Öz
İslam düşünce tarihinin gelişim sürecine bakıldığında ana renklerden birisini inanç konusunun oluşturduğu görülmektedir. Ulûhiyet ise, kendi kapsamında birçok ayrıntıyı barındıran bu konunun en önemli bahislerinden birini oluşturmaktadır. Zira ulûhiyet, Müslüman toplumların dinî hayatında merkezi konumunu her zaman korumuştur. Öyle ki, bu konunun daha iyi anlaşılması ve kalıcılığının sağlanması için birçok anlatım tarzı ve edebî yöntem uygulanmıştır. Bu yönüyle ulûhiyet konusunun, İslam toplumlarının edebiyat, kültür ve sanat dünyalarında önemli bir yer tuttuğu görülür. Özellikle tevhit, münacat, esma-i hüsna ve mesnevi gibi çeşitli edebi türler, bu bağlamdaki konuların topluma aktarılmasında daha etkin ve kalıcı bir yol olarak tercih edilmiştir. İslamî Fars edebiyatının simge isimlerinden Abdurrahman Câmî (1414-1492) de, gerek nesir ve gerekse nazım türü eserleriyle bu alana ayrı bir katkı sunmuştur. Onun mesnevi tarzında kaleme aldığı; ulûhiyet, nübüvvet ve ahiret gibi ana bölümlere ayırabileceğimiz Î’tikâd-nâme adlı manzumesinin sadece ulûhiyet bahsi makalemizin konusunu oluşturacaktır. Eserin bazı yerlerinde Ehl-i Sünnet akidesinin Eş’arî çizgisine yapılan vurgular ön plana çıksa da; eser, Sünni akidenin genel hatlarının manzum sunumu olması bakımından ayrı bir önemi haizdir.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- Algar, Hamid. Abdurrahman Câmî. Trc. Abdullah Taha Orhan. Zeyneb Hafsa Orhan. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2016.
- Allahverdiyev, İbrahim. Abdurrahmân Câmî ve Tasavvufî Görüşleri. Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, 2009.
- Altıntaş, Ramazan. İslam Düşüncesinde Tevhîd ve Estetik İlişkisi. İstanbul: Pınar Yayınları, 2002.
- Bâbertî, İmam Muhammed b. Muhammed el-Hanefî. Şerhu’l-Akîdedetü’t-Tahâviyye. Diyarbekir: Seyda Yayınları, 2018.
- Bağdâdî, Abdulkâhir. Usûlü’d-Dîn. Thk. Ahmed Şemsuddin. Beyrut: Dârü’l-Kütübü’l-İlmîyye, 2002.
- Bolay, Süleyman Hayrı. Felsefe Doktrinleri ve Terimleri Sözlüğü. Ankara: Akçağ Yayınları, 2004.
- Câmî, Abdurrahman. Dîvân-i Câmî (1/Fâtihatü’ş-Şebâb). Tsh. A’lâhân Afsahzâd. Tahran: Mîrâs-i Mektûb, 1378/1999.
- Câmî, Abdurrahman. ed-Dürretü’l-Fâhire. Thk. Ahmed Abdurrahim es-sâyih. Ahmed Abduh Ivez. Kahire: Mektebetü’s-Sekâfetü’d-Dîniyye, 2002.
- Câmî, Mevlana Abdurrahman. İ’tikâd-nâme. Şerh ve tavzih Abdullah Şefîkî. Meşhed: Şeyhü’l-İslam Ahmed-i Câm, 1386/2007.
- Câmî, Mevlana Abdurrahman. İtikadnâme. çev. Duhânîzade Ali Çelebi. haz. Mehmet Fatih Çakır. İstanbul: Semerkand Yayınları, 2014.
- Cuzcânî, Abdulhakim Şer’î. Tasavvuf ve İnsan. Kabil: İntişârât-i Saîd, 2012.
- Cüveynî, İmamü’l-Harameyn. eş-Şâmil fî Usûli’d-Dîn. Thk. Ali Sâmi en-Neşşâr- Süheyr Muhammed Muhtâr, Faysal Budeyr Avn. İskenderiyye: Münşeâtü’l-Meârif, 1969.
- Çubukçu, İbrahim Agâh. İslam Fesefesinde Allah’ın Varlığının Delilleri. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi, 1967.
- Fazlıoğlu, İhsan. “Osmanlı-Felsefe Biliminin Arka Planı: Semerkant Matematik Astronomi Okulu”. Dîvân İlmî Araştırmalar Dergisi 8/14 (2003/1): 1-66.
- Gölcük, Şerafeddin-Toprak, Süleyman. Kelam, Tarih Ekoller Problemler. Konya: Tekin Kitabevi Yayınları, 2001.
- Ğâlî, Bilkâsım. Bünyân Güzâr-i Kelâm-i Hanefî (Der Bâre-i Zindegî ve Endîşe-i Ebû Mansûr Mâtürîdi). Çev. Ahmed Zeki Hâverniyâ. Kabil: Kâbulistân, 1397/2018.
- Habîbî, Allâme Abdulhay. Endîşe-i Câmî. Kabil: Merkez-i Tahkîkât-i Allâme Habîbî, 2005.
- A. Akbıyık, Hayrunnisa. “Timurluların Bilim ve Sanata Yaklaşımları ve Bazı Son Dönem Sanatkârları”. Bilig Dergisi 30 (Yaz, 2004): 151-171.
- Hikmet, Ali Asgar. Camî Hayatı ve Eserleri. Çev. M. Nuri Gençosman. İstanbul: MEB Basımevi, 1991.
- İmam Azam, Ebû Hanife. el-Fıkhu’l-Ekber. (İmam Azam’ın Beş Eseri içinde Arapça kısmı). Çev. Mustafa Öz. İstanbul: M.Ü. İlahiyat Fakültesi Yayınları, 2017.
- Kurtuluş, Rıza. “Heft Evreng”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 17: 157-158. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
- Kutluer, İlhan. "Cevher”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 7: 450-455. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
- Mâtürîdî, Ebû Manasûr. Kitâbü’t-Tevhîd. Thk. Bekir Topaloğlu ve Muhammed Aruçi. Beyrut: Dâr Sâdır, 2010.
- Memiş, Murat. Ehli Sünnette Farklılaşma (Eş’arî-Mâtürîdî İhtilafı). İzmir: Tibyan Yayıncılık, 2011.
- Naîmî, Ali Ahmed. Sûretgerân ve Hûşnevîsân-i Herât Der Asr-ı Timuriyân. Kabil: Neşerât-i Encümen-i Tarih-i Afganistan, 1328/1949.
- Nesefî, Ebu’l-Muîn Meymun b. Muhammed. Tabsıratü’l Edille, I. Thk. Hüseyin Atay. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı, 2003.
- Nesefî, Ebü’l-Muîn Meymun b. Muhammed. Kitâbü’t-Temhîd li Kavâidi't-Tevhîd (Tevhidin Esasları). Trc. Hülya Alper. İstanbul: İz Yayıncılık, 2013.
- Nevayi, Ali Şir. Hamsetü’l-Mütehayyirîn. Haz. Abdullah Rûyin. Mezâr-i Şerîf: Sultânî Yayınevi, 2010.
- Okumuş, Ömer. “Câmî Abdurrahman”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 7: 94-99. İstanbul: TDV Yayınları,1993.
- Sâbûnî, Nûreddin. el-Bidâye fî Usûliddîn. Thk. Bekir Topaloğlu. İstanbul: M. Ü. İlahiyat Fakültesi Yayınları, 2011.
- Sevgi, Ahmet. “Molla Câmî’nin Akâit Risalesi ve Türkçe Manzûm Bir Tercümesi”. SÜ. Edebiyat Fakültesi Dergisi 26 (2011): 1-8.
- Şahin, Mustafa. “Mîrzâ Şahruh’un Oğlu Mîrzâ Baysungûr’un Sanat ve Sanatçılara Bakışı Açısından Değerlendirilmesi”. Tarih Okulu Dergisi (TOD) 7/18 (Haziran, 2014): 165-184.
- Taftazânî, Sa’duddin Mes’ud b. Ömer. Şerhu’l-Akâidü’n-Nesefîyye. Thk. Abdusselâm Abdulhâdî Şennâr. Beyrut: Dâru’l-Beyrûtî, 2007.
- Topaloğlu, Bekir. “Esmâ-i Hüsnâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 11: 404-418. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
- Topaloğlu, Bekir-Çelebi, İlyas. Kelâm Terimleri Sözlüğü, İstanbul: İSAM Yayınları, 2010.
- Turgut, Kadir. Abdurrahman Câmî, Hayatı, Eserleri ve Düşünce Eserlerinin Türk Edebiyatına Etkisi. Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, 2013.
- Yavuz, Yusuf Şevki. “Adem”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 1: 356-357. İstanbul: TDV Yayınları, 1988.
Öz
When we take a look at the development process of the history of the Islamic thought, we observe that one of the main characteristics has always been ‘belief’. Uluhiyyah is one of the most important aspects of this topic which includes many details within its scope. Because ‘Uluhiyyah’ has always maintained its central position in the religious life of Muslim societies so that many narrative styles and literary methods have been applied to provide a better understanding and to create continuity on this issue. In this respect, it is seen that in the Muslim societies, the notion ‘Uluhiyyah’ holds an important place in their literature, culture and art. Especially, various literary genres such as Tawheed, Münācāt, Al-Asmā al-Husnā and al-Masnavī have been preferred as more effective and more lasting ways to transfer the subjects to the society. Abd Al-rahman Jāmī (1414-1492), a symbol of the Islamic-Persian Literature, has contributed to this field with both prose and poetry type works. I’tikād-nāma, which has been written in the style of masnavi, includes the topics such as uluhiyyah, prophethood, and the afterlife. Among these topics, only the subject of uluhiyyah will make up the main study of our article. In some parts of this work, highlights of the Ash’arī line of the Ahl al-Sunnah have been pointed out, because it has a distinct significance in terms of the presentation of the general lines of the Sunnī belief system.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- Algar, Hamid. Abdurrahman Câmî. Trc. Abdullah Taha Orhan. Zeyneb Hafsa Orhan. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2016.
- Allahverdiyev, İbrahim. Abdurrahmân Câmî ve Tasavvufî Görüşleri. Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, 2009.
- Altıntaş, Ramazan. İslam Düşüncesinde Tevhîd ve Estetik İlişkisi. İstanbul: Pınar Yayınları, 2002.
- Bâbertî, İmam Muhammed b. Muhammed el-Hanefî. Şerhu’l-Akîdedetü’t-Tahâviyye. Diyarbekir: Seyda Yayınları, 2018.
- Bağdâdî, Abdulkâhir. Usûlü’d-Dîn. Thk. Ahmed Şemsuddin. Beyrut: Dârü’l-Kütübü’l-İlmîyye, 2002.
- Bolay, Süleyman Hayrı. Felsefe Doktrinleri ve Terimleri Sözlüğü. Ankara: Akçağ Yayınları, 2004.
- Câmî, Abdurrahman. Dîvân-i Câmî (1/Fâtihatü’ş-Şebâb). Tsh. A’lâhân Afsahzâd. Tahran: Mîrâs-i Mektûb, 1378/1999.
- Câmî, Abdurrahman. ed-Dürretü’l-Fâhire. Thk. Ahmed Abdurrahim es-sâyih. Ahmed Abduh Ivez. Kahire: Mektebetü’s-Sekâfetü’d-Dîniyye, 2002.
- Câmî, Mevlana Abdurrahman. İ’tikâd-nâme. Şerh ve tavzih Abdullah Şefîkî. Meşhed: Şeyhü’l-İslam Ahmed-i Câm, 1386/2007.
- Câmî, Mevlana Abdurrahman. İtikadnâme. çev. Duhânîzade Ali Çelebi. haz. Mehmet Fatih Çakır. İstanbul: Semerkand Yayınları, 2014.
- Cuzcânî, Abdulhakim Şer’î. Tasavvuf ve İnsan. Kabil: İntişârât-i Saîd, 2012.
- Cüveynî, İmamü’l-Harameyn. eş-Şâmil fî Usûli’d-Dîn. Thk. Ali Sâmi en-Neşşâr- Süheyr Muhammed Muhtâr, Faysal Budeyr Avn. İskenderiyye: Münşeâtü’l-Meârif, 1969.
- Çubukçu, İbrahim Agâh. İslam Fesefesinde Allah’ın Varlığının Delilleri. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi, 1967.
- Fazlıoğlu, İhsan. “Osmanlı-Felsefe Biliminin Arka Planı: Semerkant Matematik Astronomi Okulu”. Dîvân İlmî Araştırmalar Dergisi 8/14 (2003/1): 1-66.
- Gölcük, Şerafeddin-Toprak, Süleyman. Kelam, Tarih Ekoller Problemler. Konya: Tekin Kitabevi Yayınları, 2001.
- Ğâlî, Bilkâsım. Bünyân Güzâr-i Kelâm-i Hanefî (Der Bâre-i Zindegî ve Endîşe-i Ebû Mansûr Mâtürîdi). Çev. Ahmed Zeki Hâverniyâ. Kabil: Kâbulistân, 1397/2018.
- Habîbî, Allâme Abdulhay. Endîşe-i Câmî. Kabil: Merkez-i Tahkîkât-i Allâme Habîbî, 2005.
- A. Akbıyık, Hayrunnisa. “Timurluların Bilim ve Sanata Yaklaşımları ve Bazı Son Dönem Sanatkârları”. Bilig Dergisi 30 (Yaz, 2004): 151-171.
- Hikmet, Ali Asgar. Camî Hayatı ve Eserleri. Çev. M. Nuri Gençosman. İstanbul: MEB Basımevi, 1991.
- İmam Azam, Ebû Hanife. el-Fıkhu’l-Ekber. (İmam Azam’ın Beş Eseri içinde Arapça kısmı). Çev. Mustafa Öz. İstanbul: M.Ü. İlahiyat Fakültesi Yayınları, 2017.
- Kurtuluş, Rıza. “Heft Evreng”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 17: 157-158. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
- Kutluer, İlhan. "Cevher”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 7: 450-455. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
- Mâtürîdî, Ebû Manasûr. Kitâbü’t-Tevhîd. Thk. Bekir Topaloğlu ve Muhammed Aruçi. Beyrut: Dâr Sâdır, 2010.
- Memiş, Murat. Ehli Sünnette Farklılaşma (Eş’arî-Mâtürîdî İhtilafı). İzmir: Tibyan Yayıncılık, 2011.
- Naîmî, Ali Ahmed. Sûretgerân ve Hûşnevîsân-i Herât Der Asr-ı Timuriyân. Kabil: Neşerât-i Encümen-i Tarih-i Afganistan, 1328/1949.
- Nesefî, Ebu’l-Muîn Meymun b. Muhammed. Tabsıratü’l Edille, I. Thk. Hüseyin Atay. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı, 2003.
- Nesefî, Ebü’l-Muîn Meymun b. Muhammed. Kitâbü’t-Temhîd li Kavâidi't-Tevhîd (Tevhidin Esasları). Trc. Hülya Alper. İstanbul: İz Yayıncılık, 2013.
- Nevayi, Ali Şir. Hamsetü’l-Mütehayyirîn. Haz. Abdullah Rûyin. Mezâr-i Şerîf: Sultânî Yayınevi, 2010.
- Okumuş, Ömer. “Câmî Abdurrahman”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 7: 94-99. İstanbul: TDV Yayınları,1993.
- Sâbûnî, Nûreddin. el-Bidâye fî Usûliddîn. Thk. Bekir Topaloğlu. İstanbul: M. Ü. İlahiyat Fakültesi Yayınları, 2011.
- Sevgi, Ahmet. “Molla Câmî’nin Akâit Risalesi ve Türkçe Manzûm Bir Tercümesi”. SÜ. Edebiyat Fakültesi Dergisi 26 (2011): 1-8.
- Şahin, Mustafa. “Mîrzâ Şahruh’un Oğlu Mîrzâ Baysungûr’un Sanat ve Sanatçılara Bakışı Açısından Değerlendirilmesi”. Tarih Okulu Dergisi (TOD) 7/18 (Haziran, 2014): 165-184.
- Taftazânî, Sa’duddin Mes’ud b. Ömer. Şerhu’l-Akâidü’n-Nesefîyye. Thk. Abdusselâm Abdulhâdî Şennâr. Beyrut: Dâru’l-Beyrûtî, 2007.
- Topaloğlu, Bekir. “Esmâ-i Hüsnâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 11: 404-418. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
- Topaloğlu, Bekir-Çelebi, İlyas. Kelâm Terimleri Sözlüğü, İstanbul: İSAM Yayınları, 2010.
- Turgut, Kadir. Abdurrahman Câmî, Hayatı, Eserleri ve Düşünce Eserlerinin Türk Edebiyatına Etkisi. Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, 2013.
- Yavuz, Yusuf Şevki. “Adem”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 1: 356-357. İstanbul: TDV Yayınları, 1988.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Din Araştırmaları |
| Bölüm | Araştırma Makalesi |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 31 Aralık 2019 |
| Kabul Tarihi | 12 Aralık 2019 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2019 |
Bu eser Creative Commons Alıntı-GayriTicari-Türetilemez 4.0 Uluslararası Lisansı ile lisanslanmıştır.