Araştırma Makalesi
BibTex RIS Kaynak Göster

Bir Zâhirîlik Eleştirisi Olarak Endülüs Hadis Şerhleri

Yıl 2025, Cilt: 25 Sayı: 2, 394 - 414, 30.12.2025
https://doi.org/10.33420/marife.1743561

Öz

Zâhirîlik, ehl-i hadisin kıyas ve re’ye mesafeli tavrının katı tutuma dönüşmesi neticesinde ortaya çıkmış fıkhî bir mezheptir. Bu düşüncenin savunucusu ve ilk temsilcisi Irak coğrafyasındaki Dâvûd ez-Zâhirî’dir (öl. 270/884). Endülüs’ün Zâhirîlikle tanışması Dâvûd ez-Zâhirî’nin bazı öğrencilerinin bu coğrafyaya gelmesiyle olmuştur. Hatta Zâhirîlik Endülüs’e taşınmakla kalmamış, söz konusu düşüncenin sistematikleşip mezhep haline geldiği bir bölge olmuştur. Diğer yandan Endülüs, hadis şerh faaliyetleri açısından da önemli bir coğrafya olmuştur. Hicrî beşinci asır, bu bölgede geniş hacimli şerh eserlerin ortaya konduğu bir zaman dilimi olmuştur. Endülüslü şârihlerin fıkıh ağırlıklı bir şerh yöntemi takip ettikleri ve Malikî mezhebine mensup olmakla birlikte ehl-i hadis düşüncesine yakın oldukları şerhlerde kendini göstermektedir. Endülüslü şârihler, fıkıh merkezli bir şerh metodu takip etmelerinin neticesi olarak eserlerinde birçok fakihin görüşlerine yer verip bunları tartışmışlar; bu görüşlerden bazılarını kabul etmişler bazılarını da eleştirmişlerdir. Görüşleri eleştirilenlerin başında ise Zâhirîler gelmektedir. Hatta kimi zaman eleştirinin dozunu kaçırarak “cahil” gibi hakarete varan nitelemelerde dahi bulunmuşlardır. Endülüslü şârihlerce Zâhirîlere sıklıkla atıf yapılmasının nedeni olarak coğrafya ve zaman faktörü öne sürülebilir. Çünkü Zâhirîlik bu coğrafyada hicrî beşinci asırda İbn Hazm’ın (ö. 456/1064) sayesiyle sistemleşip onun takipçileri vasıtasıyla bir süre devam etmiştir. Bu nedenle İbn Hazm ile muasır olan ve görüşleri onlar tarafından bilinen İbn Battâl (ö. 449/1057) ve İbn Abdilber (ö. 463/1071), şerhlerinde sıklıkla Zâhirîlerden bahseden ve onları tenkit eden Endülüslü şârihlerin başında gelmektedir. Söz konusu eleştirileri sorunsal olarak ele alan bu çalışma, Endülüslü şârihlerin Zâhirîleri eleştirilerini konu edinmektedir. Çalışmanın amacı Zâhirîlerin Endülüslü şârihler tarafından nasıl ve hangi kapsamda eleştirildiklerinin tespit ve tahlilini yapmaktır. Bu sayede hem Endülüs hadis şerh yönteminin bütüncül olarak anlaşılması hem de şerh faaliyetinin görev ve işlevi hakkında fikir sahibi olunması hedeflenmektedir.
Makale, özellikle hicrî V. asırda yaşamış olan İbn Battâl ve İbn Abdilber’in hadis şerhleriyle sınırlıdır. Bâcî (ö. 474/1081) ve İbnü’l-Arabî’nin (ö. 543/1148) şerhlerinde Zâhirîlere çok az yer verilmiş olması bu sınırlamanın gerekçeleri arasında yer almaktadır. Bu bağlamda çalışmada nitel araştırma metotlarından doküman analizi yöntemi kullanılmıştır. Ayrıca çalışmanın hacmi dikkate alınarak Endülüslü şârihlerin Zâhirîleri eleştirdiği yerler örneklem olarak ortaya konulmuştur. Çalışma takip ettiği bu yöntem sonucunda Endülüslü şârihlerin, Zâhirîlerden bahsederlerken daha çok “ehlü’z-Zâhir” veya “ashâbu Dâvûd” şeklinde açık göndermelerde bulunduklarını, bazen de hadisten zâhir anlam çıkarılmaması gerektiğini dile getirerek üstü kapalı tarzda onlara atıfta bulunduklarını ortaya koymaktadır. Bunun yanı sıra çalışmada elde edilen verilere göre Endülüs hadis şerhlerinde zâhirî yaklaşım kabul edilmeyerek genelde eleştirilmiştir. Endülüslü şârihler, ehl-i hadis anlayışı doğrultusunda manayı ve maksatları ön plana çıkaran yorumlara başvurmuş, mücmel ve müfesser ayrımına özel önem vermişler, Zâhirîlerin bu ayrımı dikkate almadan hüküm vermelerini ise tenkit etmişlerdir. Yine Endülüslü şârihler, ehl-i hadis anlayışı doğrultusunda kıyasın hüküm çıkarma sürecinde önemli bir usûl aracı olduğunu savunmuş; Zâhirîlerin kıyası reddetmelerini tenkit etmişlerdir. Aynı zamanda Zâhirîlerin bazı konularda farkında olmadan kıyas kullandıklarını ve böylece kendi usullerine ters düştüklerini de ileri sürmüşlerdir. Zâhirîlerin icmâyı sahabe dönemiyle sınırlandırması da Endülüslü şârihlerce tenkit konusu yapılmıştır. Şârihler onların icmâ dışında kalan görüşlerinin de bir kıymeti olmadığını açıklamışlardır. Son olarak makale Endülüslü şârihlerin, Zâhirîlerin aksine lafzı değil manayı esas aldığını, şerhlerin görüşlerin bilinmesi ve tartışılmasında aracı bir rol oynadığını ayrıca coğrafyanın şerhler üzerindeki etkisini de bir açıdan ortaya koymaktadır.

Kaynakça

  • Kur’ân-ı Kerîm, Diyanet İşleri Başkanlığı, Erişim 18.04.2025. https://kuran.diyanet.gov.tr/tefsir/Enf%C3%A2l-suresi/1184/24-ayet-tefsiri
  • Acar, Yusuf. Endülüs Hadisçiliği ve İbn Abdilber. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2020.
  • Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdullah. el-Müsned. thk. Şuayb el-Arnaûd. 50 Cilt. Beyrut: Müessese-tü’r-Risâle, 1419/1998.
  • Apaydın, H. Yunus. İbn Hazm -Zâhirîlik düşüncesinin teorisyeni-hayatı - görüşleri. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 2. Basım, 2020.
  • Apaydın, H. Yunus. “Kıyas”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 25/528-538. Ankara: TDV Yayınları, 2022.
  • Apaydın, H. Yunus. “Zâhiriyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 44/93-100. İstan-bul: TDV Yayınları, 2013.
  • Avcı, Fatih. “Fakihlerin Hadislerdeki Hükümlerin Umumîliği ve Hususîliğini Tespit Kriterleri”. Rize İlahiyat Dergisi 29 (20 Ekim 2025), 165-181. https://doi.org/10.32950/rid.1727500.
  • Bâcî, Ebü’l-Velîd Süleyman b. Halef. el-Münteka şerhu Muvatta’. thk. Muhammed Abdülkadir Ahmed Ata. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1420/1999.
  • Bahar, Murat. Buhârî Şerhlerinde Tefsir Bilgisi. İstanbul: İFAV Yayınları, 2024.
  • Bahar, Murat. “Buhârî’nin el-Câmi‘u’s-Sahîh’inde Tefsir Bilgisi”. Eskiyeni 52 (2024), 325-350. https://doi.org/10.37697/eskiyeni.1412267.
  • Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmâil. el-Câmiu’s-sahîh. thk. Muhammed Züheyr b. Nâsır. 9 Cilt. b.y.: Dâru Tavki’n-Necât, 1422/2001.
  • Dönmez, İbrahim Kâfi. “İcmâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 21/417-431. İstan-bul: TDV Yayınları, 2000.
  • Ebû Dâvûd, Süleyman b. Eşa’s. es-Sünen. thk. Şuayb el-Arnaûd. 7 Cilt. Dâru’r-Risâle, 1430/2009.
  • Efendioğlu, Mehmet. “Şerh”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 38/559-560. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
  • Erdoğan, Tunahan. “Hadis Usûlü Literatüründe İhtisâr Türünün Karakteristiği”. Divan: Disiplin-lerarası Çalışmalar Dergisi 28/54 (2023), 31-72.
  • Erdoğan, Tunahan. “Hadiste İctihad Kapısı Kapanmış mıdır?” V. Türkiye Lisansüstü Çalışmalar Kongresi Bildiriler Kitabı. 37-55. İstanbul: İlem, 2016.
  • Eşit, Yusuf. “Fıkıh Usûlünde İcmâ Ehliyeti Tartışmaları”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakül-tesi Dergisi 19/1 (2019), 168-184.
  • Güler, Zekeriya. “Endülüs’te Bir Hadis ve Fıkıh Alimi: İbn Hazm”. İstem 14 (2009), 155-171.
  • İbn Abdilber, Ebû Ömer Yusuf b. Abdilah. el-İstizkâr. thk. Sâlim Muhammed Atâ - Muhammed Ali Muavvad. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l Kütübi’İlmiyye, 2. Basım, 1423/2002.
  • İbn Abdilber, Ebû Ömer Yusuf b. Abdilah. et-Temhîd limâ fi’l-Muvatta mine’l-Meânî ve’l-Esânid. thk. Mustafa b. Ahmed el-Ulvî, Muhammed Abdülkebîr el-Bekrî. 26 Cilt, 1387/1967.
  • İbn Battâl, Ebü’l-Hasan Ali b. Halef. Şerhu sahîhi’l-Buhârî. thk. Ebû Temîm Yasir b. İbrahim. 10 Cilt. Riyâd: Mektebetü’r-Rüşd, ts.
  • İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekr Abdulllah b. Muhammed. el-Musannef. thk. Kemâl Yusuf el-Hût. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’t-Tâc, 1. Basım, 1409/1989.
  • İbn Hazm, Ebû Muhammed Ali b. Ahmed. el-Muhallâ bi’l-Âsâr. thk. Abdulğaffâr Suleyman el-Bundârî. 12 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1424/2002.
  • İbn Hazm, Ebû Muhammed Ali b. Muhammed. el-İhkâm fî Usûli’l-Ahkâm. thk. Ahmed Muham-med Şakir. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Âfâḳi’l-Cedîde, ts.
  • İbn Manzûr, Ebü’l-Fadl Muhammed b. Mükerrem b. Ali el-Ensârî. Lisânu’l-Arab. thk. Abduulah Ali el-Kebîr vd. 7 Cilt. Kahire: Dâru’l-Meârif, ts.
  • İbnü’l-Arabî, Ebû Bekr Muhammed b. Abdillâh. el-Mesâlik fî şerhi Muvattai Mâlik. thk. Mu-hammed b. el-Hüseyn es-Süleymanî, Âişe bt. el-Hüseyn es-Süleymanî. 8 Cilt. Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1428/2007.
  • Kara, Ali Rıza. Endülüs Hadis Şerhçiliği(Hicrî III-VI. Asırlar). Isparta: Süleyman Demirel Üni-versitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2023.
  • Kaya, Hüsamettin. “Zâhirî Âlimlerin Ashâbu’l-Hadis/Ehl-i Hadis Algısı”. Tasavvur: Tekirdağ İlahiyat Dergisi 9/2 (2023), 1465-1494.
  • Koca, Ferhat. “Mücmel”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 31/451-453. Ankara: TDV Yayınları, 2020.
  • Koca, Ferhat. “Müfesser”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 31/496. Ankara: TDV Ya-yınları, 2020.
  • Mâlik, Ebû Abdillâh Mâlik b. Enes. el-Muvatta’. thk. Muhammed Fuad Abdülbaki. 2 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1425/2004.
  • Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc. el-Müsnedü’s-sahîh. thk. Muhammed Fuad Abdül-baki. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâu’t-Türâsi’l-Arabî, 1412/1991.
  • Özel, Ahmet. “Bâcî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 4/414-415. İstanbul: TDV Ya-yınları, 1991.
  • Özkan, Halit. “Muvatta Üzerine Yazılmış Şerhler”. Hadis Şerh Literatürü I. ed. Mustafa Macit Karagözoğlu. 55-168. İstanbul: İFAV, 1. Basım, 2020.
  • Özpınar, Ömer. “Teşekkül Sürecinde Hadis-Fıkıh İlişkisi Üzerine”. Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 20 (2005), 129-150.
  • Sakallı, Talat - Kara, Ali Rıza. “Endülüslü Hadis Şârihlerinin Bazı Fakihlere Yönelik Eleştirileri”. Burdur İlahiyat Dergisi 6 (2023), 200-222.
  • Serahsî, Ebû Bekr Muhammed b. Ebî Sehl Ahmed es-. Usûlu’s-Serahsî. thk. Ebu’l-Vefâ el-Afgânî. 2 Cilt. Haydarabad: Lecnetü İhyâi Meârifi’l-Osmâniyye, ts.
  • Tan, Oğuzhan. “Kökeni Oluşumu ve Algılanışı Bakımından İbn Hazm Öncesinde Zâhirîlik”. An-kara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 51/2 (2010), 137-166.
  • Türcan, Zişan. Hadis Şerh Geleneği: Doğuşu Gelişimi ve Dönüşümü. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 2020.
  • Yıldız, Rifat. “Fıkhî Eleştiri Bağlamında İbn Abdülber’in Zâhirîleri Eleştirisi”. Anemon: Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 9 (2021), 149-160.

Andalusian Hadith Commentaries as a Critique of Zahirism

Yıl 2025, Cilt: 25 Sayı: 2, 394 - 414, 30.12.2025
https://doi.org/10.33420/marife.1743561

Öz

Zahirism is a school of Islamic jurisprudence that emerged as a result of the strict stance adopted by the people of hadith, who distanced themselves from analogy and opinion. The defender and first representative of this school of thought was Daud al-Zahiri (d. 270/884) from Iraq. The introduction of Zāhirism to Andalus occurred with the arrival of some of Dāwūd al-Ẓāhirī’s students in the region. In fact, Zahirism not only spread to Andalusia but also became systematized and developed into a school of thought in the region. On the other hand, Andalusia was also an important region in terms of hadith commentary activities. The fifth century AH was a period when extensive commentary works emerged in this region. The commentaries reveal that Andalusian commentators followed a fiqh-oriented commentary method and, while belonging to the Maliki school, were close to the Ahl al-Hadith school of thought. As a result of following a fiqh-centered commentary method, Andalusian commentators included and discussed the views of many jurists in their works; they accepted some of these views and criticized others. The Zahiris were among the most criticized. At times, they even went too far in their criticism, resorting to insults such as calling them “ignorant.” The geographical and temporal factors may explain why Andalusian commentators frequently refer to the Zahiris. This is because Zahirism was systematized in this region during the fifth century AH thanks to Ibn Hazm (d. 456/1064) and continued for a time through his followers. For this reason, Ibn Battal (d. 449/1057) and Ibn Abdilber (d. 463/1071), who were contemporaries of Ibn Hazm and whose views were known to them, are among the foremost Andalusian jurists who frequently mention and criticize the Zahiris in their commentaries. This study, which addresses these criticisms as problematic, focuses on the Andalusian jurists' criticism of the Zahiris. The aim of this study is to identify and analyze how and to what extent the Zahiris were criticized by Andalusian commentators. This will enable a comprehensive understanding of the Andalusian method of hadith commentary and provide insight into the role and function of commentary.
The article is limited to the hadith commentaries of Ibn Battal and Ibn Abdilber, who lived particularly in the 5th century AH. The fact that Bâcî (d. 474/1081) and Ibn al-Arabî's (d. 543/1148) commentaries give very little space to the Zahiris is among the reasons for this limitation. In this context, the document analysis method, one of the qualitative research methods, was used in the study. In addition, considering the volume of the study, the places where Andalusian commentators criticized the Zāhirīs were presented as examples. As a result of this method, the study reveals that when referring to the Zahiris, Andalusian commentators mostly made explicit references such as “ehlü'z-Zâhir” or “ashâbu Dâvûd,” and sometimes made indirect references to them by stating that the apparent meaning should not be derived from the hadith. Furthermore, according to the data obtained in the study, the Zahiri approach was generally criticized and not accepted in Andalusian hadith commentaries. Andalusian jurists, in line with the understanding of the people of hadith, resorted to interpretations that emphasized meaning and intent, placed special importance on the distinction between the concise and the explicit, and criticized the Zahiris for issuing rulings without considering this distinction. Similarly, Andalusian jurists, in line with the understanding of the people of hadith, defended analogy as an important methodological tool in the process of deriving rulings and criticized the Zahiris for rejecting analogy. At the same time, they argued that the Zahiris unknowingly used analogy in some matters, thus contradicting their own methodology. The Zāhirīs' limitation of the ijma to the period of the Companions was also criticized by the Andalusian commentators. The jurists explained that the opinions of the Zahiris that fell outside of ijma had no value. Finally, the article reveals that, unlike the Zahiris, the Andalusian jurists based their opinions on meaning rather than wording, that commentaries played a mediating role in the dissemination and discussion of opinions, and that geography had an impact on commentaries.

Kaynakça

  • Kur’ân-ı Kerîm, Diyanet İşleri Başkanlığı, Erişim 18.04.2025. https://kuran.diyanet.gov.tr/tefsir/Enf%C3%A2l-suresi/1184/24-ayet-tefsiri
  • Acar, Yusuf. Endülüs Hadisçiliği ve İbn Abdilber. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2020.
  • Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdullah. el-Müsned. thk. Şuayb el-Arnaûd. 50 Cilt. Beyrut: Müessese-tü’r-Risâle, 1419/1998.
  • Apaydın, H. Yunus. İbn Hazm -Zâhirîlik düşüncesinin teorisyeni-hayatı - görüşleri. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 2. Basım, 2020.
  • Apaydın, H. Yunus. “Kıyas”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 25/528-538. Ankara: TDV Yayınları, 2022.
  • Apaydın, H. Yunus. “Zâhiriyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 44/93-100. İstan-bul: TDV Yayınları, 2013.
  • Avcı, Fatih. “Fakihlerin Hadislerdeki Hükümlerin Umumîliği ve Hususîliğini Tespit Kriterleri”. Rize İlahiyat Dergisi 29 (20 Ekim 2025), 165-181. https://doi.org/10.32950/rid.1727500.
  • Bâcî, Ebü’l-Velîd Süleyman b. Halef. el-Münteka şerhu Muvatta’. thk. Muhammed Abdülkadir Ahmed Ata. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1420/1999.
  • Bahar, Murat. Buhârî Şerhlerinde Tefsir Bilgisi. İstanbul: İFAV Yayınları, 2024.
  • Bahar, Murat. “Buhârî’nin el-Câmi‘u’s-Sahîh’inde Tefsir Bilgisi”. Eskiyeni 52 (2024), 325-350. https://doi.org/10.37697/eskiyeni.1412267.
  • Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmâil. el-Câmiu’s-sahîh. thk. Muhammed Züheyr b. Nâsır. 9 Cilt. b.y.: Dâru Tavki’n-Necât, 1422/2001.
  • Dönmez, İbrahim Kâfi. “İcmâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 21/417-431. İstan-bul: TDV Yayınları, 2000.
  • Ebû Dâvûd, Süleyman b. Eşa’s. es-Sünen. thk. Şuayb el-Arnaûd. 7 Cilt. Dâru’r-Risâle, 1430/2009.
  • Efendioğlu, Mehmet. “Şerh”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 38/559-560. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
  • Erdoğan, Tunahan. “Hadis Usûlü Literatüründe İhtisâr Türünün Karakteristiği”. Divan: Disiplin-lerarası Çalışmalar Dergisi 28/54 (2023), 31-72.
  • Erdoğan, Tunahan. “Hadiste İctihad Kapısı Kapanmış mıdır?” V. Türkiye Lisansüstü Çalışmalar Kongresi Bildiriler Kitabı. 37-55. İstanbul: İlem, 2016.
  • Eşit, Yusuf. “Fıkıh Usûlünde İcmâ Ehliyeti Tartışmaları”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakül-tesi Dergisi 19/1 (2019), 168-184.
  • Güler, Zekeriya. “Endülüs’te Bir Hadis ve Fıkıh Alimi: İbn Hazm”. İstem 14 (2009), 155-171.
  • İbn Abdilber, Ebû Ömer Yusuf b. Abdilah. el-İstizkâr. thk. Sâlim Muhammed Atâ - Muhammed Ali Muavvad. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l Kütübi’İlmiyye, 2. Basım, 1423/2002.
  • İbn Abdilber, Ebû Ömer Yusuf b. Abdilah. et-Temhîd limâ fi’l-Muvatta mine’l-Meânî ve’l-Esânid. thk. Mustafa b. Ahmed el-Ulvî, Muhammed Abdülkebîr el-Bekrî. 26 Cilt, 1387/1967.
  • İbn Battâl, Ebü’l-Hasan Ali b. Halef. Şerhu sahîhi’l-Buhârî. thk. Ebû Temîm Yasir b. İbrahim. 10 Cilt. Riyâd: Mektebetü’r-Rüşd, ts.
  • İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekr Abdulllah b. Muhammed. el-Musannef. thk. Kemâl Yusuf el-Hût. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’t-Tâc, 1. Basım, 1409/1989.
  • İbn Hazm, Ebû Muhammed Ali b. Ahmed. el-Muhallâ bi’l-Âsâr. thk. Abdulğaffâr Suleyman el-Bundârî. 12 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1424/2002.
  • İbn Hazm, Ebû Muhammed Ali b. Muhammed. el-İhkâm fî Usûli’l-Ahkâm. thk. Ahmed Muham-med Şakir. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Âfâḳi’l-Cedîde, ts.
  • İbn Manzûr, Ebü’l-Fadl Muhammed b. Mükerrem b. Ali el-Ensârî. Lisânu’l-Arab. thk. Abduulah Ali el-Kebîr vd. 7 Cilt. Kahire: Dâru’l-Meârif, ts.
  • İbnü’l-Arabî, Ebû Bekr Muhammed b. Abdillâh. el-Mesâlik fî şerhi Muvattai Mâlik. thk. Mu-hammed b. el-Hüseyn es-Süleymanî, Âişe bt. el-Hüseyn es-Süleymanî. 8 Cilt. Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1428/2007.
  • Kara, Ali Rıza. Endülüs Hadis Şerhçiliği(Hicrî III-VI. Asırlar). Isparta: Süleyman Demirel Üni-versitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2023.
  • Kaya, Hüsamettin. “Zâhirî Âlimlerin Ashâbu’l-Hadis/Ehl-i Hadis Algısı”. Tasavvur: Tekirdağ İlahiyat Dergisi 9/2 (2023), 1465-1494.
  • Koca, Ferhat. “Mücmel”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 31/451-453. Ankara: TDV Yayınları, 2020.
  • Koca, Ferhat. “Müfesser”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 31/496. Ankara: TDV Ya-yınları, 2020.
  • Mâlik, Ebû Abdillâh Mâlik b. Enes. el-Muvatta’. thk. Muhammed Fuad Abdülbaki. 2 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1425/2004.
  • Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc. el-Müsnedü’s-sahîh. thk. Muhammed Fuad Abdül-baki. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâu’t-Türâsi’l-Arabî, 1412/1991.
  • Özel, Ahmet. “Bâcî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 4/414-415. İstanbul: TDV Ya-yınları, 1991.
  • Özkan, Halit. “Muvatta Üzerine Yazılmış Şerhler”. Hadis Şerh Literatürü I. ed. Mustafa Macit Karagözoğlu. 55-168. İstanbul: İFAV, 1. Basım, 2020.
  • Özpınar, Ömer. “Teşekkül Sürecinde Hadis-Fıkıh İlişkisi Üzerine”. Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 20 (2005), 129-150.
  • Sakallı, Talat - Kara, Ali Rıza. “Endülüslü Hadis Şârihlerinin Bazı Fakihlere Yönelik Eleştirileri”. Burdur İlahiyat Dergisi 6 (2023), 200-222.
  • Serahsî, Ebû Bekr Muhammed b. Ebî Sehl Ahmed es-. Usûlu’s-Serahsî. thk. Ebu’l-Vefâ el-Afgânî. 2 Cilt. Haydarabad: Lecnetü İhyâi Meârifi’l-Osmâniyye, ts.
  • Tan, Oğuzhan. “Kökeni Oluşumu ve Algılanışı Bakımından İbn Hazm Öncesinde Zâhirîlik”. An-kara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 51/2 (2010), 137-166.
  • Türcan, Zişan. Hadis Şerh Geleneği: Doğuşu Gelişimi ve Dönüşümü. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 2020.
  • Yıldız, Rifat. “Fıkhî Eleştiri Bağlamında İbn Abdülber’in Zâhirîleri Eleştirisi”. Anemon: Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 9 (2021), 149-160.
Toplam 40 adet kaynakça vardır.

Ayrıntılar

Birincil Dil Türkçe
Konular Hadis
Bölüm Araştırma Makalesi
Yazarlar

Ali Rıza Kara 0000-0002-4465-1177

Gönderilme Tarihi 16 Temmuz 2025
Kabul Tarihi 8 Aralık 2025
Yayımlanma Tarihi 30 Aralık 2025
Yayımlandığı Sayı Yıl 2025 Cilt: 25 Sayı: 2

Kaynak Göster

ISNAD Kara, Ali Rıza. “Bir Zâhirîlik Eleştirisi Olarak Endülüs Hadis Şerhleri”. Marife Dini Araştırmalar Dergisi 25/2 (Aralık2025), 394-414. https://doi.org/10.33420/marife.1743561.