Öz
Many works on basmala have been written since the early ages. These works both try to determine the position of the basmala in the Knowledge of Readings of Qur’ān (‘ilm al-qiraat) and Islamic Law in the technical sense, as well as the effect of it on both Muslim individuals and Islamic societies. In this article, the position of the basmala in Islamic sources in terms of its scientific, technical, artistic and actual significance is mentioned. Besides other works of high representation value, the work of Abu Shama al-Makdisi d. (665/1267) Kitâbu’l-Basmala is particularly worth mentioning. In addition, the orientalist approach will be tried to be revealed by going to the texts. Among these works, the most important one is Geschichte des Qorāns (The History of The Qur’ān), which was written by Nöldeke d. (1930) on the history of the Qur’ān and became the bedside book of contemporary orientalism’s Qur’ānic studies. Due to its direct connection with the Qur’an, the ulûmü'l-Qur'an was accepted as the most honorable and valuable of the sciences. Therefore, Islamic scholars have written many works on the Qur'an and Qur'anic sciences since the early ages. In our age, it has become very difficult to conduct studies that cover the sciences as a whole, so it has become common to specialize by branching and classifying the sciences. In this article, the subject of basmalah that every Muslim knows and makes a part of his daily life will be examined by taking Islamic sources and especially Abū Shāma's work named Kitâbü'l-Basmalah to the center. Abū Shāma's book is one of the works with high representation value in terms of having a command of the literature that was formed on this subject before him and examining the subject by giving both the criteria of the Qur’an scholars and the approaches of the jurists. Works written after him frequently made references to his work. In this study, it is also aimed to give an opportunity to compare with the orientalist approach, which has produced serious works on Islamic and Qur'anic issues and concepts, especially after the Renaissance and Reform movements. In addition to the orientalist works put forward in this sense, the work of Nöldeke, who has had a great impact in terms of both subject, method and approach in these studies after him, was taken into the center. The English translation of the work will be used here. In contemporary orientalist studies, it has been seen that this issue is evaluated on the basis of Nöldeke's work. The article also wants to reveal that the orientalist evaluation style has a different purpose and method than the Islamic approach. In his work, Nöldeke aimed to reveal the opposing attitude among Muslims on the issue of basmala. Therefore, making such a comparison is essential for an accurate assessment of the issue. Another purpose of the study is to provide an example of what Islamic scholars see their scholarly works as a way of serving Islam. The fact that all the surahs of the Qur’an are initiated with it is a kind of entry key will be enough to understand the reason of the position that the basmalah has among Islamic scholars and Muslims. In addition, within the framework of the work of Abū Shāma, the position of the basmala in terms such as ‘akâid, qiraat, tafsīr, hadith, fiqh, grammar, sirah, history will be presented briefly. Approach to this subject will be examined in other orientalist texts when necessary, centered on Nöldeke's work. This will be tried to be carried out by comparing both the similarities and differences, if any, of the orientalist approach to the general Qur'anic approaches and the attitudes about the basmala, as well as the Islamic narrative and narrative style based on the Islamic narration, and the consultative study style in the sense that it is treated as a human product. This examination and comparison will be carried out within the framework of the work of Abū Shāma, who represents the Islamic sources at the highest level, and in terms of the representation of the orientalist approach, Nöldeke. In drawing the frame of the subject, the subtitles in these two works were taken as a basis.
Anahtar Kelimeler
Recitation of the Qur'an and the Science of the Qiraat Basmala Islamic Sources and Orientalist Texts Abû Shâma al-Maqdisî and Kitâbü'l-Basmala Nöldeke and The History of the Qur'an
Kaynakça
- Bowen, J. R. Muslims through Discourse Religion and Ritual in Gayo Society. Princeton: Princeton University Press, 1993.
- Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail el-. el-Câmi‘u’s-Sahîh li’l-Buhârî. 1 Cilt. Kahire/Beyrut: Dâru’t-Te’sîl, 1433/2012.
- Burckhardt, Titus. Introduction to Sufi Doctrine. Indiana: World Wisdom, 2008.
- Derman, M. Uğur, Uzun, Mustafa İsmet. "Besmele", DİA, 5 Cilt. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi, 1992.
- Ebû Şâme ed-Dimeşkî el-Makdisî, Abdurrahmân b. İsmail b. İbrahim. Kitâbü’l-Besmele. thk. Adnân b. Abdürrazzâk el-Hamevî el- Ğulebî. Abu Dabi: El-Mecme‘u’s-Sekâfî, 1425/2004.
- Ebû Şâme ed-Dimeşkî el-Makdisî, Abdurrahmân b. İsmail b. İbrahim. İbrâzü’l-Me‘ânî min Hirzi’l-Emânî. thk. İbrahim Atve ‘Avad. Kahire: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye.
- Enîs, Abdü’l-Hakîm el-. “Ahkâmü’l-Besmele” Leyse Li’l-Fahri’r-Râzî. 1434/2013, https://islamsyria.com/site/show_library/377.
- Graham, William A. “Basmala”, ed. Jane Dammen McAuliffe. Encyclopaedia of The Qur’ān. C.I, Leiden–Boston–Köln: Brill, 2001.
- Hamed, Gânim Kaddûri el-. el-Müyesser fî ‘ilmi’t-Tecvîd. Cidde: Merkezü’d-Dirâsâti ve’l-Ma‘lûmâti’l-Kur’âniyye, 1430/2009.
- Haywood, J.A ve Nahmad, H.M. A New Arabic Grammar of the Written Language. London: Lund Humphries, 1965.
- İbnü’l-Arabî, Ebûbekir Muhammed b. Abdullah. Ahkâmü’l-Kur’ân. thr. – tlk. Muhammed Abdülkadir Atâ (thr. ve tlk.). C.2, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1424/2002.
- İbnü’l-Cezerî, Ebü’l-Hayr Şemsüddin Muhammed b. Muhammed. en-Neşr fi’l-kırâ’âti’l-‘aşr. nşr. Muhammed Ali ed-Debbâ’. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ilmiyye, 1985.
- İbn Hacer, Ahmed b. Ali b. Muhammed el-‘Askalânî. Fethu’l-Bârî Şerhu Sahîhi’l-Buhârî. Kahire: Dâru’l-Kütübi’s-Selefiyye, 1939/1348.
- İbn Kesîr, İsmail İbn Ömer. Tefsîru’l-Kur’âni’l-‘Azîm. thk. Sâmî b. Muhammed es-Selâme. 1 Cilt. Dâru Tayyibe, 1420/1999.
- Jeffery, Arthur. The Foreign Vocabulary of The Qur’ān. 79 Cilt. Baroda: Oriental Institute (Gaekwad’s Oriental Series), 1938.
- Kârî, Ali b. Sultan Muhammed el-. El-Mes’ele fi’l-Besmele. thk. Abdül-Hakîm el-Enîs. Dubâî: Şebeketü’l-Elûke, 1434/2012.
- Kurtubî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr el-. el-Câmi‘ li-Ahkâmi’l-Kur’ân ve’l-Mübeyyin limâ Tedammenehû mine’s- Sünneti ve Âyi’l-Furkân. thk. Abdullah b. Abdü’l-Muhsin et-Türkî. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1427/2006.
- Momen, Moojan. Islam and the Bahá’i Faith. Oxford: George Ronald Publica-tion, 2000.
- Moubarac, Youakim. Les études d'épigraphie sud-sémitique et la naissance de l'Islam: Eléments de bibliographie et lignes de recherches. Paris: Librairie orientaliste Paul Geuthner, 1957.
- Nöldeke, Theodor vd., The History of the Qur’ān. ed. – çev. Wolfgang H. Behn. Leiden-Boston: Brill, 2013.
- Saçaklızâde, Muhammed b. Ebî Bekr el-Mer‘aşî. Cühdü’l-Mükill. thk. Sâlim Kaddûrî el-Hamed. Ammân: Dâru Ammâr, 1429/2008.
- Suyûtî, Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed b. Celâleddîn el-. Mîzânü’l-Ma‘dele fî Şe’ni’l-Besmele. thk. Abdü’l-Hakîm el-Enîs. Dubâî: Şebeketü’l-Elûke, 1438/2016.
- Suyûtî, Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed b. Celâleddîn el-. ed-Dürru’l-Mensûr fi’t-Tefsîri’l-Me’sûr. 1 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Fikr, 1433/2011.
- Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr el-. Câmi’u’l-Beyân ‘an Te’vîli’l-Kur’an (Tefsîru’t-Taberî). thk. Abdullâh b. Abdülmuhsin e’t- Türkî. I Cilt. Kahire: Dâru Hicr li’t-Tıbâ’a ve’n-Neşr, 2008.
- Wansbrough, John. Qurānic Studies: Sources and Methods of Scriptural Interpretation. çev. Andrew Rippin. New York: Prometheus Books, 2004.
- Zeccâc, İbrahim İbnü’s-Seriyye el-. el-İbânetü ve’t-Tefhîmü ‘an Me‘ânî bis-millâhirrahmânirrahîm. thk. Abdülfettâh es-Seyyid Selîm. Ammân: The Prince Ghazi Trust for Qur’ānic Thought.
- Zemahşerî, Ebü’l-Kâsim Cârullâh Mahmûd b. Ömer el-. Tefsîru’l-Keşşâf. tlk. Halîl Me’mûn Şîhâ. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 1430/2009.
Öz
Besmele hakkında erken dönemlerden itibaren birçok eser te’lîf edilmiştir. Bu kitaplar hem teknik anlamda besmelenin ilm-i kıraat ve İslâm Hukuku’ndaki konumunu tespit etmeye çalışmakta hem de Müslüman bireyler ve İslâm toplulukları üzerindeki etkisini belirgin kılmayı amaçlamaktadır. Makalede öncelikle ilmî, teknik, sanatsal ve aktüel önemi açısından İslâmi kaynaklarda besmelenin konumu Ebû Şâme el-Makdisî’nin ö. (665/1267) Kitâbü’l-Besmele isimli kitabı ve diğer temsil değeri yüksek te’lîfler çerçevesinde; oryantalist yaklaşım ise Nöldeke’nin ö. (1930) The History of the Qur’ān isimli, çağdaş oryantalizmin Kur’ân, kıraat ve Mushaf çalışmalarında başucu kitabı haline gelmiş kitabının İngilizce tercümesi ve diğer kaynaklar ele alınıp incelenecektir. Kur’ân-ı Kerîm ile doğrudan bağlantısı nedeniyle ‘ulûmü’l-Kur’ân, ilimlerin en şereflisi ve değerlisi kabul edilmiştir. Bundan dolayı İslâm ulemâsı erken dönemlerden itibaren Kur’ân ve Kur’ânî ilimlere dair birçok eser kaleme almıştır. Çağımızda ilimleri bir bütün olarak kapsayan araştırmalar yapmak hayli zorlaştığından, branşlaşmak ve ilimleri dallara ayırmak ve sınıflandırmak suretiyle ihtisaslaşmak zorunlu hale gelmiştir. Bu çalışmada, esasında her Müslümanın bildiği ve gündelik hayatının bir parçası kıldığı besmele konusu İslâmî kaynaklar ve özellikle Ebû Şâme’nin Kitâbü’l-Besmele isimli eseri merkeze alınarak incelenecektir. Ebû Şâme’nin kitabı, kendisinden önce bu konuda oluşmuş literatüre de hâkim olması ve konuyu hem kıraat ulemasının kriterlerini hem de fakihlerin yaklaşımlarını vermek suretiyle incelemesi açısından temsil değeri yüksek çalışmalardandır. Haddizatında kendisinden sonra bu konudaki te’lîfât onun kitabına müracaatı görev bilmiştir. Çalışmada aynı zamanda, özellikle Rönesans ve Reform hareketlerini müteâkip İslâmî ve Kur’ânî konu ve kavramlara dair ciddi araştırmalar yapan oryantalist yaklaşım ile bir mukayese imkânı da verilmek istenmiştir. Bu manada diğer oryantalist eserler yanında kendisinden sonra söz konusu incelemelere hem konu hem de metod ve yaklaşım açısından büyük etkide bulunmuş Nöldeke’nin kitabı merkeze alınmıştır. Burada kitabın İngilizce tercümesi kullanılacaktır. Çağdaş dönem oryantalist çalışmalarda bu konunun Nöldeke’nin çalışması temele alınarak değerlendirildiği görülmüştür. Makale, oryantalist değerlendirme tarzının İslâmi yaklaşımdan farklı bir hedef ve usule sahip olduğunu da ortaya koymak istemektedir. Bu minvalde oryantalist metinlerin, İslâmi rivâyetler arasında şâz olanları öne çıkarmak suretiyle Kur’ân’ı beşer katında oluşmuş bir kitap olarak değerlendirme şeklinde genellenebilecek tutumlarının besmele konusunda da mevcut olup olmadığı araştırılacaktır. Çağdaş oryantalizmin yeni bir yaklaşım teklif edip etmediği de tahlil edilecektir. Nöldeke kitabında, besmele konusunda Müslümanlar arasındaki muhalif tavrı ortaya çıkarmayı hedeflemiştir. Dolayısıyla böyle bir mukayesenin yapılması konuyu sahih bir şekilde değerlendirme için elzemdir. Çalışmanın bir diğer gayesi, İslâm ulemasının, ilmî faâliyetlerini İslâm’a hizmet etmenin bir yolu olarak gördüklerine dair bir örnek sunmaktır. Kur’ân’ın bütün sûrelerinin kendisi ile başlatıldığı bir nevi giriş anahtarı konumunda olması besmelenin İslâm uleması ve Müslümanlar arasında sahip olduğu konumun sebebini anlamak için yeterli olacaktır. Ayrıca Ebû Şâme’nin eseri çerçevesinde besmelenin akaid, kıraat, tefsir, hadis, fıkıh, lügat, siyer, tarih gibi açılardan konumu kısa ve öz olarak sunulacaktır. Nöldeke’nin kitabı merkeze alınmakla birlikte gerektiğinde diğer oryantalist metinlerde de bu konuya yaklaşım incelenecektir. Oryantalist anlayışın genel Kur’ân yaklaşımları ile besmele hakkındaki tavırlarının benzerlikleri, varsa farklılıkları kaydedilecektir. Aynı zamanda İslâmi nakle dayalı aktarım ve anlatım tarzı ile beşer mahsûlü bir eser olarak ele alınması manasında istişrâkî inceleme tarzının karşılaştırılması yapılmaya çalışılacaktır. Ayrıca, besmelenin Müslümanların bilgi ve hayat kaynakları olan Kur’ân ile onun pratize edilmiş şekli olan sünnetteki müessis rolünün tekrar gündeme taşınması da amaçlanmaktadır. Araştırma, İslâmi kaynakları en üst düzeyde temsil ettiği düşünülen Ebû Şâme’nin ve oryantalist yaklaşımı belirleyici bir fonksiyona sahip olması açısından Nöldeke’nin eseri çerçevesinde gerçekleştirilecektir. Konunun çerçevesinin çizilmesinde bu iki kitaptaki alt başlıklar esas alınmıştır.
Anahtar Kelimeler
Kur'an-ı Kerîm Okuma ve Kıraat İlmi Besmele İslâmî Kaynaklar ve Oryantalist Metinler Ebû Şâme ve Kitâbü'l-Besmele Nöldeke ve The History of the Qur'an
Kaynakça
- Bowen, J. R. Muslims through Discourse Religion and Ritual in Gayo Society. Princeton: Princeton University Press, 1993.
- Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail el-. el-Câmi‘u’s-Sahîh li’l-Buhârî. 1 Cilt. Kahire/Beyrut: Dâru’t-Te’sîl, 1433/2012.
- Burckhardt, Titus. Introduction to Sufi Doctrine. Indiana: World Wisdom, 2008.
- Derman, M. Uğur, Uzun, Mustafa İsmet. "Besmele", DİA, 5 Cilt. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi, 1992.
- Ebû Şâme ed-Dimeşkî el-Makdisî, Abdurrahmân b. İsmail b. İbrahim. Kitâbü’l-Besmele. thk. Adnân b. Abdürrazzâk el-Hamevî el- Ğulebî. Abu Dabi: El-Mecme‘u’s-Sekâfî, 1425/2004.
- Ebû Şâme ed-Dimeşkî el-Makdisî, Abdurrahmân b. İsmail b. İbrahim. İbrâzü’l-Me‘ânî min Hirzi’l-Emânî. thk. İbrahim Atve ‘Avad. Kahire: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye.
- Enîs, Abdü’l-Hakîm el-. “Ahkâmü’l-Besmele” Leyse Li’l-Fahri’r-Râzî. 1434/2013, https://islamsyria.com/site/show_library/377.
- Graham, William A. “Basmala”, ed. Jane Dammen McAuliffe. Encyclopaedia of The Qur’ān. C.I, Leiden–Boston–Köln: Brill, 2001.
- Hamed, Gânim Kaddûri el-. el-Müyesser fî ‘ilmi’t-Tecvîd. Cidde: Merkezü’d-Dirâsâti ve’l-Ma‘lûmâti’l-Kur’âniyye, 1430/2009.
- Haywood, J.A ve Nahmad, H.M. A New Arabic Grammar of the Written Language. London: Lund Humphries, 1965.
- İbnü’l-Arabî, Ebûbekir Muhammed b. Abdullah. Ahkâmü’l-Kur’ân. thr. – tlk. Muhammed Abdülkadir Atâ (thr. ve tlk.). C.2, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1424/2002.
- İbnü’l-Cezerî, Ebü’l-Hayr Şemsüddin Muhammed b. Muhammed. en-Neşr fi’l-kırâ’âti’l-‘aşr. nşr. Muhammed Ali ed-Debbâ’. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ilmiyye, 1985.
- İbn Hacer, Ahmed b. Ali b. Muhammed el-‘Askalânî. Fethu’l-Bârî Şerhu Sahîhi’l-Buhârî. Kahire: Dâru’l-Kütübi’s-Selefiyye, 1939/1348.
- İbn Kesîr, İsmail İbn Ömer. Tefsîru’l-Kur’âni’l-‘Azîm. thk. Sâmî b. Muhammed es-Selâme. 1 Cilt. Dâru Tayyibe, 1420/1999.
- Jeffery, Arthur. The Foreign Vocabulary of The Qur’ān. 79 Cilt. Baroda: Oriental Institute (Gaekwad’s Oriental Series), 1938.
- Kârî, Ali b. Sultan Muhammed el-. El-Mes’ele fi’l-Besmele. thk. Abdül-Hakîm el-Enîs. Dubâî: Şebeketü’l-Elûke, 1434/2012.
- Kurtubî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr el-. el-Câmi‘ li-Ahkâmi’l-Kur’ân ve’l-Mübeyyin limâ Tedammenehû mine’s- Sünneti ve Âyi’l-Furkân. thk. Abdullah b. Abdü’l-Muhsin et-Türkî. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1427/2006.
- Momen, Moojan. Islam and the Bahá’i Faith. Oxford: George Ronald Publica-tion, 2000.
- Moubarac, Youakim. Les études d'épigraphie sud-sémitique et la naissance de l'Islam: Eléments de bibliographie et lignes de recherches. Paris: Librairie orientaliste Paul Geuthner, 1957.
- Nöldeke, Theodor vd., The History of the Qur’ān. ed. – çev. Wolfgang H. Behn. Leiden-Boston: Brill, 2013.
- Saçaklızâde, Muhammed b. Ebî Bekr el-Mer‘aşî. Cühdü’l-Mükill. thk. Sâlim Kaddûrî el-Hamed. Ammân: Dâru Ammâr, 1429/2008.
- Suyûtî, Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed b. Celâleddîn el-. Mîzânü’l-Ma‘dele fî Şe’ni’l-Besmele. thk. Abdü’l-Hakîm el-Enîs. Dubâî: Şebeketü’l-Elûke, 1438/2016.
- Suyûtî, Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed b. Celâleddîn el-. ed-Dürru’l-Mensûr fi’t-Tefsîri’l-Me’sûr. 1 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Fikr, 1433/2011.
- Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr el-. Câmi’u’l-Beyân ‘an Te’vîli’l-Kur’an (Tefsîru’t-Taberî). thk. Abdullâh b. Abdülmuhsin e’t- Türkî. I Cilt. Kahire: Dâru Hicr li’t-Tıbâ’a ve’n-Neşr, 2008.
- Wansbrough, John. Qurānic Studies: Sources and Methods of Scriptural Interpretation. çev. Andrew Rippin. New York: Prometheus Books, 2004.
- Zeccâc, İbrahim İbnü’s-Seriyye el-. el-İbânetü ve’t-Tefhîmü ‘an Me‘ânî bis-millâhirrahmânirrahîm. thk. Abdülfettâh es-Seyyid Selîm. Ammân: The Prince Ghazi Trust for Qur’ānic Thought.
- Zemahşerî, Ebü’l-Kâsim Cârullâh Mahmûd b. Ömer el-. Tefsîru’l-Keşşâf. tlk. Halîl Me’mûn Şîhâ. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 1430/2009.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Din Araştırmaları |
| Bölüm | Araştırma Makalesi |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 30 Haziran 2021 |
| Kabul Tarihi | 25 Mayıs 2021 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2021Cilt: 21 Sayı: 1 |
Bu eser Creative Commons Alıntı-GayriTicari-Türetilemez 4.0 Uluslararası Lisansı ile lisanslanmıştır.