahire: Dârü’t-Talâiʻ, 2009.
  • Enbârî, Kemâlüddîn Abdurrahmân. Esrâru’l-ʻArabiyye. thk. Muhammed Behcet. Dımaşk: Matbûâtu’l-Mecmai’l-İlmî, ts.
  • Enbârî, Kemâlüddîn Abdurrahmân. Nüzhetü’l-elibbâ fî tabakāti’l-üdebâ. thk. İbrahim es-Sâmerrâî. Ürdün: Mektebetü’l-Menâr, 1985.
  • Esterâbâdî, Radıyyüddîn. Şerhu’r-Radî ʻale’l-Kâfiye. tsh. Yûsuf Hasen Ömer, 4 Cilt. Bingazi: Menşûrâtu Câmiati Kâryûnus, 1996.
  • Fazl Hasen Abbâs. el-Belâga fünûnühâ ve efnânühâ ʻilmü’l-meʻânî. İrbid: Dârü’l-Furkân, 1997.
  • Ferrâ, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Ziyâd. Meʻâni’l-Kur’ân. thk. Ahmed Yûsuf Necati-Muhammed Ali en-Neccâr. 2 Cilt. Kahire: el-Hey’etü’l-Âmmetü’l-Mısriyye, 1980.
  • Halîl Ahmed ʻAmâyira. el-Mesâfe beyne’t-tanzîri’n-nahvî ve’t-tatbîki’l-lugavî. Amman: Dârü Vâil, 2004.
  • İbn Cinnî, Ebü’l-Feth. el-Hasâis. thk. Muhamed Ali en-Neccâr. 3 Cilt. Kahire: el-Hey’etü’l-Âmme li Kusûri’s-Sekâfe, 2006.
  • İbn Cinnî, Ebü’l-Feth. el-Muhteseb fî tebyîni şevâzzi’l-kırâ’ât ve’l-îzâh ʻanhâ. thk. Ali en-Necdî Nâsıf-Abdülhalim en-Neccâr. 2 Cilt. Dârü Sezgin, 1986.
  • İbn Cinnî, Ebü’l-Feth. Sirru sınâʻati’l-iʻrâb. thk. Hasen Hindâvî. 2 Cilt. Dımaşk: Dârü’l-Kalem, 1993.
  • İbn Ebi’l-Hadîd. el-Feleku’d-dâir ʻale’l-Meseli’s-sâir. thk. Ahmed el-Hûfî-Bedevî Tabâne. Riyad: Dârü’r-Rifâʻî, 1984.
  • İbn Fâris, Ebü’l-Hüseyn. es-Sâhibî fî fıkhi’l-luga. thk. Ömer Fâruk et-Tabbâʻ. Beyrut: Mektebetü’l-Maârif, 1993.
  • İbn Hâleveyh, Ebû Abdillâh. İʻrâbu selâsîne sûre. thk. Muhammed Fehmî Ömer. Medine: Mektebetü Dâri’z-Zemân, 2006.
  • İbn Hişâm, Cemâlüddîn. Şerhu katri’n-nedâ ve belli’s-sadâ. thk. Muhammed Muhyiddîn Abdülhamîd. Dımaşk: Dârül’l-Hayr, 1990.
  • İbn Kayyim el-Cevziyye. Bedâiʻu’l-fevâid. thk. Ali b. Muhammed. 5 Cilt. Dârü Alemi’l-Fevâid, ts.
  • İbn Kuteybe, ed-Dîneverî. Te’vîlü müşkili’l-Kur’ân. thk. es-Seyyid Ahmed Sakr. Kahire: Mektebetü Dâri’t-Turâs, 1973.
  • İbn Madâ, Ebü’l-Abbâs. Kitâbu’r-Red ʻale’n-nuhât. thk. Şevkī Dayf. Kahire: Dârü’l-Fikri’l-Arabî, 1947.
  • İbn Manzûr, Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem. Lisânu’l-ʻArab. 15 Cilt. Beyrut: Dârü Sâdır, ts.
  • İbn Sinân el-Hafâcî. Sirru’l-fesâha. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1982.
  • İbn Vehb, Ebü’l-Hüseyn. el-Burhân fî vucûhi’l-beyân. thk. Hifnî Muhammed. Kahire: Mektebetü’ş-Şebâb, 1969.
  • İbnü’l-Esîr, Ziyâüddîn. el-Meselu’s-sâir. thk. Ahmed el-Hûfî-Bedevî Tabâne. 4 Cilt. Kahire: Dârü Nahdati Mısr, ts.
  • İbnü’l-Hâcib, Ebû Amr. el-Îzâh fî şerhi’l-Mufassal. thk. Mûsâ Binây el-ʻAlîlî. 2 Cilt. Bağdat: Matbaatu’l-ʻÂnî, ts.
  • İbnül-Haşşâb, Ebû Muhammed. el-Murtecel fî şerhi’l-Cumel. thk. Ali Haydar. Dımaşk: 1972.
  • İbnü’s-Serrâc, Ebû Bekr. el-Usûl fi’n-nahv. thk. Abdülhüseyn el-Fetlî. 3 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1996.
  • İsnevî, Cemâlüddîn. el-Kevkebü’d-dürrî. thk. Muhammed Hasen Avvâd. Amman: Dârü Ammâr, 1985.
  • Kaya, Mehmet. İʻrâb Değerlendirmelerinin Kur’an’ın Anlaşılmasındaki Rolü -Zemahşerî Örneği-. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2014.
  • Kazvînî, Celâlüddîn el-Hatîb. Telhîsu’l-Miftâh. nşr. el-Berkûkî. Dârü’l-Fikri’l-Arabî, 1904.
  • Kocaman, Ahmet. “Dilde Bağlam ve Anlam İlişkileri Üzerine”, Türk Dili Dergisi 39/332 (1979), 397-401.
  • Kummî, Ebü’l-Hasen. Tefsîru’l-Kummî. 3 Cilt. Kum: Müessesetü’l-İmâm el-Mehdî, 1435.
  • Lugavî, Ebü’t-Tayyib. Merâtibü’n-nahviyyîn. thk. Muhammed Ebü’l-Fazl İbrahim. Kahire: Mektebetü Nahdati Mısr, 1955.
  • Mahmûd Ukkâşe. et-Tahlîlu’l-lugavî fî dav’i ʻilmi’d-delâle. Kahire: Dârü’n-Neşr li’l-Câmiât, 2011.
  • Mâtürîdî, Ebû Mansûr. Te’vîlâtü’l-Kur’ân. thk. Ahmet Vanlıoğlu-Bekir Topaloğlu. 19 Cilt. İstanbul: Mizan Yayınevi, 2009.
  • Mâverdî, Ebü’l-Hasen. en-Nüket ve’l-ʻuyûn. thk. es-Seyyid Abdülmaksûd. 6 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
  • Muhammed Ebû Mûsâ. el-Belâgatü’l-Kur’âniyye fî tefsîri’z-Zemahşerî. Kahire: Mektebetü Vehbe, 1988.
  • Muhammed Hamâse Abdüllatîf. el-ʻAlâmetü’l-iʻrâbiyye fi’l-cümle beyne’l-kadîm ve’l-hadîs. Kahire: Dârü Garîb, 2001.
  • Muhammed Hamâse Abdüllatîf. en-Nahv ve’d-delâle. Kahire: Dârü’ş-Şurûk, 2000.
  • Mukātil b. Süleymân. Tefsîru Mukātil. thk. Abdullah Mahmud Şehhâte. Beyrut: Müessesetü’t-Târîhi’l-Arabî, 2002.
  • Müberred, Ebü’l-Abbâs. el-Kâmil fi’l-luga ve’l-edeb. thk. Muhammed Ebü’l-Fazl İbrahim. 4 Cilt. Kahire: Dârü’l-Fikri’l-Arabî, 1997.
  • Müberred, Ebü’l-Abbâs. el-Muktedab. thk. Muhammed Abdülhâlik. 4 Cilt. Kahire: 1994.
  • Mücellî Muhammed Kerîrî. Devru’n-nahv fi’t-tevcîhi’d-delâlî. Kahire: Câmiatü’l-Kāhira, Külliyyetü Dâri’l-Ulûm, Doktora Tezi, 2010.
  • Nehhâs, Ebû Caʻfer. Meʻâni’l-Kur’ân. thk. Muhammed b. Ali. 2 Cilt. Kahire: el-Mektebetü’t-Tevfîkıyye, 2013.
  • Ömer Ferrûh. Târîhu’l-edebi’l-ʻArabî. 6 Cilt. Beyrut: Dârü’l-İlm li’l-Melâyîn, 1981.
  • Rummânî, Ebü’l-Hasen. Şerhu Kitâbi Sîbeveyhi. thk. Muhammed İbrahim. Mekke, 1415.
  • Rickman, Hans Peter. Anlama ve İnsan Bilimleri. çev. Mehmet Dağ. Samsun: Etüt Yayınları, 2000.
  • Sabbân, Ebü’l-İrfân. Hâşiyetü’s-Sabbân ʻalâ Şerhi’l-Uşmûnî. thk. Tâhâ Abdurraûf Saʻd. 4 Cilt. Kahire: el-Mektebetü’t-Tevfîkıyye, ts.
  • Saʻlebî, Ebû İshâk. el-Keşf ve’l-beyân. thk. Ebû Muhammed. 10 Cilt. Beyrut: Dârü İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, 2002.
  • Seâlibî, Ebû Mansûr. Fıkhu’l-luga ve sirru’l-ʻArabiyye. thk. Ahmed Şevkī. Kahire: el-Mektebetü’t-Tevfîkıyye, 2015.
  • Sekkâkî, Ebû Yaʻkūb. Miftâhu’l-ʻulûm. thk. Abdülhamid Hindâvî. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2011.
  • Sîbeveyhi, Ebû Bişr Amr b. Osmân. el-Kitâb. thk. Abdusselâm Muhammed Harun. 5 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Hancî, 1988.
  • Sîrâfî, Ebû Saîd. Ahbârü’n-nahviyyîne’l-Basriyyîn, thk. Tâhâ Muhammed ez-Zeynî-Muhammed Abdülmün‘im Hafâcî. Kahire: Matbaatü Mustafa el-Bâbî el-Halebî, 1955.
  • Sîrâfî, Ebû Saîd. Şerhu Kitâbi Sîbeveyhi. thk. Ramazan Abduttevvâb vd. 18 Cilt. Kahire: Matbaatu Dâri’l-Kütüb ve’l-Vesâiki’l-Kavmiyye, 2008.
  • Sübkî, Ebû Hâmid Bahâüddîn. ʻArûsu’l-efrâh fî şerhi Telhîsi’l-Miftâh. thk. Abdülhamîd Hindâvî. 2 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, 2003.
  • Süheylî, Ebü’l-Kāsım Abdurrahmân. Netâicu’l-fiker fi’n-nahv. thk. Âdil Ahmed Abdülmevcûd-Ali Muhammed Muavvaz. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1992.
  • Sülemî, Muhammed b. Hüseyn. Hakāiku’t-tefsîr. thk. Seyyid İmrân. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2001.
  • Süyûtî, Celâlüddîn. el-İtkān fî ʻulûmi’l-Kur’ân. thk. Şuayb el-Arnavût. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2008.
  • Şâtıbî, İbrâhîm b. Mûsâ. el-Muvâfakāt. thk. Abdullah Dirâz. 4 Cilt. Mısır: el-Matbaatu’r-Rahmâniyye, ts.
  • Şentemerî, el-Aʻlem. en-Nüket fî Tefsîri Kitâbi Sîbeveyhi. thk. Reşîd Belhabîb. 3 Cilt. el-Memleketü’l-Mağribiyye, 1999.
  • Şevkī Dayf. el-Medârisü’n-nahviyye. Kahire: Dârü’l-Maârif, ts.
  • Taberî, Muhammed b. Cerîr. Câmiʻu’l-beyân ʻan te’vîli âyi’l-Kur’ân. thk. Abdullah Abdülmuhsin et-Türkî. 26 Cilt. Kahire: Dârü Hicr, 2001.
  • Tala, Murat, Sarf ve Nahiv Açısından Kur’an’da ʻUdûl. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2016.
  • Tantâvî, Ahmed. Neş’etü’n-nahv ve târîhu eşheri’n-nuhât. Kahire: Dârü’l-Maârif, ts.
  • Teftâzânî, Saʻdüddîn. el-Mutavvel ale’t-Telhîs. İstanbul: el-Matbaatu’l-Osmâniyye, 1304.
  • Temmâm Hassân. el-Lugatu’l-ʻArabiyye maʻnâhâ ve mebnâhâ. ed-Dârü’l-Beyzâ: Dârü’s-Sekâfe, 1994.
  • Tûsî, Ebû Caʻfer. et-Tibyân fî tefsîri’l-Kur’ân. thk. Ahmed Habîb. 10 Cilt. Beyrut: Dârü İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, ts.
  • Tülücü, Süleyman. “Asmaî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 3/499-500. Ankara: TDV Yayınları, 1991.
  • Tüsterî, Sehl. Tefsîru’l-Kur’âni’l-ʻazîm. thk. Tâhâ Abdurraûf-Saʻd Hasen. Dârü’l-Harem li’t-Turâs, 2004.
  • Ukberî, Ebü’l-Bekā. et-Tibyân fî iʻrâbi’l-Kur’ân. thk. Muhammed Hüseyn. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2010.
  • Vâhidî, Ebü’l-Hasen. et-Tefsîru’l-basît. thk. Muhammed b. Sâlih. 25 Cilt. Riyad, 1430/2009.
  • Velîd Hüseyin. Nazariyyetü’n-nahvi’l-Arabî fî dav’i taaddüdi evcühi’t-tahlîli’n-nahvî. Amman: el-Câmiatü’l-Ürdüniyye, Külliyyetü’d-Dirâsâti’l-Ulyâ, Doktora Tezi, 2006.
  • Zeccâc, Ebû İshâk. Meʻâni’l-Kur’ân ve iʻrâbuh. thk. Abdülcelîl Abduh. 5 Cilt. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1988.
  • Zeccâcî, Ebü’l-Kāsım. el-Îzâh fî ʻileli’n-nahv. thk. Mâzin el-Mübârek. Beyrut: Dârü’n-Nefâis, 1996.
  • Zemahşerî, Ebü’l-Kāsım. el-Keşşâf ʻan hakāikı gavâmizi’t-tenzîl ve ʻuyûni-l-ekāvîl fî vucûhi’t-te’vîl. thk. Âdil Ahmed Abdülmevcûd-Ali Muhammed Muavvaz. 6 Cilt. Riyad: Mektebetü’l-Ubeykân, 1998.
  • Zerkeşî, Bedrüddîn. el-Burhân fî ʻulûmi’l-Kur’ân. thk. Muhammed Ebü’l-Fazl. 4 Cilt. Dârü İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye, 1957.
Toplam 93 adet kaynakça vardır.

Ayrıntılar

Birincil Dil Türkçe
Konular Din Araştırmaları
Bölüm Araştırma Makalesi
Yazarlar

Bünyamin Aydın 0000-0002-4495-6392

Yayımlanma Tarihi 30 Haziran 2020
Kabul Tarihi 21 Haziran 2020
Yayımlandığı Sayı Yıl 2020 Cilt: 20 Sayı: 1

Kaynak Göster

ISNAD Aydın, Bünyamin. “Kur’an Yorumunda Bağlamsal Anlamın Gramatik Çözümleme Üzerindeki Etkisi -Ebû Hayyân el-Endelüsî’nin Takdim-İhtisas İlişkisi Konusunda Zemahşerî’ye Yönelik Eleştirisi Bağlamında-”. Marife Dini Araştırmalar Dergisi 20/1 (Haziran2020), 95-117. https://doi.org/10.33420/marife.714958.
 Kapak Resmi İndir

26055

Bu eser Creative Commons Alıntı-GayriTicari-Türetilemez 4.0 Uluslararası Lisansı ile lisanslanmıştır.