Marife Dini Araştırmalar Dergisi

Öz

Bu makalede neredeyse insanlık tarihi kadar eski olan altın yüzüğün (hâtem/خاتم) erkekler tarafından takılıp takılamayacağı hususunda ortaya atılan fıkhî tartışmalar incelenmiştir. Hz. Peygamber (s.a), hicretin 6. yılında (m. 627) dönemin devlet başkanlarını İslâm’a davet etmek için gönderdiği mektuplarda kullanmak maksadıyla üzerinde “Muhammed Resûlullah” yazılı yüzük şeklinde altın bir mühür yaptırmıştır. Daha sonra altın yüzüğü erkeklere yasaklayınca yerine gümüşten bir mühür kullanmıştır. Kaynaklarda konuya dair Hz. Peygamber’in (s.a) sözlü ve fiilî pek çok yasaklayıcı sünneti yer almaktadır. Bununla birlikte sahâbeden bazılarının ölene kadar altın yüzük taktığına dair rivayetler yer alırken diğer bir kısmının kendilerine yapılan tenkitler neticesinde altın yüzük takmayı terk ettikleri görülmüştür. Üçüncü bir sahâbe grubu ise kendilerinden altın yüzük takmanın hem haram hem de mubah olduğuna dair iki farklı rivayet nakledilmiştir. Çalışmada öncelikle altın yüzüğün erkeklerce takılmasının haram olduğuna dair rivayetleri zikretmeye çalıştık. Altın yüzüğü yasaklayan rivayetlerin senetleri hususunda yaptığımız tetkikte ilgili hadislerin tevâtür derecesine ulaştığı, aksine mubah gören hadislerin ise sayı ve isnat bakımından zayıf kaldığı tespit edilmiştir. Bu rivayetlerin tamamını senet ve metinleriyle birlikte tablo halinde sunmaya çalıştık. Dolayısıyla bu rivayetlerin sıhhat derecelerini tetkik etme ihtiyacı duymadık. Bununla birlikte altın yüzük taktığı söylenen bir kısım sahâbenin aksi yönde rivayetlerinin bulunması ve bazılarının da o dönemde çocuk denecek yaşta olmaları cumhurun görüşünü teyit eden diğer unsurlardır. Âlimlerin geneli, altın yüzük takan sahâbelerin ya haram hükmünden haberdar olmadıklarını yahutta bu konudaki yasağı mekruh düzeyinde zannettiklerini söylemektedirler. Rivayetlerin tahlili kısmında ise her iki görüşün istidlal ettiği önemli ikişer rivayeti hadis kriterleri bağlamında tahlil etme fırsatı bulduk. Bu bölümde yapılan tespitler aslında konunun ana kısmını oluşturmaktadır. Aralarında dört mezhep imamının da bulunduğu cumhur fukahâ, erkeklerin altın yüzük takmasının haram olduğu hususunda ittifak etmektedir. Fakat özellikle son dönem ilim adamlarından Kâmil Miras, Hayrettin Karaman ve Ali Yardım gibi öne çıkan bazı ilim adamları bir kısım sahâbe uygulaması ile bazı içtihatları esas alarak nişan ve alamet maksadıyla altın yüzük takılmasının mubah olabileceğini ileri sürmüşlerdir. Kâmil Miras, meseleyi sahâbe uygulamalarıyla temellendirmekle birlikte İmam Muhammed ve İmam Şâfiî’nin bazı içtihatlarıyla takviye etmeye çalışmaktadır. Buna ilaveten gümüş yüzük özellikle nişan yüzüğü kullanmanın erkekler için zaruri bir örf olduğu görüşünü savunmaktadır. Hayrettin Karaman’ın bu görüşünü özellikle Hanefî kaynaklarında zikredilen ipek ve altın hususunda verilmiş bazı münferit fetvalar ile Tecrîd-i Sarîh mütercimi Kâmil Miras’ın mezkûr eserinde serdettiği fetvasıyla temellendirdiği anlaşılmaktadır. Özellikle Karaman hocanın altın yüzük kullanımını umûmü’l-belvâ olan başka bir meseleye benzetmiş olması bazı eleştirilerilere sebep olmuştur. Ayrıca Hayrettin Karaman yüzük meselesini altınla işlemeli eşyalar hususundaki bir fetvaya kıyas yapmaktadır. Ali yardım, yüzüğün hükmü ile ilgili kaleme aldığı “İslâm’da Altın Yüzük Kullanımı” adlı eserinde nişan ve evlilik maksadıyla erkeklerin altın yüzük takmalarının mubah olabileceği görüşünü savunmaktadır. Ali Yardım öncelikle Necâşî’nin Hz. Peygamber’e altın bir yüzük gönderdiğini bunun da altın yüzüğün mubahlığına delil teşkil ettiğini belirtir. Onun iddiasına göre altın yüzük kullanmanın “haram” olduğunu gösteren “pek çok hadis” bulunduğu ileri sürülse de aslında bu konuda hemen hemen bütün meşhur hadis kitaplarının ittifakla kaydettiği tek bir hadis bulunmaktadır. Diğer bir husus da Ali Yardım, altın yüzükle ilgili rivayetlerin bir kısmında “kerih gördü, menetti, nehyetti” kelimelerinin geçtiğini söylerken bu yasak ifadelerinin harama delalet etmediğini ima etmeye çalışmaktadır. Yine Ali Yardım yasağa dair hadislerde “haram” ifadesinin sarih olarak geçmediğini dolayısıyla altın yüzük takmanın haram kılınamayacağını söylemektedir. Fakat onun bu iddiasının iki yönden yanlış olduğu anlaşılmıştır. Ali Yardım ayrıca Berâ b. Âzib’in rivayet ettiği şu hadisin bu meselede esas alındığını belirtir. “Hz. Peygamber bizim yedi şeyi yapmamızı emretti, yedi şeyi de yasakladı. Gümüş kap kullanmaktan, altın yüzük kullanmaktan nehyetti…” O bunun Buhârî’de on bir yerde zikredildiğini, hepsinin aynı tarikten geldiğini fakat bazılarının bu hadisi farklı tariklerden gelen bir rivayet olarak lanse ettiklerini söylemektedir. Bununla birlikte Diyanet İşleri Başkanlığı 1962’de erkeklerin nişan alameti olarak altın yüzük takabileceği yönünde fetva vermiştir.