Öz
Classical Arabic literary sources possess a rich narrative heritage that emphasizes the various advantages of eloquent speech. Among the most striking themes within this tradition is the power of speech to avert punitive measures. From the 3rd century AH onwards, numerous works—including histories, biographical dictionaries (ṭabaqāt), adab compilations, muḥāḍarāt, and jest anthologies—feature a wealth of anecdotes in which individuals, through timely and well-crafted witty or wise remarks grounded in rhetorical skill and intelligence, manage to defuse dangers or secure pardons from prescribed punishments. While such narratives are often scattered across different sections of these works, some authors have approached the subject systematically, compiling the material under dedicated headings. This study focuses on the pardoning power of speech as reflected in classical anecdotal literature, particularly in narratives centered on the theme of “escaping punishment.” A comprehensive review of the literature reveals that these accounts are not merely isolated incidents but instead follow recognizable rhetorical patterns and reflect shared social reflexes. Based on the analysis of hundreds of examples, seven principal discourse strategies for evading punishment have been identified. Each strategy is examined in detail through selected representative anecdotes, within a coherent thematic framework. The study employs textual analysis and thematic interpretation to illuminate the cultural and literary foundations of these narratives in the classical Arabic tradition. The first prominent strategy is praise of authority, wherein the accused seeks mercy by extolling the ruler’s power, justice, and magnanimity. A second strategy involves invoking religious references: the accused appeals to the judge’s piety and conscience by emphasizing divine justice and citing scriptural authority to mitigate or annul the punishment. A third approach foregrounds dramatization, where individuals—often in life-threatening situations—describe their plight in emotionally charged and sometimes exaggerated terms, thereby eliciting compassion and halting execution. Another notable strategy centers on wit and repartee; many anecdotes illustrate how timely and clever remarks succeed in diffusing anger and averting penalties. Rhetorical eloquence also emerges as an effective means of defense. Numerous accounts describe individuals escaping punishment solely through the persuasive force of a compelling speech. Similarly, strong and well-reasoned defenses—whether grounded in logic or emotional appeal—often influence the judgment of those in power. Lastly, a stance grounded in honesty and courage constitutes a significant strategy. In such cases, individuals refrain from denial or begging for mercy, instead openly and bravely admitting their faults, which frequently elicits admiration and clemency from the ruling authority. In conclusion, regardless of which strategy is employed, all examples share a common reliance on intellectual agility, rhetorical mastery, and subtle humor. Beyond mere tales of personal salvation, these anecdotes—an essential component of classical Arabic nukta literature—also serve as valuable literary and sociological documents that reflect the cultural norms, linguistic sensitivities, perceptions of authority, and societal values of their time.
Anahtar Kelimeler
Arabic Language and Rhetoric Literature Wit Punishment Escape
Kaynakça
- Âbî, Ebû Sa‘d. Nesrü’d-dürr fi’l-muhâdarât. thk. Hâlid Abdülgani Mahfûz. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1. Basım, 2004.
- ‘Âmilî, Bahaüddîn. el-Keşkûl. thk. Muhammed Abdulkerîm en-Nemerî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1. Basım, 1998.
- Berkûkî, Abdurrahmân. Kitâbü’z-Zehâʾir ve’l-ʿabkariyyât. 2 Cilt. Mısır: Mektebetu’s-Sekâfeti’d-Dîniyye, ts.
- Câhiz, Amr b. Bahr. el-Beyân ve’t-tebyîn. 3 Cilt. Beyrut: Dâru ve Mektebetü’l-Hilâl, 2002.
- Câhiz, Amr b. Bahr. el-Mehâsin ve’l-ezdâd. thk. Muhammed Sevîd. 1 Cilt. Beyrut: Dâru ve Mektebetü’l-Hilâl, 2002.
- Çakır, Muhammed Faruk. Klasik Arap Edebiyatında Nükte Derleyiciliğinin İlk Siste-matik Örneği: el-Ecvibetü’l-Müskite. Bursa: Bursa Uludağ Üniversitesi, Doktora, 2023.
- Dinçer, Şükrü. Bir Mizah Kaynağı Olarak İbn ‘Âsım el-Endelüsî’nin Hadâiku’l-Ezâhir Adlı Eseri. Bursa: Uludağ Üniversitesi, 2017.
- Dinçer, Şükrü. Klasik Arap Edebiyatında Çirkinin Mizahı. Bursa: Emin Yayınları, 1. Basım, 2024.
- Dîneverî, Ebû Bekir Ahmed b. Mervân. el-Mücâlese ve cevâhirü’l-‘ilm. thk. Ebû ’Ubeyde Âl Selmân. 10 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1. Basım, 1998.
- Dîneverî, İbn Kuteybe. ‘Uyûnü’l-ahbâr. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2. Basım, 1997.
- Dîneverî, İbn Kuteybe. el-İmâme ve’s-siyâse. thk. Ali Şeyrî. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Edvâ, 1. Basım, 1990.
- Doğan, Yusuf. Abbasîlerde Mizah. Sivas: Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Yayınevi, 2012.
- Efil, Muhammed. Klasik Arap Edebiyatında Bir Mizah Tekniği Olarak Kutsal Metnin Gücünden Yararlanma. Bursa: Bursa Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora, 2018.
- Enbârî, Muhammed b. Ahmed. el-Muhtâr min nevâdiri’l-ahbâr. thk. Hâlid Ahmed es-Süveydî. 1 Cilt. Dımaşk: Dâru Kenân, 1. Basım, 2011.
- Günday, Hüseyin. “Ebû İshâk Müzebbid el-Medînî’nin Mizahında Öne Çıkan Te-malar ve Karakteristik Özellikler”. Dergiabant 8/1 (31 Mayıs 2020), 170-201. https://doi.org/10.33931/abuifd.693503
- Günday, Hüseyin. Klasik Arap Edebiyatında Mizahi Karakterler. 1 Cilt. Bursa: Emin Yayınları, 2013.
- Günday, Hüseyin. “Klasik Arap Mizahında Sahte Peygamber Figürü”. Uludağ Üni-versitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 21/2 (01 Haziran 2012), 199-228.
- İbn ‘Abdürabbih, Ebû Ömer Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed. el-‘İkdü’l-ferîd. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1. Basım, ts.
- İbn ‘Asâkir, Ebü’l-Kâsım Ali b. el-Hüseyin. Târîhü Dımaşk. thk. Ömer b. Garâme el-‘Ammûrî. 80 Cilt. b.y.: Dâru’l-Fikr, 1995.
- İbn ‘Âsım, Ebû Bekr Muhammed b. Muhammed b. ‘Âsım el-Ğırnâtî. Hadâiku’l-ezâhir, fî müstehsini’l-ecvibe ve’l-müdhikât ve’l-hikem ve’l-emsâl ve’l-hikâyât ve’n-nevâdir. thk. Abdüllatif Abdülhalim Ebû Hemmâm. Kahire: Dârü’l-Kütüb ve’l-Vesâikı’l-Kavmiyye, 2014.
- İbn Ebû ‘Avn, İbrâhim b. Muhammed b. Ahmed. el-Ecvibetü’l-müskite. thk. Mey Ahmed Yûsuf. 1 Cilt. Kahire: ‘Ayn li’d-Dirâsât ve’l-Buhûsi’l-İnsâniyye ve’l-İctimâ‘iyye, 1. Basım, 1996.
- İbn Hamdûn, Ebü’l-Me‘âlî Bahâüddîn Kâfi’l-küfât Muhammed b. el-Hasen. et-Tezkiretü’l-Hamdûniyye. 10 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 1. Basım, 1996.
- İbn Hişâm, Ebû Muhammed Cemâlüddîn Abdülmelik. Sîretü İbn Hişâm. thk. Musta-fa es-Sekâ vd. 2 Cilt. Mısır: Şeriketü Mektebe ve Matba’atü Mustafa el-Bâbî el-Halebî ve Evlâdih bi-Mısr, 1955.
- İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn. el-Muntazam fî târîhi’l-ümem ve’l-mülûk. thk. Muhammed Abdülkadir ‘Atâ - Mustafa Abdülkâdir ‘Atâ. 19 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1. Basım, 1992.
- İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn. Kitâbü’l-Ezkiyâ’. 1 Cilt. b.y.: Mektebetü’l-Gazâlî, ts.
- İbşîhî, Şihâbüddîn. el-Müstetraf fî külli fennin müstetraf. 1 Cilt. Beyrut: ‘Âlemü’l-Kütüb, 1. Basım, 1998.
- İsfahânî, Râgıb. Muhâdarâtü’l-üdebâ ve mühâverâtü’ş-şu‘arâ ve’l-bülegâ. 2 Cilt. Bey-rut: Şeriketü Dâri’l-Erkam b. Ebî’l-Erkam, 1. Basım, 1999.
- Kayrevânî, el-Husrî. Cem‘ül-cevâhir fi’l-mülah ve’n-nevâdir. thk. Ali Muhammed el-Becâvî. Beyrut: Dâru’l-Cîl, 1987.
- Nüveyrî, Şihâbüddîn. Nihâyetü’l-ereb fî fünûni’l-edeb. 33 Cilt. Kahire: Dâru’l-Kütüb ve’l-Vesâiki’l-Kavmiyye, 1. Basım, 2002.
- Sarıçam, İbrahim. “İbrâhim b. Mehdî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 21/320-321. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
- Saʿdî, Ali b. Yûnus. Rekâʾiku’l-hulel fî dekâʾiki’l-hiyel. thk. Hamed el-Beleyhed. Bey-rut: el-Müessesetü’l-‘Arabiyye li’d-Dirâsât ve’n-Neşr, 1. Basım, 2022.
- Scott, James C. Domination and the Arts of Resistance. New Haven: Yale University Press, 1990.
- Sıbt İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Muzaffer Şemsüddîn. Mir’âtü’z-zamân fî tevârîhi’l-a‘yân. thk. Komisyon. 23 Cilt. Dımaşk: Dâru’r-Risâleti’l-‘Âlemiyye, 1. Basım, 2013.
- Silefî, Ebû Tâhir Sadrüddîn. et-Tuyûriyyât. thk. Desmân Yahyâ Me‘âlî - Abbâs Sahr el-Hasen. 4 Cilt. Riyad: Mektebetü Advâi’s-Selef, 1. Basım, 2004.
- Şahin, Şener. “Klasik Arap Nesrinde ‘Hazırcevaplık’ Olgusu”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 18/1 (01 Ocak 2009), 331-364.
- Şahin, Şener - Taşdelen, Hasan. Kur’an’la Nükte. 1 Cilt. Bursa: Emin Yayınları, 1. Basım, 2009.
- Taberî, İbn Cerîr. Târîhü’t-Taberî. thk. Muhammed Ebü’l-Fazl İbrahim. 11 Cilt. Bey-rut: Dâru’l-Me‘arif bi-Mısr, 2. Basım, 1967.
- Tennûhî, el-Muhsin b. Ali. el-Ferec ba‘de’ş-şidde li’t-tennûhî. thk. ‘Abbūd eş-Şâlcî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 1978.
- Tevhîdî, Ebû Hayyân. el-Besâir ve’z-zehâir. thk. Vedâd el-Kâdî. 9 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 1. Basım, 1988.
- Vatvât, Ebû İshâk Burhâneddin. Guraru’l-hâsâisi’l-vâzıha. thk. İbrâhim Şemsüddîn. 1 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1. Basım, 2008.
- Zemahşerî, Cârullah. Rebî‘ül-ebrâr ve nusûsu’l-ahyâr. 5 Cilt. Beyrut: Müessesetü’l-A‘lemî, 1. Basım, 1991.
Öz
Klasik Arap edebiyatı kaynakları, etkili sözün sağladığı çeşitli avantajları konu alan zengin bir anlatı mirasına sahiptir. Bu miras içerisinde, sözün cezai yaptırımları bertaraf edebilme gücü en dikkat çekici temalardan biri olarak öne çıkar. Nitekim Hicrî III. yüzyıldan itibaren telif edilmeye başlayan tarih, tabakât, edeb, muhâdarât ve nükte derlemeleri gibi farklı türdeki eserlerde; zekâ ve hitabet kudretine dayalı, yerinde ve zamanında söylenmiş hikmetli ve nükteli ifadelerin muhtemel tehlikeleri savuşturduğu veya verilmiş cezaların affına vesile olduğu çok sayıda anekdota rastlanmaktadır. Bu tür anlatılar, çoğunlukla klasik eserlerin farklı bölümlerine serpiştirilmiş olmakla birlikte konuyu müstakil bir başlık altında sistematik biçimde ele alan müelliflerin varlığı da söz konusudur. Bu çalışma, sözün affettirici gücünü merkeze alarak klasik anekdot literatüründe yer alan “cezadan kurtulma” temalı anlatılara odaklanmaktadır. Yapılan kapsamlı literatür taraması neticesinde, bu tür anlatıların münferit vakalardan ibaret olmadığı; bilakis, belirli retorik örüntüler ve toplumsal refleksler etrafında şekillenen ortak söylem stratejileri barındırdığı gözlemlenmiştir. Buradan hareketle incelenen yüzlerce örnek üzerinden, cezadan kurtulmaya yönelik yedi ana söylem stratejisinin öne çıktığı belirlenmiş, bu stratejilerden her biri seçilen temsilî rivayetler ışığında tematik bir bütünlük içerisinde ele alınarak değerlendirilmiştir. Çalışmada metin analizi ve tematik yorumlama yöntemleri kullanılarak bu anlatıların klasik Arap edebî geleneğindeki kültürel ve edebî temelleri aydınlatılmaya çalışılmıştır. Bu bağlamda klasik anekdotlarda cezadan kurtulmak için başvurulan stratejilerden ilki, otoriteyi övme eğilimi olarak karşımıza çıkar. Cezaya müstahak görülen kişiler, hüküm makamındaki yöneticinin kudret, adalet ve âlicenaplık gibi meziyetlerini methederek merhamet talebinde bulunur. Bir sonraki strateji, dinî referanslara başvurudur. Zanlı veya mahkûm konumundaki kişiler, karar sahibinin dinî duyarlılıklarına ve vicdanına hitap ederek ilahî adalet vurguları ve nas otoritesi üzerinden cezai yaptırımların kaldırılmasına çalışır. Bir diğer strateji de dramatizasyon yeteneğidir. Özellikle hayatî tehlike ile karşı karşıya kalan zeki şahısların, içinde bulundukları durumu etkileyici ve abartılı bir şekilde tasvir etmeleri; ceza makamının merhamet ve insaf duygularını harekete geçirerek infazın durdurulmasına yol açabilmektedir. Hazırcevaplık ve kıvrak zekâya dayalı nükte ve espriler de cezadan kurtulma stratejileri arasında özel bir yere sahiptir. Bu temaya giren çok sayıdaki anekdot örneği, yerinde ve zamanında yapılan esprilerin karar merciinin öfkesini yatıştırarak cezai yaptırımları düşürebildiğini işler. Bir diğer etkili strateji ise hitabet yeteneğidir. Bu bağlamda klasik kaynaklar, suç isnadıyla karşı karşıya kalan kişilerin beliğ bir konuşma sayesinde bağışlandığına dair çok sayıda anlatı sunar. Cezadan kurtuluşun temel yollarından biri de etkili biçimde yapılmış müdafaalardır. Güçlü savunmaları konu alan anlatılarda suçlu ya da zanlı kişilerin ikna edici gerekçeler veya can alıcı istirhamlarla hüküm makamını etkileyerek affa mazhar oldukları görülür. Son olarak, doğruluk ve cesarete dayalı bir söz yahut duruş da cezadan kurtulmada belirleyici bir strateji olarak öne çıkar. Bu tür örneklerde kişi suçu inkâr etmez ya da af dilenmez; aksine, hatasını açık yüreklilikle kabul eder ve bu dürüst tutum çoğu zaman takdirle karşılanarak affedilmesine vesile olur. İlgili anekdot kültüründe cezadan kurtulmak için hangi strateji tercih edilirse edilsin, tüm örneklerde ortak bir unsur olarak zekâ parıltısının, belagat kudretinin ve ince nüktenin belirleyici bir rol oynadığı dikkat çekmektedir. Ayrıca klasik nükte edebiyatında özgün ve renkli bir temayı teşkil eden bu anlatılar, bireysel kurtuluş hikâyeleri olmanın ötesinde; dönemin toplumsal değer yargılarını, dil ve ifade biçimlerine dair incelikleri, otoriteye yönelik algıyı ve kültürel refleksleri yansıtan edebî ve sosyolojik belge niteliği de taşımaktadır.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- Âbî, Ebû Sa‘d. Nesrü’d-dürr fi’l-muhâdarât. thk. Hâlid Abdülgani Mahfûz. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1. Basım, 2004.
- ‘Âmilî, Bahaüddîn. el-Keşkûl. thk. Muhammed Abdulkerîm en-Nemerî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1. Basım, 1998.
- Berkûkî, Abdurrahmân. Kitâbü’z-Zehâʾir ve’l-ʿabkariyyât. 2 Cilt. Mısır: Mektebetu’s-Sekâfeti’d-Dîniyye, ts.
- Câhiz, Amr b. Bahr. el-Beyân ve’t-tebyîn. 3 Cilt. Beyrut: Dâru ve Mektebetü’l-Hilâl, 2002.
- Câhiz, Amr b. Bahr. el-Mehâsin ve’l-ezdâd. thk. Muhammed Sevîd. 1 Cilt. Beyrut: Dâru ve Mektebetü’l-Hilâl, 2002.
- Çakır, Muhammed Faruk. Klasik Arap Edebiyatında Nükte Derleyiciliğinin İlk Siste-matik Örneği: el-Ecvibetü’l-Müskite. Bursa: Bursa Uludağ Üniversitesi, Doktora, 2023.
- Dinçer, Şükrü. Bir Mizah Kaynağı Olarak İbn ‘Âsım el-Endelüsî’nin Hadâiku’l-Ezâhir Adlı Eseri. Bursa: Uludağ Üniversitesi, 2017.
- Dinçer, Şükrü. Klasik Arap Edebiyatında Çirkinin Mizahı. Bursa: Emin Yayınları, 1. Basım, 2024.
- Dîneverî, Ebû Bekir Ahmed b. Mervân. el-Mücâlese ve cevâhirü’l-‘ilm. thk. Ebû ’Ubeyde Âl Selmân. 10 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1. Basım, 1998.
- Dîneverî, İbn Kuteybe. ‘Uyûnü’l-ahbâr. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2. Basım, 1997.
- Dîneverî, İbn Kuteybe. el-İmâme ve’s-siyâse. thk. Ali Şeyrî. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Edvâ, 1. Basım, 1990.
- Doğan, Yusuf. Abbasîlerde Mizah. Sivas: Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Yayınevi, 2012.
- Efil, Muhammed. Klasik Arap Edebiyatında Bir Mizah Tekniği Olarak Kutsal Metnin Gücünden Yararlanma. Bursa: Bursa Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora, 2018.
- Enbârî, Muhammed b. Ahmed. el-Muhtâr min nevâdiri’l-ahbâr. thk. Hâlid Ahmed es-Süveydî. 1 Cilt. Dımaşk: Dâru Kenân, 1. Basım, 2011.
- Günday, Hüseyin. “Ebû İshâk Müzebbid el-Medînî’nin Mizahında Öne Çıkan Te-malar ve Karakteristik Özellikler”. Dergiabant 8/1 (31 Mayıs 2020), 170-201. https://doi.org/10.33931/abuifd.693503
- Günday, Hüseyin. Klasik Arap Edebiyatında Mizahi Karakterler. 1 Cilt. Bursa: Emin Yayınları, 2013.
- Günday, Hüseyin. “Klasik Arap Mizahında Sahte Peygamber Figürü”. Uludağ Üni-versitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 21/2 (01 Haziran 2012), 199-228.
- İbn ‘Abdürabbih, Ebû Ömer Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed. el-‘İkdü’l-ferîd. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1. Basım, ts.
- İbn ‘Asâkir, Ebü’l-Kâsım Ali b. el-Hüseyin. Târîhü Dımaşk. thk. Ömer b. Garâme el-‘Ammûrî. 80 Cilt. b.y.: Dâru’l-Fikr, 1995.
- İbn ‘Âsım, Ebû Bekr Muhammed b. Muhammed b. ‘Âsım el-Ğırnâtî. Hadâiku’l-ezâhir, fî müstehsini’l-ecvibe ve’l-müdhikât ve’l-hikem ve’l-emsâl ve’l-hikâyât ve’n-nevâdir. thk. Abdüllatif Abdülhalim Ebû Hemmâm. Kahire: Dârü’l-Kütüb ve’l-Vesâikı’l-Kavmiyye, 2014.
- İbn Ebû ‘Avn, İbrâhim b. Muhammed b. Ahmed. el-Ecvibetü’l-müskite. thk. Mey Ahmed Yûsuf. 1 Cilt. Kahire: ‘Ayn li’d-Dirâsât ve’l-Buhûsi’l-İnsâniyye ve’l-İctimâ‘iyye, 1. Basım, 1996.
- İbn Hamdûn, Ebü’l-Me‘âlî Bahâüddîn Kâfi’l-küfât Muhammed b. el-Hasen. et-Tezkiretü’l-Hamdûniyye. 10 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 1. Basım, 1996.
- İbn Hişâm, Ebû Muhammed Cemâlüddîn Abdülmelik. Sîretü İbn Hişâm. thk. Musta-fa es-Sekâ vd. 2 Cilt. Mısır: Şeriketü Mektebe ve Matba’atü Mustafa el-Bâbî el-Halebî ve Evlâdih bi-Mısr, 1955.
- İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn. el-Muntazam fî târîhi’l-ümem ve’l-mülûk. thk. Muhammed Abdülkadir ‘Atâ - Mustafa Abdülkâdir ‘Atâ. 19 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1. Basım, 1992.
- İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn. Kitâbü’l-Ezkiyâ’. 1 Cilt. b.y.: Mektebetü’l-Gazâlî, ts.
- İbşîhî, Şihâbüddîn. el-Müstetraf fî külli fennin müstetraf. 1 Cilt. Beyrut: ‘Âlemü’l-Kütüb, 1. Basım, 1998.
- İsfahânî, Râgıb. Muhâdarâtü’l-üdebâ ve mühâverâtü’ş-şu‘arâ ve’l-bülegâ. 2 Cilt. Bey-rut: Şeriketü Dâri’l-Erkam b. Ebî’l-Erkam, 1. Basım, 1999.
- Kayrevânî, el-Husrî. Cem‘ül-cevâhir fi’l-mülah ve’n-nevâdir. thk. Ali Muhammed el-Becâvî. Beyrut: Dâru’l-Cîl, 1987.
- Nüveyrî, Şihâbüddîn. Nihâyetü’l-ereb fî fünûni’l-edeb. 33 Cilt. Kahire: Dâru’l-Kütüb ve’l-Vesâiki’l-Kavmiyye, 1. Basım, 2002.
- Sarıçam, İbrahim. “İbrâhim b. Mehdî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 21/320-321. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
- Saʿdî, Ali b. Yûnus. Rekâʾiku’l-hulel fî dekâʾiki’l-hiyel. thk. Hamed el-Beleyhed. Bey-rut: el-Müessesetü’l-‘Arabiyye li’d-Dirâsât ve’n-Neşr, 1. Basım, 2022.
- Scott, James C. Domination and the Arts of Resistance. New Haven: Yale University Press, 1990.
- Sıbt İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Muzaffer Şemsüddîn. Mir’âtü’z-zamân fî tevârîhi’l-a‘yân. thk. Komisyon. 23 Cilt. Dımaşk: Dâru’r-Risâleti’l-‘Âlemiyye, 1. Basım, 2013.
- Silefî, Ebû Tâhir Sadrüddîn. et-Tuyûriyyât. thk. Desmân Yahyâ Me‘âlî - Abbâs Sahr el-Hasen. 4 Cilt. Riyad: Mektebetü Advâi’s-Selef, 1. Basım, 2004.
- Şahin, Şener. “Klasik Arap Nesrinde ‘Hazırcevaplık’ Olgusu”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 18/1 (01 Ocak 2009), 331-364.
- Şahin, Şener - Taşdelen, Hasan. Kur’an’la Nükte. 1 Cilt. Bursa: Emin Yayınları, 1. Basım, 2009.
- Taberî, İbn Cerîr. Târîhü’t-Taberî. thk. Muhammed Ebü’l-Fazl İbrahim. 11 Cilt. Bey-rut: Dâru’l-Me‘arif bi-Mısr, 2. Basım, 1967.
- Tennûhî, el-Muhsin b. Ali. el-Ferec ba‘de’ş-şidde li’t-tennûhî. thk. ‘Abbūd eş-Şâlcî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 1978.
- Tevhîdî, Ebû Hayyân. el-Besâir ve’z-zehâir. thk. Vedâd el-Kâdî. 9 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 1. Basım, 1988.
- Vatvât, Ebû İshâk Burhâneddin. Guraru’l-hâsâisi’l-vâzıha. thk. İbrâhim Şemsüddîn. 1 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1. Basım, 2008.
- Zemahşerî, Cârullah. Rebî‘ül-ebrâr ve nusûsu’l-ahyâr. 5 Cilt. Beyrut: Müessesetü’l-A‘lemî, 1. Basım, 1991.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Arap Dili ve Belagatı |
| Bölüm | Araştırma Makalesi |
| Yazarlar | |
| Gönderilme Tarihi | 5 Ağustos 2025 |
| Kabul Tarihi | 9 Ekim 2025 |
| Yayımlanma Tarihi | 30 Aralık 2025 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2025 Cilt: 25 Sayı: 2 |
Bu eser Creative Commons Alıntı-GayriTicari-Türetilemez 4.0 Uluslararası Lisansı ile lisanslanmıştır.