Öz
There are issues in various fields about the stories of the Qur’an such as fiqh, moral and values education etc. Stories of the Qur’an have also been the subject of many studies in tafsir. In the modern period, the source and historical reality of the Qur’anic stories are the most debated issues. It is important to analyze the stories with a historical and cultural perspective to end these issues. Story of the Queen of Sheba is one of the stories of Yemen origin that is mentioned in the verses al-Naml 27/20-44. However, it is also included in Bible and Ethiopian national saga Kebra Nagast. This is an important factor in the argument of the source and historical reality of the related story. By virtue of this matter, the topic of research has been limited as a historical and cultural analysis of the story of Queen of Sheba.
This study aims to reveal the historical and cultural reality of this story. In addition, it is aimed to throw light on reasons for the story in different cultures, its historical and cultural background, its sources, and reality. Due to the fact that the research has an interdisciplinary content, the sources vary. The basis works of tafsir, hadith, general history, Arab cultural history, sirah, geography, ansab and dictionary are our main sources. Alongside of Islamic sources, studies of Western researchers have been taken into consideration given the fact that they are directly related to the subject. The story of the Queen of Sheba is included in Qur’an, Bible, and Ethiopian national saga Kebra Nagast. Therefore, there are various names attributed to the queen.
In addition, the issue of whether the Queen of Sheba is a historical figure was also discussed, and different opinions were expressed on the subject. Abraham Geiger (1810-1874) and W. St. Clair-Tisdall (1859-1928) assert that story of Queen of Sheba was taken from Targum Sheni (Targum II). C. H. Toy moots that this story passed from Jews in North Arabia to Arabs and was used by Prophet. Narratives about the story were evaluated with the date fact rapport method, the method of comparison and interpretation were extremely used in the research. In the introduction, information about the topic, scope, aim, importance, method and sources of research are presented. Firstly, expression of the story in different sources was mentioned, later its historical reality and source, and historical identity of the Queen of Sheba was handled, respectively.
As a result of the research, we have concluded that this story of Yemen origin has historical and cultural reality. Thus, it has been confirmed that some factors are mentioned in the Old Testament and the Qur’an correspond to historical facts. In the Old Testament, Queen of Sheba visits Solomon with various spices, plenty of gold, and precious stones. In the Qur’ân people of Sheba worship the sun. These can be given as examples. Informality of Geiger’s and Tisdall’s theses has been proved about this story’s source. Targum Sheni is a work that is collected from different sources, and it was formed in the VII century AD. (late century) or VIII. century. It has been determined that Queen of Sheba isn’t Makeda and Belqis. Content of Kebra Nagast is based on ancient legends, idioms, and traditions that are taken from different sources. Belqis, whose identity is a controversial topic lived during the Himyarites (115 BC-525 AD). Therefore, her visit to Solomon is impossible. Although the historical identity of Queen of Sheba can’t be determined with available data, archaeological and epigraphic records show the generality of women in the saddle in that period. Also, Southern Arabian, and Mediterranean trade developed much earlier than related era. The mentioned factors can be referred to the fact that Queen of Sheba is a historical figure.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- Abbott, Nabia. “Pre-Islamic Arab Queens”. The American Journal of Semitic Languages and Literatures 58/1 (1941).
- Abdürrezzâk es-San‘ânî, Ebû Bekr. Tefsîrü’l-Kur’ân. thk. Mustafa Müslim Muhammed. 3 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1989.
- Adamu, Mamman Musa. “The Legend of Queen Sheba, the Solomonic Dynasty and Ethiopian History: An Analysis”. African Research Review 3/1 (2009), 468-482.
- Ali, Cevâd. el-Mufassal fî târîhi’l-Arab kable’l-İslâm. 10 Cilt. Bağdat: Sâadetü Câmiati Bağdad, 2. Basım, 1993.
- Aykıt, Dursun Ali. Etiyopya Kilisesi. İstanbul: Ayışığı Kitapları, 2013.
- Bâfakîh, Muhammed Abdülkâdir. Târîhu’l-Yemeni’l-Kadîm. Beyrut: Bibliotheca Alexandrina, 1985.
- Bahar, Murat. “Türkiye’de Kur’ân Kıssaları Üzerine Yapılan Tefsir Tezleri ve Temel Söylemleri”. Kur’ân Araştırmalarında Akademik Tezler -Batı ve İslâm Dünyası Mukayesesi- (Türkiye ve Batı),. ed. Bilal Gökkır vdğ. İstanbul: İlim Yayma Vakfı Kur’ân ve Tefsir Akademisi, 2018.
- Begavî, Ebû Muhammed Muhyissünne. Tefsîru’l-Begavî (Me‘âlimü’t-tenzîl). thk. Süleyman Müslim el-Harrâş vdğ. 8 Cilt. Riyad: Dâru Tayyibe, 1991.
- Besalel, Yusuf. “Midraşim”. Yahudilik Ansiklopedisi. 2/405. İstanbul: Gözlem Gazetecilik Basın ve Yayın A.Ş., 2001.
- Besalel, Yusuf. “Targum Şeni (‘İkinci Çeviri’)”. Yahudilik Ansiklopedisi. 3/725. İstanbul: Gözlem Gazetecilik Basın ve Yayın A.Ş., 2002.
- Bidwell, Robin. The Two Yemens. British: Essex: Longman, 1983.
- The Queen of Sheba and Her Only Son Menyelek (Kebra Nagast). çev. E. A. Wallis Budge. Cambridge: In Parentheses Publications, 2000.
- Cassel, Paulus. “The Second Targum”. çev. Aaron Bernstein. An Explanatory Commentary on Esther. Edinburgh, 1888.
- Clapp, Nicholas. Sheba. New York: Houghton Mifflin Company, 2001.
- Crone, Patricia. Meccan Trade and the Rise of Islam. New Jersey: Gorgias Press, 2004.
- Elias, Jamal J. “Prophecy, Power and Propriety: The Encounter of Solomon and the Queen of Sheba”. Journal of Qur’anic Studies 11/1 (2009).
- Fahreddîn er-Râzî, Ebu Abdillâh (Ebü’l-Fazl) Muhammed b. Ömer. et-Tefsîru’l-kebîr ve mefâtîhu’l-ğayb. 32 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1981.
- Fidan, Hafsa. Kur’ân-ı Kerim’de Sebe’ Melikesi Kıssası. Ankara: Ankara Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans, 2000.
- Flavius, Josephus. The Antiquities of the Jews. çev. William Whiston, ts.
- Geiger, Abraham. Judaism and Islam. çev. F. M. Young. Vepery: M.D.C.S.P.C.K. Press, 1898.
- Gould, Sabine Baring. Legends of Old Testament Characters. 2 Cilt. London: Macmillan and Co., 1871.
- Günaltay, M. Şemsettin. İslâm Öncesi Arap Tarihi. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 3. Basım, 2015.
- Hakîm et-Tirmizî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ali. Nevâdirü’l-usûl fî ma‘rifeti ahbâri’r-Resûl. thk. Abdurrahman Umeyra. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Cîl, 1992.
- Hoyland, Robert G. Arabia and The Arabs From the Bronze Age to the coming of Islam. London: Routledge: Taylor&Francis Group, 2001.
- İbn Abdirabbih, Ebû Ömer Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed. el-‘İkdü’l-ferîd. thk. Abdülmecid Terhînî vd. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1983.
- İbn Ebî Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahmân. Tefsîrü’l-Kur’âni’l-‘azîm müsneden ‘ani’r-resûl ve’s-sahâbe ve’t-tâbi‘în. thk. Es‘ad Muhammed et-Tayyib. 10 Cilt. Riyad: Mektebetü’n-Nizâr, 1997.
- İbn Hazm, Ebû Muhammed Ali b. Ahmed b. Saîd. Cemheretü ensâbi’l-Arab. thk. Abdüsselâm Muhammed Hârûn. Kahire: Darü’l-Meârif, ts.
- İbn Hişâm, Ebû Muhammed Cemâlüddîn Abdülmelik. Kitâbü’t-Tîcân fî mülûki Himyer. San‘a, 1979.
- İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’ İmâmüddîn İsmail. el-Bidâye ve’n-nihâye. 21 Cilt. Cîze: Dâru’l-Hicr, 1997.
- İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’ İmâmüddîn İsmail. Tefsîru’l-Kur’âni’l-‘azîm. thk. Mustafa Seyyid Muhammed vd. 15 Cilt. Cîze: Müessesetü Kurtuba, 2000.
- İbnü’l-Arabî, Ebû Bekir Muhammed b. Abdillah. Ahkâmü’l-Kur’ân. thk. Muhammed Abdülkâdir Atâ. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2002.
- İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân. Zâdü’l-Mesîr fî ‘İlmi’t-Tefsîr. nşr. Züheyr eş-Şâvîş. 9 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-İslâmî, 3. Basım, 1984.
- İbnü’l-Esîr, Ebü’l-Hasen İzzüddîn. el-Kâmil fî’t-târîh. thk. Ebü’l-Fidâ Abdullah el-Kâdî. 11 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1987.
- Kâmil, Murat. el-Habeşe beyne’l-kadîm ve’l-hadîs, 1959.
- Kur’ân-ı Kerîm Açıklamalı Meali. çev. Hayrettin Karaman vd. Ankara: TDV Yayınları, 7. Basım, 2017.
- Kuhrt, Amélie. Eski Çağ’da Yakındoğu. çev. Dilek Şendil. 2 Cilt. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 3. Basım, 2003.
- Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed. el-Câmî‘ li-ahkâmi’l-Kur’ân. thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. 24 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2006.
- Kutub, Seyyid. Kur’ân’da Edebî Tasvîr. çev. Ömer Aydın - Ertuğrul Özalp. İstanbul: İşaret Yayınları, 2011.
- Lassner, Jacob. Demonizing the Queen of Sheba. London: The University of Chicago Press, 1993.
- Leeman, Bernard. Queen of Sheba and Biblical Scholarship. Thailand: Queensland Academic Press, 2005.
- Liptzin, Sol. “Solomon and the Queen of Sheba”. Dor le Dor 7/4 (1979), 178-192.
- Littmann, E. “The Legend of the Queen of Sheba in the Tradition of Axum”. Bibliotheca Abessinica. Leyden, 1904.
- Lucks, Naomi. Queen of Sheba. New York: Chelsea House Publishers, 2009.
- Makdisî, Ebû Nasr el-Mutahhar b. Tahir. el-Bed’ ve’t-târîh. 6 Cilt. Kahire: Mektebetü’s-Sekâfeti’d-Dîniyye, ts.
- Margoliouth, D.S. İslâmiyet Öncesi Arap-İsrailoğulları İlişkileri. çev. Suat Ertüzün. İstanbul: Kaknüs Yayınları, 1. Basım, 2003.
- Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed. Te’vîlâtü Ehli’s-Sünne. thk. Mecdî Bâsellûm. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2005.
- Mâverdî, Ebü’l-Hasen Ali b. Muhammed. en-Nüket ve’l-‘uyûn (Tefsîru’l-Mâverdî). 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye-Müessesetü’l-Kütübü’s-Sekâfiyye, ts.
- Mina, Ziyad. Belkıs. Beyrut: Riad el-Rayyes Book, 1988.
- Mukâtil b. Süleyman, Ebü’l-Hasen. Tefsîru Mukâtil b. Süleymân. thk. Abdullah Mahmud Şehhâte. 5 Cilt. Beyrut: Müessesesü’t-Târîhi’l-‘Arabî, 2002.
- Nehhâs, Ebû Ca‘fer Ahmed b. Muhammed. Me‘âni’l-Kur’ân. thk. Muhammed Ali es-Sâbûnî. 6 Cilt. Mekke: Merkezü İhyâi’t-Türâsi’l-İslâmî, 1988.
- Neşvân el-Himyerî, Ebû Saîd. Mülûkü Himyer ve Akyâlü’l-Yemen. thk. Ali b. İsmail el-Müeyyed, İsmail b. Ahmed el-Cerâfî. Beyrut: Dâru’l-‘Avde, 1978.
- Nüveyrî, Ebü’l-Abbas Şihâbüddîn Ahmed. Nihâyetü’l-ereb fî fünûni’l-edeb. thk. Müfîd Kumeyha vd. 33 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2004.
- Phillips, Wendell. Qataban and Sheba: Exploring the Ancient Kingdoms on the Biblical Spice Routes of Arabia. New York, 1955.
- Sa‘lebî, Ebû İshâk Ahmed b. Muhammed. Kasasü’l-enbiyâ (Arâisü’l-mecâlis), ts.
- Scott, Emmet. Hatshepsut Queen of Sheba. New York: Algora Publishing, 2012.
- Strabo. The Geography of Strabo. çev. H. C Hamilton. 3 Cilt. London: John Childs and Son, ts.
- Susa, Ahmet. Tarihte Araplar ve Yahudiler. çev. Ahsen Batur. İstanbul: Selenge Yyaınları, 2. Basım, 2005.
- Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr. Câmi‘u’l-beyân ‘an te’vîli âyi’l-Kur’ân. thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. 26 Cilt. Kahire: Dâru Hicr, 2001.
- Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr. Târîhu’t-Taberî (Târîhu’r-rusûl ve’l-mülûk). thk. Muhammed Ebû Fazl İbrahim. 11 Cilt. Mısır: Dâru’l-Meârif, 2. Basım, 1967.
- Tisdall, W. St. Clair. The Sources of Islam. çev. S. William Muir. Edinburgh: T. T. Clark, ts.
- Tkatsch, J. “Seba”. İslam Ansiklopedisi. 10/273. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı, 1988.
- Toy, C. H. “The Queen of Sheba”. The Journal American Folklor 20/78 (1907).
- Ullendorff, Edward. The Ethiopians. London 1973, Oxford University Press., ts.
- Ullendorff, Edward. “The Queen of Sheba”. Bulletin of the John Rylands Library 45/2 (1963), 486-504.
- Usta, İbrahim. İslâm Öncesi Arap Mitolojisi. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2015.
- Utku, Nihal Şahin. Kızıldeniz: Çöl, Gemi ve Tacir. İstanbul: Klasik Yayınları, 2012.
- Vâhidî, Ebü’l-Hasen Ali b. Ahmed. Tefsîrü’l-basît. thk. Nevre binti Abdullah b. Abdülazîz el-Versân vdğ. 25 Cilt. Riyad: Silsiletü’r-Resâili’l-Câmiiyye, 1921.
- Vidinli (Fidan), Hafsa. “Kur’ân’da Üç Kadın: Havva, Meryem, Sebe’ Melikesi”. Kur’ân ve Kadın Sempozyumu 4-5 Haziran 2010.
- Witakowski, Witold - Witakowska, Ewa Balicka. “Solomon in Ethiopian Tradition”. The Figure of Solomon in Jewish, Christian and Islamic Tradition. ed. Joseph Verheyden. Leiden: Brill, 2013.
- Yücetürk, Orhan Seyfi. “Belkıs”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 5/421. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
- Zeccâc, Ebû İshâk İbrâhîm. Me‘âni’l-Kur’ân ve i‘râbüh. thk. Abdülcelîl Abduh Şelebî. 5 Cilt. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1988.
- Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer. el-Keşşâf an hakâiki’t-tenzîl ‘uyûni’l-ekâvîl fî vücûhi’t-te’vîl. thk. Halil Me’mûn Şeyhan. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 2005.
- Kutsal Kitap: Eski ve Yeni Antlaşma (Tevrat, Zebur, İncil). İstanbul: Kitabı Mukaddes Şirketi, 2013.
Öz
Kur’ân kıssaları bilimsel açıdan en yaygın çalışılan konulardandır. Onlarla ilgili fıkhî, ahlâkî ve değerler eğitimi vb. gibi çeşitli alanlarda çalışmalar mevcuttur. Kıssalar tefsir alanında da pek çok çalışmaya konu olmuştur. Kur’ân kıssalarına dair çalışmalarda kıssanın arka planına bakılmadığı tespit edilmiş ve bu hususun önemine işaret edilmiştir. Özellikle modern dönemde Kur’ân kıssalarının kaynağı ve tarihî gerçekliği en tartışmalı meselelerdendir. Bu konuların açıklığa kavuşturulmasında kıssaların tarihî ve kültürel perspektifle incelenmesi önem arz etmektedir. en-Neml 27/20-44. âyetlerde zikredilen Sebe Melike’si kıssası Yemen kökenli kıssalardandır. Aynı zamanda Kitâb-ı Mukaddes ve Etiyopyalıların ulusal destanı Kebra Nagast’ta yer almaktadır. Bu durum ilgili kıssanın kaynağı ve tarihî gerçekliğinin tartışılmasında önemli bir etkendir. Bu hususlardan dolayı araştırmanın konusu “Sebe’ Melikesi kıssasının tarihî ve kültürel tahlili” olarak belirlenmiştir.
Sebe’ Melikesi kıssasının tarihî ve kültürel tahlilini içeren bu çalışmanın amacı, bu kıssanın tarihî ve kültürel gerçekliğini ortaya koymaktır. Ayrıca kıssanın farklı kültürlerde bulunmasının sebepleri, tarihî ve kültürel arka planı, kaynağı ve gerçekliği meselelerinin aydınlatılması hedeflenmektedir. Araştırmanın disiplinler arası bir muhtevaya sahip olmasından dolayı kaynaklar çeşitlilik arz etmektedir. Tefsir, hadis, genel tarih, Arap kültür tarihi, siyer, coğrafya, ensâb, lügat ilminin temel eserleri ana kaynaklarımızdır. İslâmî kaynakların yanı sıra konuyla doğrudan ilgili olmalarından dolayı Batılı araştırmacıların çalışmalarından istifade edilmiştir. Sebe’ Melike’si kıssası Kur’ân’da, Kitâb-ı Mukaddes’te ve Etiyopyalıların ulusal destanı Kebra Nagast’ta (Kralların Zaferleri) geçmektedir. Bu nedenle melikenin kimliğine dair çeşitli isimler mevcuttur. Bunun yanı sıra melikenin kimliğinin tarihî bir şahsiyet olup olmadığı meselesi de tartışılmış ve konuyla ilgili farklı görüşler dile getirilmiştir. Abraham Geiger (1810-1874) ve W. St. Clair-Tisdall (1859-1928) bu kıssanın Targum Şeni’den (2. Targum) alındığını iddia etmektedir. C. H. Toy, bu kıssanın Kuzey Arabistan’daki Yahudilerden Araplara geçtiğini ve Hz. Peygamber tarafından kullanıldığını öne sürmektedir. Kıssaya dair anlatımlar tarih-vakıa uyumu yöntemiyle değerlendirilmiş, araştırmada ağırlıklı olarak karşılaştırma ve yorumlama metodu kullanılmıştır. Girişte araştırmanın konusu, kapsamı, amacı, önemi, metodu ve kaynakları hakkında bilgiler sunulmuştur. İlk olarak kıssanın farklı kaynaklardaki anlatımına değinilmiş, sonra sırasıyla tarihî gerçekliği ve kaynağı, Sebe’ Melikesi’nin tarihî kimliği meseleleri ele alınmıştır.
Araştırmanın sonucunda Yemen kökenli bu kıssanın tarihî ve kültürel gerçekliğe sahip olduğuna ulaşılmıştır. Nitekim, Eski Ahit ve Kur’ân’da bahsedilen bazı unsurların tarihî gerçeklerle örtüştüğü tespit edilmiştir. Eski Ahit’te Melike’nin çeşitli baharat, çok miktarda altın ve değerli taşlarla Hz. Süleyman’ı ziyaret etmesi ve Kur’ân’da Sebelilerin güneşe tapması söz konusu hususlara örnek verilebilir. Kıssanın kaynağına dair Geiger’ın ve Tisdall’in iddiasının geçersizliği ortaya konulmuştur. Targum Şeni, farklı kaynaklardan derlenen bir eserdir ve miladî VII. yüzyılın sonları veya VIII. yüzyılın başlarında oluşturulmuştur. Sebe’ Melikesi’nin Makeda ve Belkıs olmadığı tespit edilmiştir. Kebra Nagast’ın muhtevası farklı kaynaklardan alınan eski efsane, deyiş ve geleneklere dayanmaktadır. Kimliği tartışmalı Belkıs, Himyerîler (MÖ 115-MS 525) döneminde yaşamıştır. Bu nedenle Hz. Süleyman’ı ziyaret etmesi mümkün değildir. Sebe’ Melikesi’nin tarihî kimliği eldeki verilerle tespit edilememekle birlikte, arkeolojik ve epigrafik kayıtlar o dönemlerde yönetimde kadınların yaygınlığını göstermektedir. Ayrıca, Güney Arabistan ve Akdeniz ticareti ilgili dönemden çok daha önce gelişmiştir. Zikredilen unsurların Sebe’ Melikesi’nin tarihî bir şahsiyet olduğuna katkı sağlayacağı söylenebilir.
Anahtar Kelimeler
Teşekkür
Teknik yardımlarından dolayı kıymetli dostum Arş. Gör. Dr. Yasemin İPEK'e teşekkür ederim.
Kaynakça
- Abbott, Nabia. “Pre-Islamic Arab Queens”. The American Journal of Semitic Languages and Literatures 58/1 (1941).
- Abdürrezzâk es-San‘ânî, Ebû Bekr. Tefsîrü’l-Kur’ân. thk. Mustafa Müslim Muhammed. 3 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1989.
- Adamu, Mamman Musa. “The Legend of Queen Sheba, the Solomonic Dynasty and Ethiopian History: An Analysis”. African Research Review 3/1 (2009), 468-482.
- Ali, Cevâd. el-Mufassal fî târîhi’l-Arab kable’l-İslâm. 10 Cilt. Bağdat: Sâadetü Câmiati Bağdad, 2. Basım, 1993.
- Aykıt, Dursun Ali. Etiyopya Kilisesi. İstanbul: Ayışığı Kitapları, 2013.
- Bâfakîh, Muhammed Abdülkâdir. Târîhu’l-Yemeni’l-Kadîm. Beyrut: Bibliotheca Alexandrina, 1985.
- Bahar, Murat. “Türkiye’de Kur’ân Kıssaları Üzerine Yapılan Tefsir Tezleri ve Temel Söylemleri”. Kur’ân Araştırmalarında Akademik Tezler -Batı ve İslâm Dünyası Mukayesesi- (Türkiye ve Batı),. ed. Bilal Gökkır vdğ. İstanbul: İlim Yayma Vakfı Kur’ân ve Tefsir Akademisi, 2018.
- Begavî, Ebû Muhammed Muhyissünne. Tefsîru’l-Begavî (Me‘âlimü’t-tenzîl). thk. Süleyman Müslim el-Harrâş vdğ. 8 Cilt. Riyad: Dâru Tayyibe, 1991.
- Besalel, Yusuf. “Midraşim”. Yahudilik Ansiklopedisi. 2/405. İstanbul: Gözlem Gazetecilik Basın ve Yayın A.Ş., 2001.
- Besalel, Yusuf. “Targum Şeni (‘İkinci Çeviri’)”. Yahudilik Ansiklopedisi. 3/725. İstanbul: Gözlem Gazetecilik Basın ve Yayın A.Ş., 2002.
- Bidwell, Robin. The Two Yemens. British: Essex: Longman, 1983.
- The Queen of Sheba and Her Only Son Menyelek (Kebra Nagast). çev. E. A. Wallis Budge. Cambridge: In Parentheses Publications, 2000.
- Cassel, Paulus. “The Second Targum”. çev. Aaron Bernstein. An Explanatory Commentary on Esther. Edinburgh, 1888.
- Clapp, Nicholas. Sheba. New York: Houghton Mifflin Company, 2001.
- Crone, Patricia. Meccan Trade and the Rise of Islam. New Jersey: Gorgias Press, 2004.
- Elias, Jamal J. “Prophecy, Power and Propriety: The Encounter of Solomon and the Queen of Sheba”. Journal of Qur’anic Studies 11/1 (2009).
- Fahreddîn er-Râzî, Ebu Abdillâh (Ebü’l-Fazl) Muhammed b. Ömer. et-Tefsîru’l-kebîr ve mefâtîhu’l-ğayb. 32 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1981.
- Fidan, Hafsa. Kur’ân-ı Kerim’de Sebe’ Melikesi Kıssası. Ankara: Ankara Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans, 2000.
- Flavius, Josephus. The Antiquities of the Jews. çev. William Whiston, ts.
- Geiger, Abraham. Judaism and Islam. çev. F. M. Young. Vepery: M.D.C.S.P.C.K. Press, 1898.
- Gould, Sabine Baring. Legends of Old Testament Characters. 2 Cilt. London: Macmillan and Co., 1871.
- Günaltay, M. Şemsettin. İslâm Öncesi Arap Tarihi. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 3. Basım, 2015.
- Hakîm et-Tirmizî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ali. Nevâdirü’l-usûl fî ma‘rifeti ahbâri’r-Resûl. thk. Abdurrahman Umeyra. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Cîl, 1992.
- Hoyland, Robert G. Arabia and The Arabs From the Bronze Age to the coming of Islam. London: Routledge: Taylor&Francis Group, 2001.
- İbn Abdirabbih, Ebû Ömer Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed. el-‘İkdü’l-ferîd. thk. Abdülmecid Terhînî vd. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1983.
- İbn Ebî Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahmân. Tefsîrü’l-Kur’âni’l-‘azîm müsneden ‘ani’r-resûl ve’s-sahâbe ve’t-tâbi‘în. thk. Es‘ad Muhammed et-Tayyib. 10 Cilt. Riyad: Mektebetü’n-Nizâr, 1997.
- İbn Hazm, Ebû Muhammed Ali b. Ahmed b. Saîd. Cemheretü ensâbi’l-Arab. thk. Abdüsselâm Muhammed Hârûn. Kahire: Darü’l-Meârif, ts.
- İbn Hişâm, Ebû Muhammed Cemâlüddîn Abdülmelik. Kitâbü’t-Tîcân fî mülûki Himyer. San‘a, 1979.
- İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’ İmâmüddîn İsmail. el-Bidâye ve’n-nihâye. 21 Cilt. Cîze: Dâru’l-Hicr, 1997.
- İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’ İmâmüddîn İsmail. Tefsîru’l-Kur’âni’l-‘azîm. thk. Mustafa Seyyid Muhammed vd. 15 Cilt. Cîze: Müessesetü Kurtuba, 2000.
- İbnü’l-Arabî, Ebû Bekir Muhammed b. Abdillah. Ahkâmü’l-Kur’ân. thk. Muhammed Abdülkâdir Atâ. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2002.
- İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân. Zâdü’l-Mesîr fî ‘İlmi’t-Tefsîr. nşr. Züheyr eş-Şâvîş. 9 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-İslâmî, 3. Basım, 1984.
- İbnü’l-Esîr, Ebü’l-Hasen İzzüddîn. el-Kâmil fî’t-târîh. thk. Ebü’l-Fidâ Abdullah el-Kâdî. 11 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1987.
- Kâmil, Murat. el-Habeşe beyne’l-kadîm ve’l-hadîs, 1959.
- Kur’ân-ı Kerîm Açıklamalı Meali. çev. Hayrettin Karaman vd. Ankara: TDV Yayınları, 7. Basım, 2017.
- Kuhrt, Amélie. Eski Çağ’da Yakındoğu. çev. Dilek Şendil. 2 Cilt. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 3. Basım, 2003.
- Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed. el-Câmî‘ li-ahkâmi’l-Kur’ân. thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. 24 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2006.
- Kutub, Seyyid. Kur’ân’da Edebî Tasvîr. çev. Ömer Aydın - Ertuğrul Özalp. İstanbul: İşaret Yayınları, 2011.
- Lassner, Jacob. Demonizing the Queen of Sheba. London: The University of Chicago Press, 1993.
- Leeman, Bernard. Queen of Sheba and Biblical Scholarship. Thailand: Queensland Academic Press, 2005.
- Liptzin, Sol. “Solomon and the Queen of Sheba”. Dor le Dor 7/4 (1979), 178-192.
- Littmann, E. “The Legend of the Queen of Sheba in the Tradition of Axum”. Bibliotheca Abessinica. Leyden, 1904.
- Lucks, Naomi. Queen of Sheba. New York: Chelsea House Publishers, 2009.
- Makdisî, Ebû Nasr el-Mutahhar b. Tahir. el-Bed’ ve’t-târîh. 6 Cilt. Kahire: Mektebetü’s-Sekâfeti’d-Dîniyye, ts.
- Margoliouth, D.S. İslâmiyet Öncesi Arap-İsrailoğulları İlişkileri. çev. Suat Ertüzün. İstanbul: Kaknüs Yayınları, 1. Basım, 2003.
- Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed. Te’vîlâtü Ehli’s-Sünne. thk. Mecdî Bâsellûm. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2005.
- Mâverdî, Ebü’l-Hasen Ali b. Muhammed. en-Nüket ve’l-‘uyûn (Tefsîru’l-Mâverdî). 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye-Müessesetü’l-Kütübü’s-Sekâfiyye, ts.
- Mina, Ziyad. Belkıs. Beyrut: Riad el-Rayyes Book, 1988.
- Mukâtil b. Süleyman, Ebü’l-Hasen. Tefsîru Mukâtil b. Süleymân. thk. Abdullah Mahmud Şehhâte. 5 Cilt. Beyrut: Müessesesü’t-Târîhi’l-‘Arabî, 2002.
- Nehhâs, Ebû Ca‘fer Ahmed b. Muhammed. Me‘âni’l-Kur’ân. thk. Muhammed Ali es-Sâbûnî. 6 Cilt. Mekke: Merkezü İhyâi’t-Türâsi’l-İslâmî, 1988.
- Neşvân el-Himyerî, Ebû Saîd. Mülûkü Himyer ve Akyâlü’l-Yemen. thk. Ali b. İsmail el-Müeyyed, İsmail b. Ahmed el-Cerâfî. Beyrut: Dâru’l-‘Avde, 1978.
- Nüveyrî, Ebü’l-Abbas Şihâbüddîn Ahmed. Nihâyetü’l-ereb fî fünûni’l-edeb. thk. Müfîd Kumeyha vd. 33 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2004.
- Phillips, Wendell. Qataban and Sheba: Exploring the Ancient Kingdoms on the Biblical Spice Routes of Arabia. New York, 1955.
- Sa‘lebî, Ebû İshâk Ahmed b. Muhammed. Kasasü’l-enbiyâ (Arâisü’l-mecâlis), ts.
- Scott, Emmet. Hatshepsut Queen of Sheba. New York: Algora Publishing, 2012.
- Strabo. The Geography of Strabo. çev. H. C Hamilton. 3 Cilt. London: John Childs and Son, ts.
- Susa, Ahmet. Tarihte Araplar ve Yahudiler. çev. Ahsen Batur. İstanbul: Selenge Yyaınları, 2. Basım, 2005.
- Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr. Câmi‘u’l-beyân ‘an te’vîli âyi’l-Kur’ân. thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. 26 Cilt. Kahire: Dâru Hicr, 2001.
- Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr. Târîhu’t-Taberî (Târîhu’r-rusûl ve’l-mülûk). thk. Muhammed Ebû Fazl İbrahim. 11 Cilt. Mısır: Dâru’l-Meârif, 2. Basım, 1967.
- Tisdall, W. St. Clair. The Sources of Islam. çev. S. William Muir. Edinburgh: T. T. Clark, ts.
- Tkatsch, J. “Seba”. İslam Ansiklopedisi. 10/273. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı, 1988.
- Toy, C. H. “The Queen of Sheba”. The Journal American Folklor 20/78 (1907).
- Ullendorff, Edward. The Ethiopians. London 1973, Oxford University Press., ts.
- Ullendorff, Edward. “The Queen of Sheba”. Bulletin of the John Rylands Library 45/2 (1963), 486-504.
- Usta, İbrahim. İslâm Öncesi Arap Mitolojisi. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2015.
- Utku, Nihal Şahin. Kızıldeniz: Çöl, Gemi ve Tacir. İstanbul: Klasik Yayınları, 2012.
- Vâhidî, Ebü’l-Hasen Ali b. Ahmed. Tefsîrü’l-basît. thk. Nevre binti Abdullah b. Abdülazîz el-Versân vdğ. 25 Cilt. Riyad: Silsiletü’r-Resâili’l-Câmiiyye, 1921.
- Vidinli (Fidan), Hafsa. “Kur’ân’da Üç Kadın: Havva, Meryem, Sebe’ Melikesi”. Kur’ân ve Kadın Sempozyumu 4-5 Haziran 2010.
- Witakowski, Witold - Witakowska, Ewa Balicka. “Solomon in Ethiopian Tradition”. The Figure of Solomon in Jewish, Christian and Islamic Tradition. ed. Joseph Verheyden. Leiden: Brill, 2013.
- Yücetürk, Orhan Seyfi. “Belkıs”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 5/421. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
- Zeccâc, Ebû İshâk İbrâhîm. Me‘âni’l-Kur’ân ve i‘râbüh. thk. Abdülcelîl Abduh Şelebî. 5 Cilt. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1988.
- Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer. el-Keşşâf an hakâiki’t-tenzîl ‘uyûni’l-ekâvîl fî vücûhi’t-te’vîl. thk. Halil Me’mûn Şeyhan. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 2005.
- Kutsal Kitap: Eski ve Yeni Antlaşma (Tevrat, Zebur, İncil). İstanbul: Kitabı Mukaddes Şirketi, 2013.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Din, Toplum ve Kültür Araştırmaları |
| Bölüm | Araştırma Makalesi |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 30 Haziran 2022 |
| Kabul Tarihi | 9 Haziran 2022 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2022 |
Bu eser Creative Commons Alıntı-GayriTicari-Türetilemez 4.0 Uluslararası Lisansı ile lisanslanmıştır.