Marife Dini Araştırmalar Dergisi

Öz

Osmanlı Devleti’nin yıkılışının ardından tüm Müslüman ülkeler, özellikle de Arap ülkeleri, hâlâ çeşitli siyasi, ekonomik ve toplumsal sorunlar yaşamaya devam etmektedir. Bu sorunlar sanatçı ve edipler tarafından çeşitli biçimlerde işlenmektedir. Yaşanan problemleri ifade etme şekillerinden biri olan roman sanatı, yazarına edebî bir üslupla sorunları dile getirme imkânı sunmaktadır. Bu sanatı kullanan yazarlardan biri de uçak mühendisi olan ve çeşitli dergilerde editörlük ve gazetecilik yapan Celal Berces’tir. Berces, toplumsal sorunlara işaret etmek için Defâtiru’l-verrâk isimli bir roman kaleme almıştır. 2021 Buker Uluslararası Arap Romanı Ödülü’nü kazanan eser, günümüzde yaşanan sosyal çöküntüye ve ardında yatan psikolojik problemlere ışık tutması açısından önem arz etmektedir. Bu çalışmada, Defâtiru’l-verrâk isimli eser, roman sanatına ait kuralların ne ölçüde kullanıldığını tespit edebilmek açısından teknik, hangi konuların ele alındığını tespit edebilmek açısından tematik olarak incelenmiştir. Böylece yazarın, roman sanatının kurallarını ne ölçüde kullandığı ve hangi konuları işlediği belirlenmeye çalışılmıştır. Çalışma, Arap toplumlarının günümüzde yaşadığı sorunların ortaya çıkarılması ve Arap edebiyatında roman sanatının gelişimi ve ulaştığı seviyenin tespit edilebilmesi açısından önem arz etmektedir.
Roman, insanlardan şüphe ettiği için hayatını sosyal hayattan uzak bir şekilde kitap okuyarak geçiren, daha sonra da şizofren olan ve işlediği suçlarda okuduğu romanların kahramanı gibi hareket eden İbrahim el-Verrâk isimli ana kahraman üzerinden, özelde Ürdün toplumunu, genelde Arap toplumlarını betimlemektedir. Romanda İbrahim el-Verrâk’ın sevdiği kadının babasının karısı çıkması gibi yaşanmış bir olayın yanında yaşanması muhtemel olaylar da anlatılmıştır. Bu nedenle eserin türünün toplumsal roman olduğu görülmektedir. Romanda gerçek hayattan kesitler olsa da ana kahramanın şizofren olması, yazara hayalî olaylarla gerçek olayları girift bir şekilde sunma imkânı vermiştir.
Romanda ben anlatıcı konumu tercih edilmiştir. Roman adının okuyucudaki ilgiyi canlı tutacak şekilde seçildiği görülmektedir. Romanın nesnel zamanı olarak 2015 yılı seçilmiş ve geri dönüş/genişletme tekniği kullanılarak 1947 yıllına kadar gidilmiştir. Böylece modernleşmenin yoğun bir şekilde yaşandığı 1947 ile 2015 yılları arasındaki olaylar edebî bir üslupla anlatılabilmiştir. Romanda Amman, Medeba, Akabe, Cebelu’l-Cûfe, kitapçı büfesi, bakımevi, metruk ev ve banka gibi somut ve kapalı mekânlar kullanılmıştır. Cinselliği hatırlatan kelimelerin fazlaca geçmesi bir eksiklik olarak değerlendirilse de yazarın şair olmasının da etkisiyle cümlelerini akıcılıkla kurguladığı ve romanında edebî dili ustalıkla kullandığı görülmektedir. Bölümler okuyucuda merak uyandıracak şekilde sonlanmakta romanın sonuna kadar Câdullah’ın niçin intihar ettiği, İbrahim’in sevgilisinin kim olduğu gibi sorular cevaplanmamakta böylece okuyucunun ilgisi canlı tutulmaktadır. Romanda ayrıca yalın üslup, eleştirel üslup ve sanatkârane üslup gibi farklı üsluplar kullanılmıştır.
Romanda ana karakter olan İbrahim’in insanlara güvensiz ve asosyal olması, fikir hürriyetinin olmayışının; Leyla’nın bakımevinde yetişmiş olması, ahlakî çöküntünün; Nârdâ’nın hayatında yanlış kararlar alması da, halkın gelenek ve modernlik arasında kalışının ve kitapçı büfesinin uyuşturucu satan bir dükkâna dönüşmesi de toplumdaki değişimin birer sembolüdür. Ana karakter olan İbrahim el-Verrâk’ın iyilik ve kötülüğü kendisinde birleştiren, iyilik yapmak için hırsızlık yapan ve mağdurların hakkını almak için cinayet işleyen bir kişilik olması, toplumsal sorunların, özünde iyi olan kişileri suç işlemeye zorladığını göstermektedir.
Romandaki olay örgüsüne bakıldığında yanlış eğitimin çocuk psikolojisine etkisi, ahlakî çöküş, kimsesiz çocuklara sahip çıkılmaması, kötü yöneticiler, halkın zor durumda olması ve sosyal medyanın zararları gibi temaların ele alındığı görülmektedir. Romanda ölüm, hicret, kayıp, intihar, hayatın zorlukları, küreselleşme, fakirlik, enflasyon, yolsuzluk ve sosyal statüler arası kin gibi konulara da satır aralarında değinilmiştir.