Araştırma Makalesi
BibTex RIS Kaynak Göster

Bazı Âyetler Bağlamında Terakkî ve Tedellî Üslubu

Yıl 2022, , 357 - 376, 30.06.2022
https://doi.org/10.33420/marife.1067986

Öz

İnsanlık tarihinin en eski dillerinden biri olarak kabul edilen Arapça, Kur’ân-ı Kerîm’in dili olması hasebiyle konuşulduğu bölgenin sınırlarını aşmasının ötesinde tüm Müslümanların ibadet dili olmuştur. İnsanlığa rehber olarak gönderilen Kur’ân-ı Kerîm, doğal olarak Hz. Muhammed’in (sallâllahu ‘aleyh ve sellem) yaşamış olduğu toplumun diliyle nazil olmuştur. Bununla beraber. Kur’ân-ı Kerîm’in dilinin Arapça olmasının başka hikmekleri de bulunmaktadır. İnsanoğlu tabiatı itibariyle süslü ifadeleri ve sanatsal sözleri seven bir varlıktır. Bu yüzden; kitleleri etrafında toplayanlar, soyut bilimsel ifadeler kullananlar değil, sanatsal sözler ve renkli tasvirlerle duygulara hitap eden hatipler olmuştur. Etkili bir anlatımın en önemli aracı olan dil, insanlar, toplumlar veya bireyler arasındaki ilişkilerde çok önemli bir rol oynamış ve dilin kullanım şekline ve ustalığına bağlı olarak değer görerek tarihte yer edinmiştir. Kur’ân-ı Kerîm edebiyatta doruk noktasında olduğundan, ona inanan ve ona gönül veren insanlar, ilk dönemlerden beri Kur’ân'ı doğru okumak ve anlamak gayesiyle, dönemin kendine özgü edebi üslubunu göz önünde bulundurarak çeşitli çalışmalar ortaya koymuşlardır. Meâni’l-Kur’ân, Ğarîbu'l-Kur’ân, Te’vîlu Muşkili’l-Kur’ân ve İ‘râbu'l-Kur’ân gibi eserler, bu çalışmalara örnek verilebilir. Bu tür çalışmaların yanı sıra Kur’ân’ı anlamak için Arapça tüm yönleriyle incelenmiş, günümüze kadar bu alanda birçok çalışma kaleme alınmıştır. “Terakkî” ve “tedellî” üslupları da, belagatçıların ilgisini çeken iki olgudur. “Terakkî” ve “tedellî” üsluplarından her biri Kur’ân’ı Kerîm’in birçok konusu bağlamında kullanılmıştır. Terakkî üslubu, aynı cins ve sınıftan oluşan şeyleri küçükten büyüğe, zayıftan güçlüye ve azdan çoğa doğru sıralamaktır. Tedellî ise bunun tam tersi olup, bahsi geçen şeyleri yukarıdan aşağıya, çoktan aza ve güçlüden zayıfa doğru zikretmektir. Bu üslup muktezâ-ı hale uygundur, sunulan delilleri güçlendirir ve muhatap için sözü daha etkileyici hale getirir. Zira Arapçada kelimeler önem, öncelik ve uyumluluk sırasına göre dizilirler. Bu dizimin birçok amacı var. Bu uyum, Arapça kelimenin güzelliğini daha da artırır. Çünkü Arapça’da kelimeler, ya başka bir kelimenin sıfatı olurlar ya da mevsuf olurlar. Sıfat veya mevsufun dizilişinde “terakkî” ve “tedellî” üslupları önemlidir. Bu üsluplar, dilin güzelliğini göstermekte ve Arapların bu üslupları ne kadar iyi kullandıklarını ortaya koymaktadır. Sıfat sahibi yüce ve şerefli ise, sıfat onunla büyüklük kazanır. Bazen de sıfat, anlatılan kişinin görkemini ortaya çıkarmak için zikredilir. Kur’ân-ı Kerîm, nazil olduğu toplumun dil karakterine uygun olduğundan o toplum tarafından kolaylıkla anlaşılabilen bir kitap olmuştur. İçindeki belagat figürlerinin tamamı Arap dil özellikleri sınırları içindedir. Daha sonraki açıklamaların çoğu, eski Arap şiirinden seçilmiş örneklerle yapılmıştır. Terakkî ve tadellî üslupları, Arap dili ve belagatının önemli güzelliklerinden biri olarak kabul edilir. Belâgat âlimleri, cümle ve kelimelerle ilgili edebî ve anlamsal unsurlara bakmışlar ve ortaya çıkardıkları her güzelliğe bir isim bulmuşlardır. Bu unsurlardan biri de terakkî ve tedelli üslubudur. Bu üsluplar Kur’ân-ı Kerim'de kullanıldığı gibi Peygamberimiz de birçok hadisinde bu üslupları kullanmıştır. Bu iki üslup, Kur'ân-ı Kerîm'deki durumun gerektirdiği duruma uygun olup, delilleri meydan okumada ve bağlayıcılıkta daha beliğ, muhatabı ikna etmek için daha güçlü kılar. Belagatçılar ve yorumcular bu iki üsluba özellikle dikkat etmişlerdir. Çünkü bu üslup sözü daha tatlı hale getirir ve muhatabı etkiler. Ayrıca bu üslup, Kuran'ın icaz yönünü ortaya koyan unsurlardan biridir. Bu iki olgu Kur’ân-ı Kerîm’in birçok konu sadedinde kullanılmıştır. Bu çalışmada ise meânî ilminin takdîm ve ta’hîr konusunun alt başlığı niteliğindeki terakkî ve tedellî üslupları Kur’ân’ı Kerîm’deki bazı örnekler eşliğinde incelenmeye çalışılacaktır.

Kaynakça

  • Abdulvehhâb, Huseyn Halef. “et-Terakkî ve’t-tedellî fi’l-Hadîsi’ş-şerîf”. Beşeri İlimler Dergisi, Tikrit Ünversitesi 20/10 (2013), 212-252.
  • Ahmed Nasır, Mucahid Mahmud. Menhecu’l-Kur’âni’l-Kerîm fî ikâmeti’d-delîl ve’l-hucce. Filistin: Cami‘etu’n-Necâh el-Vataniyye, 2013.
  • Aladağ, Mehmet Şirin. “Arap Edebiyatı Bağlamında İbrahim Sûresinin 37. Âyeti”. Şarkiyat 13/2 (Ağustos 2021), 622-634.
  • Âlûsi, Muhammed Ebu’l-Fadl. Rûhu’l-meânî fi tefsiri’l-Kur’âni’l-‘Azîm ve’s-Sab‘i’l-Mesânî. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-‘Arabî, 2010.
  • A‘şâ, Meymûn b. Kays. Dîvânu’l-A‘şâ el-Kebîr. thk. Muhammed Huseyn. Kahire: Mektebetu’l-Âdâb, ts.
  • Bikâ‘î, Burhânuddîn Ebu’l-Hasan. Nazmu’d-durer fî tenâsubi’l-âyâti ve’s-suver. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1995.
  • Hıdr, Zekeriyya Ali. “Uslûbu’t-terakkî mine’l-ednâ ile’l-e‘lâ fi’l-Kur’âni’l-Kerîm ve eseruh fi’l-me‘nâ”. Mecelletu’l-’Urduniyye 12/2 (2016), 135-156.
  • Hindâvî, Muhammed Süleymân. “Uslûbu’t-terakkî ve’t-tederruc fi’l-Kur’âni’l-Kerîm”. Mecelletu Kulliyyeti’l-Luğati’l-Arabiyye Câmiatu Ezher 11/13 (2009), 539-583.
  • Huneyn, Nasır b. Abdirrahman. “Uslûbu’t-terakkî ve tas‘idi’l-me‘ânî fi Sûreti Zelzele”. Muhammed b. Suûd el-İslamiyye Üniversitesi, el-‘Ulûmu’l-‘Arabîyye Dergisi 19 (2011), 71-102.
  • İbn ‘Âşûr, Muhammed Tâhir. et-Tahrîr ve’t-tenvîr. Beyrut: Muessesetu’t-Târihi’l-‘Arabî, 2000.
  • İbn Cuzey, Ebu’l-Kâsım Muhammed b. Ahmed. et-Teshîl li ‘ulûmi’t-Tenzîl. Dimeşk: Dâru’l-Fikr, ts.
  • İbn Fâris, Ebu’l-Hasan Ahmed. Mu‘cemu meḳâyîsi’l-luġa. thk. Abdusselâm Hârun. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikir, 1979.
  • İbn Kesîr, İsmail b. Ömer. Tefsîru’l-Kur’âni’l-‘Azîm. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 2010.
  • İbn Manzûr, Ebu’l-Fadl Cemaluddîn el-Ensârî. Lisânu’l-‘Arab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdir, 1967.
  • İbnu’l-Esîr, Ebü’l-Feth Ziyâuddîn. el-Meselu’s-sâir fî edebi’l-kâtib ve’ş-şâ‘ir. Kahire: Dâru Nahda, ts.
  • Matlûb, Ahmed. Mu‘cemu’l-mustelâhâti’l-belâğiyye ve tetavvuruhâ. Irak: Matbaatu’l-Mecme‘i’l-‘İlmî, 1987.
  • Meydânî, Abdurrahmân Hasan. el-Belâğatu’l-’Arabîyye ususuhâ ve ulûmuhâ ve funûnuhâ. Dımaşk: Dâru’l-Kalem, 1996.
  • Mısrî, İbn Ebi’l-İsba‘. Bedî‘u’l-Kur’ân. Kahire: Dâru Nahda, ts.
  • Nursî, Said. İşârâtu’l-i‘câz. Kahire: Dâru Sözler, 1994.
  • Râzî, Muhammed b. ‘Amr Fahruddîn. Mefâtîhu’l-ğayb. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-’İlmiyye, 2000.
  • Sâmerrâî, Fâdil Sâlih. et-Ta‘bîri’l-Kur’ânî. Dimeşk: Dâru İbn Kesîr, 2016.
  • Sevdi, Ali. “İslam Dininin Anlaşılmasında Arap Dilinin Önemi ve Rolü”. Uluslararası Din ve Dil Sempozyumu (2018), 359-369.
  • Sevdi, Ali. “Arap Gramer İlmi (Nahiv)”. Uluslararası Din Bilimleri Çalıştayı (2017), 423-437.
  • Subkî, Ahmed b. Ali Behâuddin. ‘Arûsu’l-efrâh fî şerhi Telhîsi’l-miftâh. Beyrut: el-Mektebetu’l-‘Asriyye, 2003.
  • Suyûtî, Celâluddîn Abdurrahmân. el-İtkân fî ‘ulûmi’l-Kur’ân. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 2015.
  • Suyûtî, Celâluddîn Abdurrahmân. Şerhu Ukûdi’l-cumân fî ilmi’l-meânî ve’l-beyân. Beyrut: Dâru’l-Fikir, 1921.
  • Şa‘râvî, Muhammed Mutevellî. Tefsîru’ş-Şa‘râvî. Kahire: Menşûratu Dâri Ahbâri’l-Yevm, 1992.
  • Şevkânî, Muhammed b. Ali. Fethu’l-Kadîr. Beyrut: Dâru’l-Marife, 2013.
  • Tîbî, Şerefuddîn Huseyn b. Abdillâh. Futûhu’l-ğayb fi’l-keşf ‘an kinâ‘i’r-rayb/Hâşiyetu’t-Tîbî ‘ale’l-Keşşâf. 17 Cilt. Dubay: Câizetu Dubay, 2013.
  • Tîbî, Şerefuddîn Huseyn b. Muhammed. el-Beyân fi’t-tibyân. thk. Tevfik el-Fîl. Kuveyt: Matbaatu Zati’s-Selâsil, 1986.
  • Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ. Sunenu’t-Tirmizî. thk. Yâser Hasan vb. Beyrut: Muessesetu’r-Risâle Nâşirûn, 2015.
  • ‘Useym, Hâlid Muhammed. “Uslûbu’t-terakkî ve tas‘idi’l-me‘ânî fi Sûreti’l-Kâri‘a”. Mecelletu’l-‘Ulûmi’l-‘Arabiyye ve’l-İnsâniyye 9/3 (2016), 1187-1226.
  • Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer. Esâsu’l-Belâğa. thk. Muhammed Bâsil Uyunu’s-Sûd. Bayrut: Dâru’l-Kutubi’l-’İlmiyye, 1998.
  • Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer. Tefsîru’l-keşşâf an hakâiki ğavâmidi’t-Tenzîl ve uyûni’l-ekâvîl fi vucûhi’t-te’vîl. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 2009.
  • Zerkeşî, Muhammed b. Abdillah. el-Burhân fî ‘ulûmi’l-Kur’ân. thk. Ebu’l-Fadl ed-Dimyâtî. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 2006.

Terakki and Tadelli Style in the Context of Some Verses

Yıl 2022, , 357 - 376, 30.06.2022
https://doi.org/10.33420/marife.1067986

Öz

Arabic, one of the oldest languages in the history of humanity, has become the language of worship for all Muslims, beyond the borders of the region where it is spoken, thanks to the fact that it is the language of the Qur'an. The Holy Qur'an, which was sent as a guide to humanity, was naturally revealed in the language of the society in which the Prophet Muhammad lived. Human is a being who likes ornate expressions and artistic words in terms of his general nature. That's why; Those who gather the masses around are not those who use abstract scientific expressions, but rather the orators who appeal to emotions with artistic words and colorful depictions. Language, which is the most important tool for an adequate expression, has played a very important role in human relations, societies or individuals have been valued depending on the way and mastery of language use, and has found a place in history to the extent of this value. Since the Holy Qur'an is at its peak in literature, people who believe in it and give their hearts to it have made various studies to read and understand it correctly from the first period, taking into account the unique literary style of the Qur'an in the direction of divine command. Works such as Meâni'l-Qur'an, Ğarîbu'l-Qur'an, Te'vîlu Muskil'l-Qur'an, and I'râbu'l-Qur'an are the works that have been done for the understanding of the Qur'an since the early periods. In addition to such works, the Arabic language has been examined in every aspect to understand the Qur'an, and many studies have been made and are being carried out in the field of Arabic Language and Rhetoric until today. “Taraqqī” and “Tadallīan” styles are two phenomena that attract the attention of rhetoricians. Each of the styles of “Taraqqī” and “Tadallī” has been used in many subjects of the Qur'an. The style of terakkî is to list people of the same gender and class, from small to large, from the least to the most, from the weak to the strong. Tadellî is the opposite of this, and it is to order the mentioned things from top to bottom. This style is suitable for the muktaza situation, strengthens the evidence presented, and becomes more impressive for the addressee. In Arabic, words are arranged in order of importance, priority, and compatibility. This line-up has many purposes. This harmony further enhances the beauty of the Arabic language. In Arabic, words either qualify or become adjectives for another word. All the eloquence figures in it are within the borders of Arabic language characteristics. Many of the later commentaries were made with selected examples from ancient Arabic poetry. Taraqqī and Tadallī styles are considered as one of important beauties of Arabic language and rhetoric. The scholars of rhetoric have looked at the literal and spiritual elements related to sentences and words and have come up with a name for each beauty they have uncovered. These two styles are in accordance with the situation required by the situation in the Supreme Qur'an, making the evidence more eloquent in challenging and binding, and stronger to convince the addressee. Rhetoricians and commentators have paid particular attention to these two styles. Because this style makes the word sweeter and affects the addressee. In addition, this style is one of the elements that reveal the I’jaz aspect of the Qur'an. In this study, these two styles will be examined in the light of some examples in the Holy Qur'an.

Kaynakça

  • Abdulvehhâb, Huseyn Halef. “et-Terakkî ve’t-tedellî fi’l-Hadîsi’ş-şerîf”. Beşeri İlimler Dergisi, Tikrit Ünversitesi 20/10 (2013), 212-252.
  • Ahmed Nasır, Mucahid Mahmud. Menhecu’l-Kur’âni’l-Kerîm fî ikâmeti’d-delîl ve’l-hucce. Filistin: Cami‘etu’n-Necâh el-Vataniyye, 2013.
  • Aladağ, Mehmet Şirin. “Arap Edebiyatı Bağlamında İbrahim Sûresinin 37. Âyeti”. Şarkiyat 13/2 (Ağustos 2021), 622-634.
  • Âlûsi, Muhammed Ebu’l-Fadl. Rûhu’l-meânî fi tefsiri’l-Kur’âni’l-‘Azîm ve’s-Sab‘i’l-Mesânî. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-‘Arabî, 2010.
  • A‘şâ, Meymûn b. Kays. Dîvânu’l-A‘şâ el-Kebîr. thk. Muhammed Huseyn. Kahire: Mektebetu’l-Âdâb, ts.
  • Bikâ‘î, Burhânuddîn Ebu’l-Hasan. Nazmu’d-durer fî tenâsubi’l-âyâti ve’s-suver. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1995.
  • Hıdr, Zekeriyya Ali. “Uslûbu’t-terakkî mine’l-ednâ ile’l-e‘lâ fi’l-Kur’âni’l-Kerîm ve eseruh fi’l-me‘nâ”. Mecelletu’l-’Urduniyye 12/2 (2016), 135-156.
  • Hindâvî, Muhammed Süleymân. “Uslûbu’t-terakkî ve’t-tederruc fi’l-Kur’âni’l-Kerîm”. Mecelletu Kulliyyeti’l-Luğati’l-Arabiyye Câmiatu Ezher 11/13 (2009), 539-583.
  • Huneyn, Nasır b. Abdirrahman. “Uslûbu’t-terakkî ve tas‘idi’l-me‘ânî fi Sûreti Zelzele”. Muhammed b. Suûd el-İslamiyye Üniversitesi, el-‘Ulûmu’l-‘Arabîyye Dergisi 19 (2011), 71-102.
  • İbn ‘Âşûr, Muhammed Tâhir. et-Tahrîr ve’t-tenvîr. Beyrut: Muessesetu’t-Târihi’l-‘Arabî, 2000.
  • İbn Cuzey, Ebu’l-Kâsım Muhammed b. Ahmed. et-Teshîl li ‘ulûmi’t-Tenzîl. Dimeşk: Dâru’l-Fikr, ts.
  • İbn Fâris, Ebu’l-Hasan Ahmed. Mu‘cemu meḳâyîsi’l-luġa. thk. Abdusselâm Hârun. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikir, 1979.
  • İbn Kesîr, İsmail b. Ömer. Tefsîru’l-Kur’âni’l-‘Azîm. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 2010.
  • İbn Manzûr, Ebu’l-Fadl Cemaluddîn el-Ensârî. Lisânu’l-‘Arab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdir, 1967.
  • İbnu’l-Esîr, Ebü’l-Feth Ziyâuddîn. el-Meselu’s-sâir fî edebi’l-kâtib ve’ş-şâ‘ir. Kahire: Dâru Nahda, ts.
  • Matlûb, Ahmed. Mu‘cemu’l-mustelâhâti’l-belâğiyye ve tetavvuruhâ. Irak: Matbaatu’l-Mecme‘i’l-‘İlmî, 1987.
  • Meydânî, Abdurrahmân Hasan. el-Belâğatu’l-’Arabîyye ususuhâ ve ulûmuhâ ve funûnuhâ. Dımaşk: Dâru’l-Kalem, 1996.
  • Mısrî, İbn Ebi’l-İsba‘. Bedî‘u’l-Kur’ân. Kahire: Dâru Nahda, ts.
  • Nursî, Said. İşârâtu’l-i‘câz. Kahire: Dâru Sözler, 1994.
  • Râzî, Muhammed b. ‘Amr Fahruddîn. Mefâtîhu’l-ğayb. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-’İlmiyye, 2000.
  • Sâmerrâî, Fâdil Sâlih. et-Ta‘bîri’l-Kur’ânî. Dimeşk: Dâru İbn Kesîr, 2016.
  • Sevdi, Ali. “İslam Dininin Anlaşılmasında Arap Dilinin Önemi ve Rolü”. Uluslararası Din ve Dil Sempozyumu (2018), 359-369.
  • Sevdi, Ali. “Arap Gramer İlmi (Nahiv)”. Uluslararası Din Bilimleri Çalıştayı (2017), 423-437.
  • Subkî, Ahmed b. Ali Behâuddin. ‘Arûsu’l-efrâh fî şerhi Telhîsi’l-miftâh. Beyrut: el-Mektebetu’l-‘Asriyye, 2003.
  • Suyûtî, Celâluddîn Abdurrahmân. el-İtkân fî ‘ulûmi’l-Kur’ân. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 2015.
  • Suyûtî, Celâluddîn Abdurrahmân. Şerhu Ukûdi’l-cumân fî ilmi’l-meânî ve’l-beyân. Beyrut: Dâru’l-Fikir, 1921.
  • Şa‘râvî, Muhammed Mutevellî. Tefsîru’ş-Şa‘râvî. Kahire: Menşûratu Dâri Ahbâri’l-Yevm, 1992.
  • Şevkânî, Muhammed b. Ali. Fethu’l-Kadîr. Beyrut: Dâru’l-Marife, 2013.
  • Tîbî, Şerefuddîn Huseyn b. Abdillâh. Futûhu’l-ğayb fi’l-keşf ‘an kinâ‘i’r-rayb/Hâşiyetu’t-Tîbî ‘ale’l-Keşşâf. 17 Cilt. Dubay: Câizetu Dubay, 2013.
  • Tîbî, Şerefuddîn Huseyn b. Muhammed. el-Beyân fi’t-tibyân. thk. Tevfik el-Fîl. Kuveyt: Matbaatu Zati’s-Selâsil, 1986.
  • Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ. Sunenu’t-Tirmizî. thk. Yâser Hasan vb. Beyrut: Muessesetu’r-Risâle Nâşirûn, 2015.
  • ‘Useym, Hâlid Muhammed. “Uslûbu’t-terakkî ve tas‘idi’l-me‘ânî fi Sûreti’l-Kâri‘a”. Mecelletu’l-‘Ulûmi’l-‘Arabiyye ve’l-İnsâniyye 9/3 (2016), 1187-1226.
  • Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer. Esâsu’l-Belâğa. thk. Muhammed Bâsil Uyunu’s-Sûd. Bayrut: Dâru’l-Kutubi’l-’İlmiyye, 1998.
  • Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer. Tefsîru’l-keşşâf an hakâiki ğavâmidi’t-Tenzîl ve uyûni’l-ekâvîl fi vucûhi’t-te’vîl. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 2009.
  • Zerkeşî, Muhammed b. Abdillah. el-Burhân fî ‘ulûmi’l-Kur’ân. thk. Ebu’l-Fadl ed-Dimyâtî. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 2006.
Toplam 35 adet kaynakça vardır.

Ayrıntılar

Birincil Dil Türkçe
Konular Din Araştırmaları, Din, Toplum ve Kültür Araştırmaları
Bölüm Araştırma Makalesi
Yazarlar

Muhammed Meşhud Hakçıoğlu 0000-0003-3894-2231

Yayımlanma Tarihi 30 Haziran 2022
Kabul Tarihi 25 Haziran 2022
Yayımlandığı Sayı Yıl 2022

Kaynak Göster

ISNAD Hakçıoğlu, Muhammed Meşhud. “Bazı Âyetler Bağlamında Terakkî Ve Tedellî Üslubu”. Marife Dini Araştırmalar Dergisi 22/1 (Haziran 2022), 357-376. https://doi.org/10.33420/marife.1067986.