Öz
Qadi Abu Zayd al-Dabûsî (d.43/1039) examines the methodological and juridical differences between Islamic law schools in his book “Ta’sîsu al-nazar fi ihtilâfi al-eimme”. In his book, under a heading he evaluates the methodologies of Hanafî and Shafî schools regarding the position of qawl al- sahâba over qiyas. He explains the general principle of Hanafî school on qawl al- sahâba as, the word of a Companion is accepted over qiyas when there is no objection to it from another Companion. He also notes that because Imam Shafî does not think it’s appropriate to imitate the Companions, he chooses qiyas over qawl al- sahâba. In this study, the evaluation of whether Imam Shafî preferred the qiyas over qawl al-sahâba as he was accused of is tried to be laid down.
Among these fatwas narrated from the Companions, there are opinions that are agreed upon as well as disputed ones. As a natural result of this situation, the approaches of Hanafî and Shafî schools to the fatwas narrated from the Companions differed. In fact, for both of these sects, the word of the Companions accepted as superior. And their views on the consensus of the Companions is no different. But the worth of the Companions’ words outside of a consensus is open to discussion. In Hanafî sect, the opinions narrated from the Companions are sorted in accordance with their content. Accordingly, while it was deemed necessary to act in accordance with the views of the Companions in matters that cannot be understood with reason, two different approaches have been formed regarding the views of the Companions in matters that can be understood with the mind. The first one of these approaches suggests that regardless of the abilities of reason, qawl al-sahâba is to be accepted evidence. The second approach suggests that it is not actually necessary to follow the Companions in matters that could be comprehended by reason.
For Shafî sect, whether there is dispute or not is deemed more important than the content of the actual word or practice of the Companions. In fact, any kind of word of the Companions are accepted as evidence for them. But some of them comes after qiyas in the hierarchical order. The famous words of the Companions, whose opponents are unknown, are used as evidence before the qiyas within the sect. The non-famous words of the Companions whose opponents are unknown, although accepted as evidence, comes after qiyas in the hierarchical order of evidences. Within this group, the words of Abu Bakr, Omar, Osman and Ali (peace be upon them) stands out for preference. When the opinions seem to be equal, the one with the strongest source is expected to be preferred.
The approaches of Hanafî and Shafî sects to the qawl al- sahâba in general are as laid down. But Dabûsi in his aforementioned work, tries to prove that Imam Shafî preferred qiyas over qawl- al Sahâba by bringing different examples in seven different issue. These example issues are about; the payment of the person who brought back a fugitive slave to the owner, the compensation of the damage that’s been done to one’s beard, the worth of the sacrificial ritual after a child’s birth, the compensation of a broken oath, bay‘ al- ‘ina, the wine trade of non-Muslims among themselves and the washing of the inside of the mouth and nose during a full body ablution (ghusl). When one examines the fatwas about the given examples, it is seen that both Imam Shafî and some other scholars of the sect gave priority to qiyas over the qawl al- sahâba as in the payment of the person who brought back a fugitive slave to the owner or the compensation of the damage that’s been done to one’s beard. Whereas in other examples such as, the compensation of the one who dedicated his child as a sacrifice, and the situation of the person who took and oath to leave Islam are tried to solved by going back to Nass( original sources; Qur’an and Sunnah). Moreover, when we examine the issues of bay‘ al- ‘ina and the wine trade of non-Muslims among themselves, we see that while drawing attention to the differences between the opinions of the Companions, he reaches a solution by following Marfu ahadith that are chained back to Prophet Muhammad. As a result, it does not seem possible to say that Imam Shafî preferred qiyas over qawl al- sahâba in every issue as suggested by Dabûsî.
Anahtar Kelimeler
Islamıc Law Qawl al-Sahâba The Dispute of the Companions Fugitive Slave Bay‘al-‘ina
Kaynakça
- Abdulazîz el-Buhârî, Alâüddîn Abdülazîz b. Ahmed b. Muhammed. Keşfü’l-Esrâr an Usûli’l-Fahri’l-İslâm el-Pezdevî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
- Abdurrezzak, Ebû Bekr Abdürrezzâk b. Hemmâm b. Nâfi‘ es-San‘ânî. Musannef. 11 Cilt. Beyrut: Mektebetü’l-İslâmi, 1403.
- Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed. el-Müsned. 8 Cilt. Kahire: Dâru’l-Hadis, 1416.
- Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî. el-Müsned. nşr. Ebû Hâcir Muhammed Saîd Besyûnî. Beyrut: y.y., 1405/1985.
- Ali Haydar Efendi. Düreru’l-Hükkâm Şerhu Mecelleti’l-Ahkâm. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ceyl, 1411/1990.
- Apaydın, Yunus. “Îne”. 20/283-285. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2000.
- Apaydın, Yunus. İslam Hukuk Usulü. Kayseri: Kimlik Yayınları, 2017.
- Aydın, Mehmet Akif. “Cüâle”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 8/77-78. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1993.
- Aynî, Bedrüddîn Mahmûd b. Ahmed. el-Binâye. 13 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ilmiyye, 1420/2000.
- Bâbertî, Ekmelüddîn Muhammed b. Mahmûd b. Ahmed el-. el-İnâye şerhu’l-Hidâye. 10 Cilt. Kahire: Dâru’l-Fikr, ts.
- Bayındır, Servet. “Şâfıî Fukahâsının Beyu‘l-Îne Hakkındaki Yaklaşımı ve Bunun Günümüz İslami Finans Piyasalarına Yansıması”. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 28 (2013), 119-140.
- Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyn b. Alî. es-Sünenü’l-Kübra. 22 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ilmiyye, 1424/2003.
- Bilmen, Ömer Nasûhi. Hukûk-ı İslâmiyye ve Istılâhat-ı Fıkhıyye Kâmusu. 8 Cilt. İstanbul: Bilmen Basım ve Yayınevi, 1985.
- Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Alî er-Râzî. el-Fusûl fi’l-Usûl. 3 Cilt. Kuveyt: Vizaratü’l-Evkâf, 1414/1994.
- Ceylan, Metin. “İslâm Hukukunda kaçan Köle (Âbık)”. Kilis 7 Aralık Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Dergisi 4/7 (2014), 56-73.
- Cüveynî, İmâmü’l-Haremeyn Ebü’l-Meâlî Rüknüddîn Abdülmelik b. Abdillâh b. Yûsuf. el-Burhân fî Usûli’l-Fıkh. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1418/1997.
- Çetintaş, Recep. “Hanefî Mezhebinde Sahâbe Kavlinin Hüccet Değeri”. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 16/32 (2017), 607-639.
- Çetintaş, Recep. “Hanefî Mezhebinde Sahâbe Kavlinin Hüccet Değeri”. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 16/32 (2017), 607-639.
- Dağcı, Şamil. “Hükûmet-i Adl”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 18/463-464. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1998.
- Dârekutnî, Ebü’l-Hasen Alî b. Ömer b. Ahmed. es-Sünen. 5 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1424/2003.
- Debûsî, Ebû Zeyd Abdullâh b. Muhammed b. Ömer b. Îsâ. Takvîmu’l-Edille. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1421/2000.
- Debûsî, Ebû Zeyd ed-. Teʾsîsü’n-nezâʾir. Beyrut: Dâru İbn Zeydun, ts.
- Duman, Soner. “Şâfiî’nin Kıyas Anlayışı”. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Doktora Tezi, 2007.
- Ebû Muhammed el-Menbeci, Ali b. Zekeriyya. el-Lübab fi’l-cem’ beyne’s-sünne ve’l-kitâb. 2 Cilt. Dımeşk: Dâru’l-Kalem, 1414/1994.
- Ebû Ubeyd, Kâsım b. Sellâm. Kitâbu’l-Emvâl. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
- Ebû Ya‘lâ el-Ferra, Muhammed b. el-Hüseyn b. Muhammed b. Halef. el-Udde fî usûli’l-fıkh. 5 Cilt. Riyad: y.y., 1413/1993.
- Ebû Yûsuf, Ya‘kūb b. İbrâhîm b. Habîb b. Sa‘d el-Kûfî. Kitâbu’l-Âsâr. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
- Erdoğan, Mehmet. Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2010.
- Erul, Bünyamin. Sahabenin Sünnet Anlayışı. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2016.
- Feyyûmî, Ebü’l-Abbâs Hatîbüddehşe Ahmed b. Muhammed b. Alî el-. el-Misbâhu’l-münîr fî garîbi’ş-şerhi’l-kebîr. 2 Cilt. Beyrut: Mektebetü’l-İlmiyye, ts.
- Fîrûzâbâdî, Ebu’t-Tâhir Mecdüddîn Muhammed b. Ya‘kûb b. Muhammed el-. el-Kâmûsü’l-muhît. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1426/2006.
- Gaznevî, Ebû Hafs Sirâcüddîn Ömer b. İshâk b. Ahmed el- el-Gurretü’l-münîfe fî tahkîki baʿzı mesâʾili’l-İmâm Ebî Hanîfe. Beyrut: Müessesetü’l-Kütübi’s-Segâfi, 1406/1986.
- Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ahmed el-. el-Müstasfâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1413/1993.
- Haddâd, Radıyyüddîn Ebû Bekr b. Alî b. Muhammed el-. el-Cevheretü’n-neyyira. 2 Cilt. Kahire: Matbaatu’l-Hayriyye, 1322.
- Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Alî b. Sâbit. Târîhu Bağdâd. 24 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ilmiyye, 1417/1997.
- Heysemî, Şihâbüddîn Ahmed b. Hacer. el-Hayrât el-Hasan fî Menâkibi’l-İmâmi’l-A’zâm Ebî Hanife en-Numan. Kahire: Dâru’s-Saâdet, ts.
- İbn Abdilberr, Ebû Ömer Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdillâh b. Muhammed. el-İntikâü fi Fedâili’s-selâseti’l-eimmeti’l-fukahâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ilmiyye, ts.
- İbn Abdilberr en-Nemerî, Ebû Ömer Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdillâh b. Muhammed. Câmiʿu beyâni’l-ʿilm ve fazlihî. 2 Cilt. Suudi Arabistan: Daru İbnü’l-Cevzi, 1414/1994.
- İbn Âbidîn, Muhammed Emîn b. Ömer b. Abdilazîz el-Hüseynî. Reddü’l-muhtâr ʿale’d-Dürri’l-muhtâr. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1412/1992.
- İbn Ebi Şeybe, Ebû Bekr Abdullâh b. Muhammed. Musannef. 7 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1409/1989.
- İbn Hacer el-Askalânî, Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed. Nüzhetü’n-nazar fî tevdîhi nuhbeti’l-fiker fî mustalahi ehli’l-eser. Riyad: Matbaatu Sefir, 1422/2002.
- İbn Hacer el-Heytemî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed b. Muhammed. Tuhfetü’l-muhtâc bi-şerhi’l-Minhâc. 10 Cilt. Mısır: Mektebetü’t-Ticâri, 1357/1983.
- İbn Hazm, Ebû Muhammed Alî b. Ahmed b. Saîd. el-İhkâm fî usûli’l-ahkâm. 8 Cilt. Beyrut: Daru’l-afakı’l-cedide, 1429/2009.
- İbn Hazm, Ebû Muhammed Alî b. Ahmed b. Saîd. el-Muhallâ bi’l-âsâr. 12 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
- İbn Kayyim el-Cevziyye, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ebî Bekr b. Eyyûb. İ ’lâmü’l-muvakkı’în ’an rabbi’l-’âlemîn. 4 Cilt. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-ilmiyye, 1411/1991.
- İbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvaffakuddîn Abdullâh b. Ahmed b. Muhammed. el-Mugnî. 10 Cilt. Kahire: Mektebetu İbn Teymiyye, ts.
- İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem b. Alî b. Ahmed. Lisânü’l-Arab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru’s-Sadr, 1414/1994.
- İbn Nüceym, Zeynüddîn b. İbrâhîm b. Muhammed. Bahru’r-Râik Şerhu Kenzi’d-Dekâik. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İslâmi, ts.
- İbn Nüceym, Zeynüddîn b. İbrâhîm b. Muhammed. Fethu’l-Gaffâr bi şerhi’l- Menâr. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1422/2001.
- İbn Zencûye, Ebû Ahmed Humeyd b. Mahled b. Kuteybe el-Horasânî. el-Emvâl. Suud: Merkez-i Melik Faysal, 1406/1986.
- İbnü’l-Hümâm, Kemâlüddin Muhammed b.Abdilvâhid. et-Tahrîr fî ʿilmi’l-usûl. Kahire: Mustafa el-Babi el-Halebi, 1351.
- İmrânî, Ebü’l-Hüseyn Yahyâ b. Ebi’l-Hayr b. Sâlim b. Es‘ad el-. el-Beyân fî Mezhebi’l-İmâm eş-Şâfiî. 13 Cilt. Cidde: Dâru’l-Minhâc, 1421/2000.
- Kâsânî, Ebû Bekr Alaeddin Ebû Bekr b. Mes’ud b. Ahmed. Bedâiu’s-sanâi’ fî tertîbi’ş-şerâi’. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ilmiyye, 1406/1986.
- Kazvînî, Ebû’l-Kâsım Abdu’l-Kerîm b. Muhammed b. Abdu’l-Kerîm el-. el-Azîz şerhu’l-Vecîz. 13 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1417/2004.
- Liv, Cemil. “İslâm Fıkhında Zâhiri - Bâtıni İrade Ayrımının Hukukî İşlemlere Etkisi”. İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi 28 (2016), 181-200.
- Mâlik, Ebû Abdillâh Mâlik b. Enes b. Muvattâ. 8 Cilt. Ebu Dabi: Müessesetü Zâyid b. Sultan, 1425/2004.
- Mâverdî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Habîb el-Basrî. el-Hâvi’l-Kebîr. 19 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1419/2006.
- Memduhoğlu, Adnan. “Çağını İyi Okuyan Bir Fakîh Olarak Âmidî ve Sahâbe İçtihadı Konusundaki Yaklaşımı”. Uluslarası Seyfuddin Âmidî Sempozyumu. 435-450. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2009.
- Merginânî, Ebû’l-Hasan Burhânüddîn Ali b. Abî Bekr. el-Hidâye şerhu Bidâyeti’l-mübtedî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi Türâsi’l-Arabi, ts.
- Mevsılî, Abdullah b. Mahmud. el-İhtiyâr li ta’lîli’l-Muhtâr. 4 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1416/1995.
- Muhammed b. Hasan eş-Şeybânî, Ebû Abdillâh. el-Asl. 5 Cilt. Karaçi: İdâretü’l-Kur’ân ve’l-Ulûmi’l-İslâmî, ts.
- Müslim, Ebû’l-Hüseynel-Kuşeyrî. el-Câmi’u’s-sahîh. 3 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1981.
- Müzenî, Ebû İbrâhîm İsmâîl b. Yahyâ b. İsmâîl. Muhtasar. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1403/1983.
- Nas, Taha. “İmam Şâfiî’nin Sahâbe Kavline Bakışı”. Artuklu Akademi: Mardin Artuklu Üniversitesi İlahiyat Bilimleri Fakültesi Dergisi 1/1 (2014), 183-208.
- Necib el- Muti’î. Tekmiletü’l-Mecmû’. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
- Nesâî, Ebû Abdirrahman b. Şuayb. es-Sünen. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1981.
- Nesefî, Ebü’l-Berekât Hâfızüddîn Abdullah b. Ahmed b. Mahmûd. Manaru’l-Envar. çev. Soner Duman vd. İstanbul: Beka Yayıncılık, 2018.
- Nevevî, Ebû Zekeriya Muhyiddin b. Seref. el-Mecmû’ Şerhu’l-Mühezzeb. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
- Özafşar, Mehmet Emin. “Polemik Türü Rivayetlerin Gerçek Mahiyeti”. İslâmiyat 1/3 (1998), 19-48.
- Özdemir, Recep. “İmam Mâlik’in Metodolojisinde Sahâbi Kavlinin Delil Değeri”. Türk-İslâm Medeniyeti Akademik Araştırmalar Dergisi 22 (2016), 203-225.
- Özen, Şükrü. İlm-i Hilâfın Ortaya Çıkışı ve Ebû Zeyd ed-Debûsî’nin Te’sîsü’n-nazar Adlı Eseri. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 1988.
- Özen, Şükrü. “Teʾsîsü’n-nezâʾir”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 40/545-547. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2011.
- Râfiî, Ebü’l-Kâsım Abdülkerîm b. Muhammed b. Abdilkerîm. Fethu’l-azîz bi şerhi’l-Vecîz. 12 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
- Râzî, Ebû Abdillâh (Ebü’l-Fazl) Fahrüddîn Muhammed b. Ömer b. Hüseyn. el-Mahsûl. 6 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1418/1997.
- Sarıtepe, Erdoğan. “Debûsî’nin Hayatı ve Eserleri”. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 13/2 (2008), 143-169.
- Saymerî, Ebû Abdillâh el-Hüseyn b. Alî b. Muhammed. Ahbâru Ebî Hanîfe ve ashâbihi. Beyrut: Âlemu’l-Kütüb, 1405/1985.
- Sem‘ânî, Ebû’l-Muzaffer Mansur b. Muhammed. Kavâtıʿu’l-edille fi’l-usûl. 5 Cilt. Riyad: Mektebetü’t-Tevbe, 1419/1998.
- Semerkandî, Ebû Bekr Alâüddîn Muhammed b. Ahmed b. Ebî Ahmed. Tuhfetü’l-fukahâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
- Serahsî, Ebû Bekr Muhammed b. Ahmed b. Sehl. el-Mebsût. 30 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 1402/1982.
- Serahsî, Ebû Bekr Muhammed b. Ahmed b. Sehl. Usûlü’s-Serahsî. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Marife, ts.
- Süyûtî, Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed. Tedrîbü’r-râvi fî şerhi Takrîbi’n-Nevevî. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1416/1995.
- Şâfiî, Ebû Abdillah Muhammed b. İdrîs. el-Ümm. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1403/1983.
- Şâfiî, Ebû Abdillah Muhammed b. İdrîs. er-Risâle. 1 Cilt. Mısır: Mektebetü’l-Halebî, 1358/1939.
- Şelebi, Muhammed Mustafa. el-Medhal fi’t-Ta’rif bi’l-Fıkhi’l-İslâmî. Beyrut: Dârü’n-Nehdati’l-Arabiyye, 1403/1983.
- Şirâzî, Ebû İshak Cemaleddin İbrâhim b. Ali b. Yusuf. el-Mühezzeb. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ilmiyye, ts.
- Şîrâzî, Ebû İshâk Cemâlüddîn İbrâhîm b. Alî b. Yûsuf. et-Tabsıra fî usûli’l-fıkh. Dımeşk: Dâru’l-Fikr, 1403/1983.
- Şirbînî, Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed el-Hatîb. Muğni’l-muhtâc lâ ma ’rifeti me ’ânî elfâzi’l-Minhâc. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ilmiyye, 1415/1994.
- Taberânî, Ebü’l-Kâsım Müsnidü’d-dünyâ Süleymân b. Ahmed b. Eyyûb. el-Muʿcemü’l-kebîr. 25 Cilt. Kahire: Mektebetu İbn Teymiyye, ts.
- Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre. el-Câmi’u’s-sahîh. 5 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
- Turan, M. Fatih. “Bey’ bi’l-Vefâ ve Bey’u’l-Îne İle Mukayeseli Olarak Günümüz Repo İşlemlerinin Fıkhî Boyutu”. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 14/27 (2015), 117-146.
- Tuzcu, Recep. “Debûsî’nin Mâlik b. Enes’in Kıyası Habere Tercih Ettiği İddiasının Tahlili”. Mütefekkir Aksaray Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi Dergisi, 5/10 (2018), 267-303.
- Tuzcu, Recep. el-Esrâr İsimli Eseri Çerçevesinde Ebû Zeyd ed-Debûsi’nin Hadis Anlayışı. Ankara: Ankara Üniversitesi, Doktora Tezi, 2009.
- Ümütli, Mehmet. “Hicrî V. Asır Hanefî Fıkıh Usulü Çevresinin Nesih Algısı - (Debûsî Örneği)”. Pamukkale Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6/11 (2019), 147-168.
- Yaman, Ahmet. “Sahâbenin Fıkhî Mezheplere Kaynaklığı”. Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 38 (2014), 11-44.
- Yetkin, Hacer. Debûsî’nin Hayatı, Eserleri ve Fıkıh İlmindeki Yeri. İstanbul: Marmara Üniversitesi, 2016.
- Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân. Menâkıbu’l-İmam Ebî Hanîfe ve sâhıbeyhi. Haydarabat: Lecnetü İhyâi’l-Meârifi’l-Nu‘mânî, 1408/1988.
- Zerkeşî, Ebû Abdillâh Bedrüddîn Muhammed b. Bahâdır b. Abdillâh. el-Bahru’l-muhît fî usûli’l-fıkh. 8 Cilt. Beyrut: Daru’l-Kütüb, 1414/1993.
- Zeylaî, Ebû Muhammed Cemâlüddîn Abdullāh b. Yûsuf b. Muhammed. Nasbü’r-râye li-tahrîci ehâdîsi’l-Hidâye. 4 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Reyyân, 1418/1997.
Öz
“Te‘sîsü’n-nazar fî ihtilâfi’l-eimme” adlı eseriyle hukuk ekolleri arasındaki metodoloji ve hüküm farklılıklarını inceleyen Kadı Ebû Zeyd ed-Debûsî (ö.43/1039) eserinde müstakil bir başlık içerisinde sahâbe kavlinin kıyas karşısındaki konumunu Hanefî ve Şâfiî fıkıh metodolojileri açısından değerlendirmektedir. Sahâbe kavli konusunda Hanefî mezhebindeki genel prensibi sahâbenin kıyasa aykırı bir sözü kendisine başka bir sahâbî muhalefet etmediği sürece kıyasa takdim edilir, sözüyle açıklarken İmam Şâfiî’nin sahâbeyi taklidi uygun görmediği için kıyası sahâbe kavline tercih ettiğini belirtmiştir. Bu çalışmada İmam Şâfiî’nin ifade edildiği gibi kıyası sahabe kavline tercih edip etmediğinin değerlendirmesine yer verilmiştir.
Sahâbeden nakledilen bu fetvalar içerisinde ittifak edilen görüşler olduğu gibi ihtilaflı olanlar da vardır. Bunun doğal sonucu olarak, Hanefî ve Şâfiî mezheplerinin sahâbeden nakledilen fetvalara yaklaşımları da farklı olmuştur. Aslında her iki mezhepte de sahâbe kavli hüccet olarak kabul edilmiştir. Sahâbe icmâsının konumunda da farklı bir yaklaşım söz konusu değildir. Ancak icmâ dışındaki sahâbe kavillerinin yeri noktasında farklılık söz konusudur. Hanefî mezhebinde sahabeden nakledilen görüşler içeriğine göre taksim edilip konumu belirlenmiştir. Buna göre akılla kavranılmayacak konularda sahabe görüşlerine göre amel etmek vacip kabul edilirken akılla bilinmesi mümkün olan meselelerde sahâbe kavli konusunda iki farklı yaklaşım oluşmuştur. Bunlardan birincisi akılla bilinebilsin veya bilinmesin her türlü sahabe kavlini delil olarak almak vaciptir. Diğer görüş ise akılla bilinen konularda sahabenin taklit edilmesi caiz değildir.
Şâfiî mezhebinde sahâbe kavli konusunda sözün mahiyetinden ziyade ihtilafın oluşup oluşmadığı ön plana çıkmıştır. Aslında her türlü sahabe kavli delil olarak kullanılmaktadır. Ancak bazıları derece itibariyle kıyastan sonra gelmektedir. Muhalifi bilinmeyen meşhur sahabe sözleri mezhep içerisinde kıyastan önce gelen bir delil olarak kullanılır. Muhalifi bilinmeyen ve meşhur olmayan sahabe sözü ise delil olarak kabul edilmekle birlikte deliller hiyerarşisinde kıyastan sonra bir konuma sahiptir. Bu grup içerisindeki sahâbe sözünde devlet başkanlığı yapmış olan Hz. Ebu Bekir, Hz. Ömer, Hz. Osman ve Hz. Ali’nin sözleri tercih sebebi sayılmıştır. Görüşler arasında eşitlik söz konusu olduğunda kaynağı en sağlam olanın sözünün tercih edilmesi benimsenmiştir.
Hanefî ve Şâfiî mezheplerinin sahâbe kavilleri konusundaki yaklaşımları bu şekilde olmakla birlikte Debûsî “Te‘sîsü’n-nazar fî ihtilâfi’l-eimme”adlı eserinde İmam Şâfiî’nin kıyası sahâbe kavline tercih ettiğini yedi farklı konuda getirdiği örnekler ispatlamaya çalışmıştır. Bu örnekler kaçak köleyi bulup getirenin ücret hakkı, sakala verilen zararın tazmini, çocuğun kurban bedeli, yemin keffareti, bey‘u’l-îne, zimmilerin kendi aralarındaki şarap ticareti ve gusül abdesti sırasında ağza ve buruna su verme hakkındadır. Verilen örnekleri incelediğimizde İmam Şâfiî ve mezhebin diğer alimlerinin, kaçak köleyi getirene verilecek ücret ve sakala verilen zarar konusunda Şâfiî’nin kıyası sahâbe kavline tercih ettiği iddiası doğru olmakla birlikte; çocuğunu kurban olarak adayanın keffareti ve İslam’dan çıkmak üzerine yemin edenin durumu konularında görüşünü naslara dayandırdığı; bey‘u’l-îne ve zimmîlerin kendi aralarındaki şarap ticareti hususlarında ise sahâbe arasındaki ihtilafa dikkat çekmekle birlikte esas itibariyle Hz. Peygamber’den nakledilen merfû hadislere dayandığı anlaşılmıştır. Sonuç olarak Debûsî’nin dile getirdiği gibi İmam Şâfiî’nin her meselede mutlak anlamda kıyası sahâbe kavline tercih ettiğini söylemek mümkün görünmemektedir.
Anahtar Kelimeler
İslam Hukuku Sahâbe Kavli Sahâbe İhtilafı Kaçak Köle Beyu’l-ine
Kaynakça
- Abdulazîz el-Buhârî, Alâüddîn Abdülazîz b. Ahmed b. Muhammed. Keşfü’l-Esrâr an Usûli’l-Fahri’l-İslâm el-Pezdevî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
- Abdurrezzak, Ebû Bekr Abdürrezzâk b. Hemmâm b. Nâfi‘ es-San‘ânî. Musannef. 11 Cilt. Beyrut: Mektebetü’l-İslâmi, 1403.
- Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed. el-Müsned. 8 Cilt. Kahire: Dâru’l-Hadis, 1416.
- Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî. el-Müsned. nşr. Ebû Hâcir Muhammed Saîd Besyûnî. Beyrut: y.y., 1405/1985.
- Ali Haydar Efendi. Düreru’l-Hükkâm Şerhu Mecelleti’l-Ahkâm. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ceyl, 1411/1990.
- Apaydın, Yunus. “Îne”. 20/283-285. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2000.
- Apaydın, Yunus. İslam Hukuk Usulü. Kayseri: Kimlik Yayınları, 2017.
- Aydın, Mehmet Akif. “Cüâle”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 8/77-78. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1993.
- Aynî, Bedrüddîn Mahmûd b. Ahmed. el-Binâye. 13 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ilmiyye, 1420/2000.
- Bâbertî, Ekmelüddîn Muhammed b. Mahmûd b. Ahmed el-. el-İnâye şerhu’l-Hidâye. 10 Cilt. Kahire: Dâru’l-Fikr, ts.
- Bayındır, Servet. “Şâfıî Fukahâsının Beyu‘l-Îne Hakkındaki Yaklaşımı ve Bunun Günümüz İslami Finans Piyasalarına Yansıması”. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 28 (2013), 119-140.
- Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyn b. Alî. es-Sünenü’l-Kübra. 22 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ilmiyye, 1424/2003.
- Bilmen, Ömer Nasûhi. Hukûk-ı İslâmiyye ve Istılâhat-ı Fıkhıyye Kâmusu. 8 Cilt. İstanbul: Bilmen Basım ve Yayınevi, 1985.
- Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Alî er-Râzî. el-Fusûl fi’l-Usûl. 3 Cilt. Kuveyt: Vizaratü’l-Evkâf, 1414/1994.
- Ceylan, Metin. “İslâm Hukukunda kaçan Köle (Âbık)”. Kilis 7 Aralık Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Dergisi 4/7 (2014), 56-73.
- Cüveynî, İmâmü’l-Haremeyn Ebü’l-Meâlî Rüknüddîn Abdülmelik b. Abdillâh b. Yûsuf. el-Burhân fî Usûli’l-Fıkh. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1418/1997.
- Çetintaş, Recep. “Hanefî Mezhebinde Sahâbe Kavlinin Hüccet Değeri”. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 16/32 (2017), 607-639.
- Çetintaş, Recep. “Hanefî Mezhebinde Sahâbe Kavlinin Hüccet Değeri”. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 16/32 (2017), 607-639.
- Dağcı, Şamil. “Hükûmet-i Adl”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 18/463-464. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1998.
- Dârekutnî, Ebü’l-Hasen Alî b. Ömer b. Ahmed. es-Sünen. 5 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1424/2003.
- Debûsî, Ebû Zeyd Abdullâh b. Muhammed b. Ömer b. Îsâ. Takvîmu’l-Edille. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1421/2000.
- Debûsî, Ebû Zeyd ed-. Teʾsîsü’n-nezâʾir. Beyrut: Dâru İbn Zeydun, ts.
- Duman, Soner. “Şâfiî’nin Kıyas Anlayışı”. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Doktora Tezi, 2007.
- Ebû Muhammed el-Menbeci, Ali b. Zekeriyya. el-Lübab fi’l-cem’ beyne’s-sünne ve’l-kitâb. 2 Cilt. Dımeşk: Dâru’l-Kalem, 1414/1994.
- Ebû Ubeyd, Kâsım b. Sellâm. Kitâbu’l-Emvâl. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
- Ebû Ya‘lâ el-Ferra, Muhammed b. el-Hüseyn b. Muhammed b. Halef. el-Udde fî usûli’l-fıkh. 5 Cilt. Riyad: y.y., 1413/1993.
- Ebû Yûsuf, Ya‘kūb b. İbrâhîm b. Habîb b. Sa‘d el-Kûfî. Kitâbu’l-Âsâr. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
- Erdoğan, Mehmet. Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2010.
- Erul, Bünyamin. Sahabenin Sünnet Anlayışı. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2016.
- Feyyûmî, Ebü’l-Abbâs Hatîbüddehşe Ahmed b. Muhammed b. Alî el-. el-Misbâhu’l-münîr fî garîbi’ş-şerhi’l-kebîr. 2 Cilt. Beyrut: Mektebetü’l-İlmiyye, ts.
- Fîrûzâbâdî, Ebu’t-Tâhir Mecdüddîn Muhammed b. Ya‘kûb b. Muhammed el-. el-Kâmûsü’l-muhît. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1426/2006.
- Gaznevî, Ebû Hafs Sirâcüddîn Ömer b. İshâk b. Ahmed el- el-Gurretü’l-münîfe fî tahkîki baʿzı mesâʾili’l-İmâm Ebî Hanîfe. Beyrut: Müessesetü’l-Kütübi’s-Segâfi, 1406/1986.
- Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ahmed el-. el-Müstasfâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1413/1993.
- Haddâd, Radıyyüddîn Ebû Bekr b. Alî b. Muhammed el-. el-Cevheretü’n-neyyira. 2 Cilt. Kahire: Matbaatu’l-Hayriyye, 1322.
- Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Alî b. Sâbit. Târîhu Bağdâd. 24 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ilmiyye, 1417/1997.
- Heysemî, Şihâbüddîn Ahmed b. Hacer. el-Hayrât el-Hasan fî Menâkibi’l-İmâmi’l-A’zâm Ebî Hanife en-Numan. Kahire: Dâru’s-Saâdet, ts.
- İbn Abdilberr, Ebû Ömer Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdillâh b. Muhammed. el-İntikâü fi Fedâili’s-selâseti’l-eimmeti’l-fukahâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ilmiyye, ts.
- İbn Abdilberr en-Nemerî, Ebû Ömer Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdillâh b. Muhammed. Câmiʿu beyâni’l-ʿilm ve fazlihî. 2 Cilt. Suudi Arabistan: Daru İbnü’l-Cevzi, 1414/1994.
- İbn Âbidîn, Muhammed Emîn b. Ömer b. Abdilazîz el-Hüseynî. Reddü’l-muhtâr ʿale’d-Dürri’l-muhtâr. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1412/1992.
- İbn Ebi Şeybe, Ebû Bekr Abdullâh b. Muhammed. Musannef. 7 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1409/1989.
- İbn Hacer el-Askalânî, Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed. Nüzhetü’n-nazar fî tevdîhi nuhbeti’l-fiker fî mustalahi ehli’l-eser. Riyad: Matbaatu Sefir, 1422/2002.
- İbn Hacer el-Heytemî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed b. Muhammed. Tuhfetü’l-muhtâc bi-şerhi’l-Minhâc. 10 Cilt. Mısır: Mektebetü’t-Ticâri, 1357/1983.
- İbn Hazm, Ebû Muhammed Alî b. Ahmed b. Saîd. el-İhkâm fî usûli’l-ahkâm. 8 Cilt. Beyrut: Daru’l-afakı’l-cedide, 1429/2009.
- İbn Hazm, Ebû Muhammed Alî b. Ahmed b. Saîd. el-Muhallâ bi’l-âsâr. 12 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
- İbn Kayyim el-Cevziyye, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ebî Bekr b. Eyyûb. İ ’lâmü’l-muvakkı’în ’an rabbi’l-’âlemîn. 4 Cilt. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-ilmiyye, 1411/1991.
- İbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvaffakuddîn Abdullâh b. Ahmed b. Muhammed. el-Mugnî. 10 Cilt. Kahire: Mektebetu İbn Teymiyye, ts.
- İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem b. Alî b. Ahmed. Lisânü’l-Arab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru’s-Sadr, 1414/1994.
- İbn Nüceym, Zeynüddîn b. İbrâhîm b. Muhammed. Bahru’r-Râik Şerhu Kenzi’d-Dekâik. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İslâmi, ts.
- İbn Nüceym, Zeynüddîn b. İbrâhîm b. Muhammed. Fethu’l-Gaffâr bi şerhi’l- Menâr. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1422/2001.
- İbn Zencûye, Ebû Ahmed Humeyd b. Mahled b. Kuteybe el-Horasânî. el-Emvâl. Suud: Merkez-i Melik Faysal, 1406/1986.
- İbnü’l-Hümâm, Kemâlüddin Muhammed b.Abdilvâhid. et-Tahrîr fî ʿilmi’l-usûl. Kahire: Mustafa el-Babi el-Halebi, 1351.
- İmrânî, Ebü’l-Hüseyn Yahyâ b. Ebi’l-Hayr b. Sâlim b. Es‘ad el-. el-Beyân fî Mezhebi’l-İmâm eş-Şâfiî. 13 Cilt. Cidde: Dâru’l-Minhâc, 1421/2000.
- Kâsânî, Ebû Bekr Alaeddin Ebû Bekr b. Mes’ud b. Ahmed. Bedâiu’s-sanâi’ fî tertîbi’ş-şerâi’. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ilmiyye, 1406/1986.
- Kazvînî, Ebû’l-Kâsım Abdu’l-Kerîm b. Muhammed b. Abdu’l-Kerîm el-. el-Azîz şerhu’l-Vecîz. 13 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1417/2004.
- Liv, Cemil. “İslâm Fıkhında Zâhiri - Bâtıni İrade Ayrımının Hukukî İşlemlere Etkisi”. İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi 28 (2016), 181-200.
- Mâlik, Ebû Abdillâh Mâlik b. Enes b. Muvattâ. 8 Cilt. Ebu Dabi: Müessesetü Zâyid b. Sultan, 1425/2004.
- Mâverdî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Habîb el-Basrî. el-Hâvi’l-Kebîr. 19 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1419/2006.
- Memduhoğlu, Adnan. “Çağını İyi Okuyan Bir Fakîh Olarak Âmidî ve Sahâbe İçtihadı Konusundaki Yaklaşımı”. Uluslarası Seyfuddin Âmidî Sempozyumu. 435-450. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2009.
- Merginânî, Ebû’l-Hasan Burhânüddîn Ali b. Abî Bekr. el-Hidâye şerhu Bidâyeti’l-mübtedî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi Türâsi’l-Arabi, ts.
- Mevsılî, Abdullah b. Mahmud. el-İhtiyâr li ta’lîli’l-Muhtâr. 4 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1416/1995.
- Muhammed b. Hasan eş-Şeybânî, Ebû Abdillâh. el-Asl. 5 Cilt. Karaçi: İdâretü’l-Kur’ân ve’l-Ulûmi’l-İslâmî, ts.
- Müslim, Ebû’l-Hüseynel-Kuşeyrî. el-Câmi’u’s-sahîh. 3 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1981.
- Müzenî, Ebû İbrâhîm İsmâîl b. Yahyâ b. İsmâîl. Muhtasar. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1403/1983.
- Nas, Taha. “İmam Şâfiî’nin Sahâbe Kavline Bakışı”. Artuklu Akademi: Mardin Artuklu Üniversitesi İlahiyat Bilimleri Fakültesi Dergisi 1/1 (2014), 183-208.
- Necib el- Muti’î. Tekmiletü’l-Mecmû’. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
- Nesâî, Ebû Abdirrahman b. Şuayb. es-Sünen. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1981.
- Nesefî, Ebü’l-Berekât Hâfızüddîn Abdullah b. Ahmed b. Mahmûd. Manaru’l-Envar. çev. Soner Duman vd. İstanbul: Beka Yayıncılık, 2018.
- Nevevî, Ebû Zekeriya Muhyiddin b. Seref. el-Mecmû’ Şerhu’l-Mühezzeb. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
- Özafşar, Mehmet Emin. “Polemik Türü Rivayetlerin Gerçek Mahiyeti”. İslâmiyat 1/3 (1998), 19-48.
- Özdemir, Recep. “İmam Mâlik’in Metodolojisinde Sahâbi Kavlinin Delil Değeri”. Türk-İslâm Medeniyeti Akademik Araştırmalar Dergisi 22 (2016), 203-225.
- Özen, Şükrü. İlm-i Hilâfın Ortaya Çıkışı ve Ebû Zeyd ed-Debûsî’nin Te’sîsü’n-nazar Adlı Eseri. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 1988.
- Özen, Şükrü. “Teʾsîsü’n-nezâʾir”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 40/545-547. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2011.
- Râfiî, Ebü’l-Kâsım Abdülkerîm b. Muhammed b. Abdilkerîm. Fethu’l-azîz bi şerhi’l-Vecîz. 12 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
- Râzî, Ebû Abdillâh (Ebü’l-Fazl) Fahrüddîn Muhammed b. Ömer b. Hüseyn. el-Mahsûl. 6 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1418/1997.
- Sarıtepe, Erdoğan. “Debûsî’nin Hayatı ve Eserleri”. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 13/2 (2008), 143-169.
- Saymerî, Ebû Abdillâh el-Hüseyn b. Alî b. Muhammed. Ahbâru Ebî Hanîfe ve ashâbihi. Beyrut: Âlemu’l-Kütüb, 1405/1985.
- Sem‘ânî, Ebû’l-Muzaffer Mansur b. Muhammed. Kavâtıʿu’l-edille fi’l-usûl. 5 Cilt. Riyad: Mektebetü’t-Tevbe, 1419/1998.
- Semerkandî, Ebû Bekr Alâüddîn Muhammed b. Ahmed b. Ebî Ahmed. Tuhfetü’l-fukahâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
- Serahsî, Ebû Bekr Muhammed b. Ahmed b. Sehl. el-Mebsût. 30 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 1402/1982.
- Serahsî, Ebû Bekr Muhammed b. Ahmed b. Sehl. Usûlü’s-Serahsî. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Marife, ts.
- Süyûtî, Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed. Tedrîbü’r-râvi fî şerhi Takrîbi’n-Nevevî. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1416/1995.
- Şâfiî, Ebû Abdillah Muhammed b. İdrîs. el-Ümm. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1403/1983.
- Şâfiî, Ebû Abdillah Muhammed b. İdrîs. er-Risâle. 1 Cilt. Mısır: Mektebetü’l-Halebî, 1358/1939.
- Şelebi, Muhammed Mustafa. el-Medhal fi’t-Ta’rif bi’l-Fıkhi’l-İslâmî. Beyrut: Dârü’n-Nehdati’l-Arabiyye, 1403/1983.
- Şirâzî, Ebû İshak Cemaleddin İbrâhim b. Ali b. Yusuf. el-Mühezzeb. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ilmiyye, ts.
- Şîrâzî, Ebû İshâk Cemâlüddîn İbrâhîm b. Alî b. Yûsuf. et-Tabsıra fî usûli’l-fıkh. Dımeşk: Dâru’l-Fikr, 1403/1983.
- Şirbînî, Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed el-Hatîb. Muğni’l-muhtâc lâ ma ’rifeti me ’ânî elfâzi’l-Minhâc. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ilmiyye, 1415/1994.
- Taberânî, Ebü’l-Kâsım Müsnidü’d-dünyâ Süleymân b. Ahmed b. Eyyûb. el-Muʿcemü’l-kebîr. 25 Cilt. Kahire: Mektebetu İbn Teymiyye, ts.
- Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre. el-Câmi’u’s-sahîh. 5 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
- Turan, M. Fatih. “Bey’ bi’l-Vefâ ve Bey’u’l-Îne İle Mukayeseli Olarak Günümüz Repo İşlemlerinin Fıkhî Boyutu”. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 14/27 (2015), 117-146.
- Tuzcu, Recep. “Debûsî’nin Mâlik b. Enes’in Kıyası Habere Tercih Ettiği İddiasının Tahlili”. Mütefekkir Aksaray Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi Dergisi, 5/10 (2018), 267-303.
- Tuzcu, Recep. el-Esrâr İsimli Eseri Çerçevesinde Ebû Zeyd ed-Debûsi’nin Hadis Anlayışı. Ankara: Ankara Üniversitesi, Doktora Tezi, 2009.
- Ümütli, Mehmet. “Hicrî V. Asır Hanefî Fıkıh Usulü Çevresinin Nesih Algısı - (Debûsî Örneği)”. Pamukkale Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6/11 (2019), 147-168.
- Yaman, Ahmet. “Sahâbenin Fıkhî Mezheplere Kaynaklığı”. Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 38 (2014), 11-44.
- Yetkin, Hacer. Debûsî’nin Hayatı, Eserleri ve Fıkıh İlmindeki Yeri. İstanbul: Marmara Üniversitesi, 2016.
- Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân. Menâkıbu’l-İmam Ebî Hanîfe ve sâhıbeyhi. Haydarabat: Lecnetü İhyâi’l-Meârifi’l-Nu‘mânî, 1408/1988.
- Zerkeşî, Ebû Abdillâh Bedrüddîn Muhammed b. Bahâdır b. Abdillâh. el-Bahru’l-muhît fî usûli’l-fıkh. 8 Cilt. Beyrut: Daru’l-Kütüb, 1414/1993.
- Zeylaî, Ebû Muhammed Cemâlüddîn Abdullāh b. Yûsuf b. Muhammed. Nasbü’r-râye li-tahrîci ehâdîsi’l-Hidâye. 4 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Reyyân, 1418/1997.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Din Araştırmaları |
| Bölüm | Araştırma Makalesi |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 30 Aralık 2020 |
| Kabul Tarihi | 11 Aralık 2020 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2020 |
Bu eser Creative Commons Alıntı-GayriTicari-Türetilemez 4.0 Uluslararası Lisansı ile lisanslanmıştır.