Araştırma Makalesi
Yıl 2008,
Cilt: 8 Sayı: 3, 331 - 348, 31.12.2008
Öz
XVI. asırda Safevî Kızılbaş halifeleri, İran’dan Anadolu’ya Şiî itikâdı ile ilgili kitaplar getirerek bu kitapların halk arasında okunmasını sağlamış, bu itikâdı yay-maya çalışmışlardır. İbnü’l-Mutahhar el-Hillî’nin kitapları Safevî Devleti’nde Şîa’nın kurumsallaşmasında ve propagandasında başlıca müracat kaynaklarındandır. el-Hillî, Minhâcü’l-Kerâme isimli eserinde İmâmet konusunu ele almış ve İmâmiyye Mezhebi’ne uymanın gerekliliğini savunmuştur. Sünnî yazar Ma’rûf b. Ahmed genel olarak Râfıza’ya, özelde ise el-Hillî’nin bu eserine karşı Kitabü’l-Berâhîni’n-Nevâkız Delâlâti’r-Revâfız adıyla bir reddiye yazmıştır. Müellifin dönemin siyasi olaylarına yaptığı atıflar, çeşitli vesilelerle aktardığı kendi gözlemleri önem arzetmektedir.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- Abdullah Efendî, Riyâzü’l-Ulemâ ve Hiyâzü’l-Fudalâ, Kum, 1401.
- Aka, İsmail, “X. Yüzyıldan XX. Yüzyıla Kadar Şiîlik”, Milletlerarası Tarihte ve Günümüzde Şiîlik Sempozyumu, İSAV (İlmî Neşriyat), İstanbul 1993.
- Akyol, Taha, Osmanlı’da ve İran’da Mezhep ve Devlet, İstanbul 1999.
- el-Âmilî, Muhammed b. Hasan el-Hur, Emelü’l-Âmil, Bağdat 1385.
- Arıkan, Adem, İbnü’l-Mutahhar el-Hillî’nin “Keşfü’l-Murâd fî Şerhi Tecrîdi’l-İ’tikâd” Adlı Eserine Göre Dînî ve Siyâsî Görüşleri, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel İslam Bilimleri Anabilim Dalı, İstanbul 2004.
- el-Bahrânî, Yusuf b. Ahmed, Lü’lüü’l-Bahreyn, Nşr. Muhammed Sâdık Bahrülulum, Beyrut, 1406/1986.
- Baltacı, Cahit, Osmanlı Medreseleri (XV-XVI. Asırlar), İstanbul 1976.
- Bartold, W., İslam Medeniyeti Tarihi, (izah ve düzeltmeler: M. Fuad Köprülü) 5. bs., Ankara:Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1940.
- Bursalı Mehmet Tahir Efendi, Osmanlı Müellifleri, (sad. A. Fikri Yavuz, İsmail Özen) İstanbul; Meral yay. ts.
- Caferiyan, Resul, “Pezûheşî der Bârei İntikâli Kitabhây-i Kuheni Şiî ez Serzeminhây-ı Arabî be İran der Âğâz-i Devre-i Safavî”, Makâlât-ı Târihî, IV, Kum 1374, ss. 91-109.
- Çakır, Enver, XVI. Yüzyılda Haleb Sancağı (1516-1566), Elazığ 2003.
- Çelebi, İlyas, “Hızır”, DİA, XVII, 406-409.
- Dalkıran, Sayın, İbn Kemal ve Düşünce Tarihimiz, İstanbul 1997.
- Dalkıran, Sayın, Ahmed Feyzi Çorûmî’nin el-Feyz’r-Rabbânî’si Işığında Osmanlı Devleti’nde Ehl-i Sünnet’in Şi’î Akîdesine Tenkidleri, İstanbul 2000.
- Dizer, Muammer, Takiyüddin, Ankara; Kültür Bakanlığı yay. 1990.
- Ekinci, Mustafa, Anadolu Aleviliği’nin Tarihsel Arka Planı, İstanbul 2002.
- el-Emîn, Muhsin, A’yânü’ş-Şîa, Beyrut 1403/1983.
- Fischer, Michael M.J., Iran from Religious Dispute to Revolution, Harvard University Press 1980.
- el-Gazzî, Kamil el-Bâlî el-Halebî, Kitâbü Nehri’z-Zeheb fî Târîhi Haleb, Haleb 1412/1991.
- Gökbilgin, M. Tayyib, “Süleyman I”, İslâm Ansiklopedisi, XI, İstanbul, Milli Eğitim Basımevi, 1979, s. 99-155.
- Gökbilgin, M. Tayyib, “Ali Paşa, Semiz”, İslâm Ansiklopedisi, I, 341-342.
- Gölpınarlı, Abdülbâkıy, Tarih Boyunca İslam Mezhepleri ve Şiîlik, İstanbul 1987.
- el-Hansârî, Ravzâtü’l-Cennât, Tahran, t.y.
- el-Hasan, Ahmed Yusuf, Takiyüddin ve’l-Hendesetü’l-Arabiyye, Haleb 1407/1987.
- el-Hillî, Cemalüddin Hasan b. Yusuf İbnü'l-Mutahhar, Nehcü’l-Hak ve Keşfü’s-Sıdk (Nşr. Aynullah el-Hasenî el-Urmevî), Kum 1407.
- el-Hûî, Ebü'l-Kâsım el-Musevî, Mu’cemu Ricâli’l-Hadîs, 4.b., Beyrut 1403/1985.
- İbnü’l-Hanbelî, Radiyyüddin Ahmed b. İbrahim, Dürrü’l-Habeb fî A’yâni Haleb, nşr. Mahmuh el-Fâhûrî, Yahya Zekeriyya Abbara, Dımaşk 1973.
- İbn Kemal Paşa, “Risâletun fî Tekfîri’r-Ravâfid (Kızılbâş)”, Hamsu Resâil fî’l-Firak ve’l-Mezâhib, tahkik: Seyyid Bahçivan, Dâru’s-Selâm (Kahire) 2005, ss. 195-201.
- İbn Teymiyye, Takıyyüddin Ahmed b. Abdülhalim, Minhâcü’s-Sünne, (nşr. Muhammed Reşad Salim), 1.b., Riyad; Müessesetü Kurtuba, 1406.
- Kahraman, Hüseyin, “İtikâdî Düşünce ve Mezhep Mensubiyetinin Hadislerin Değerlendirilmesine Etkisi”, Uludağ Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, Cilt: 14, Sayı: 2, 2005 s. 133-163.
- Kılıç, Remzi, XVI. ve XVII. Yüzyıllarda Osmanlı İran Siyasi Antlaşmaları, İstanbul 2001.
- Kütükoğlu, Bekir, Osmanlı-İran Siyasî Münasebetleri 1, (1578-1590), İstanbul 1962.
- el-Murtaza, Ebü'l-Kâsım Alemülhüda Ali b. Hüseyin eş-Şerîf, el-İntisâr, (nşr. Muhammed Rıza), Beyrut 1405/1985.
- Nev’îzade Atâî, Hadâikü’l-Hakâik fi Tekmileti’ş-Şekâik (Şekâık-ı Numaniyye ve Zeyilleri) nşr. Abdulkerim Özcan, İstanbul 1989.
- Newman, Andrew J., Society and culture in the early modern Midlle East : studies on Iran in the Safavid period, Leiden : E.J. Brill, 2003.
- Onat, Hasan, “Kızılbaşlık Farklılaşması Üzerine”, İslamiyat, VI (2003), sayı. III, 111-126. Bkz. http://www.hasanonat.com/ayrinti.php?sayfa=2&no=11 .
- Öz, Mustafa, “Hillî, İbnü’l-Mutahhar”, DİA, XVIII, 37-38.
- Refik, Ahmet, “Osmanlı Devrinde Rafizilik ve Bektaşilik”, Darulfunun Edebiyat Fakültesi Mecmuası, IX, sayı: 2, İstanbul 1932, s. 21-59.
- Roemer, H. R., “The Safavid Period”, The Cambridge History of Iran, VI (The Timurid and Safavid Periods). ed. Peter Jackson and Laurence Lockhart, Cambridge: Cambridge University Press, 1986, ss. 189-350.
- Rumlu, Hasan, Ahsenü’t-Tevârîh, nşr. Abdülhüseyn Nevaî, Tahran 1357/1979.
- es-Sadr, Hasan, Tekmiletü Emeli’l-Âmil, (nşr. Ahmed el-Hüseynî, Kum 1406.
- Schmidtke, Sabine, The Theology of al-Allama al-Hilli, Berlin 1991.
- es-Seyyid, Kemal, Nuşûu ve Sukûtu’d-Devleti’s-Safeviyye, Kum 1426/2005.
- Seyyid Muhammed es-Seyyid, “Kansu Gavrî”, DİA, XXIV, s. 314-6.
- Sümer, Faruk, Safevî Devletinin Kuruluşu ve Gelişmesinde Anadolu Türklerinin Rolü, 2.bs., Ankara:Türk Tarih Kurumu, 1999.
- eş-Şâbî, Ali, eş-Şîa fi’l-İrân, (y.y.) 1400/1980.
- Şeriati, Ali, Ali Şiası Safevi Şiası, 2.b., (trc. Feyzullah Artinli), İstanbul 1990.
- Şeşen, Ramazan, “Meşhur Osmanlı Astronomu Takiyüddin er-Râsıd’ın Soyu Üzerine” Erdem; Atatürk Kültür Merkezi Dergisi, c. IV, sayı: 10, 1988, 165-173.
- et-Tabbâh el-Halebî, Muhammed Ragıb b. Mahmûd b. Haşim Ragıb, İ'lâmü'n-Nübelâ bi-Târîhi Haleb eş-Şehbâ', Haleb: el-Matbaatü'l-İlmiyye, 1344/1926.
- et-Tahrânî, Muhammed Muhsin Aga Bozorg, ez-Zeria ila tasânîfi’ş-Şîa, Beyrut 1983.
- Teber, Ömer Faruk, XVI. Yüzyılda Kızılbaşlık Farklılaşması, (yayınlanmamış doktora) Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Ebstitüsü, Ankara 2005.
- Tedmürî, Ömer Abdusselam, Mevsûatü Ulemâ’il-Müslimîn fî Tarîhi Lübnan’il-İslâmî (6.-10. h. asırlar), (2. kısım), Beyrut 1411/1990.
- Uyar, Mazlum, Şiî Ulemanın Otoritesinin Temelleri, İstanbul: Kaknüs Yayınları, 2004.
- Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Tarihi, Ankara 1968.
- Ünver, A. Süheyl, İstanbul Risaleleri, İstanbul 1996.
Yıl 2008,
Cilt: 8 Sayı: 3, 331 - 348, 31.12.2008
Öz
In 16th century the Caliphs of Safawi Kizilbas brought some books about Shiite beliefs from Iran to Anatolia in order to spread them among people. Works by Ibn al-Mutahhar al-Hilli was the main references for the purpose of institutionalisation of Shiite and for the propaganda of Safawi Empire. al-Hilli focuses on the subject of Imama in his a well-known book, Minhaj al-Karama, claming that to be supporter of Shiite is necessary. Ma’ruf b. Ahmad, a Sunni scholar response to al-Hilli with his distinguished book Kitab al-Barâhîn an-Navâqiz Delâlât ar-Ravâfiz. His references to political events and his observations on social life in that time are importance.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- Abdullah Efendî, Riyâzü’l-Ulemâ ve Hiyâzü’l-Fudalâ, Kum, 1401.
- Aka, İsmail, “X. Yüzyıldan XX. Yüzyıla Kadar Şiîlik”, Milletlerarası Tarihte ve Günümüzde Şiîlik Sempozyumu, İSAV (İlmî Neşriyat), İstanbul 1993.
- Akyol, Taha, Osmanlı’da ve İran’da Mezhep ve Devlet, İstanbul 1999.
- el-Âmilî, Muhammed b. Hasan el-Hur, Emelü’l-Âmil, Bağdat 1385.
- Arıkan, Adem, İbnü’l-Mutahhar el-Hillî’nin “Keşfü’l-Murâd fî Şerhi Tecrîdi’l-İ’tikâd” Adlı Eserine Göre Dînî ve Siyâsî Görüşleri, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel İslam Bilimleri Anabilim Dalı, İstanbul 2004.
- el-Bahrânî, Yusuf b. Ahmed, Lü’lüü’l-Bahreyn, Nşr. Muhammed Sâdık Bahrülulum, Beyrut, 1406/1986.
- Baltacı, Cahit, Osmanlı Medreseleri (XV-XVI. Asırlar), İstanbul 1976.
- Bartold, W., İslam Medeniyeti Tarihi, (izah ve düzeltmeler: M. Fuad Köprülü) 5. bs., Ankara:Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1940.
- Bursalı Mehmet Tahir Efendi, Osmanlı Müellifleri, (sad. A. Fikri Yavuz, İsmail Özen) İstanbul; Meral yay. ts.
- Caferiyan, Resul, “Pezûheşî der Bârei İntikâli Kitabhây-i Kuheni Şiî ez Serzeminhây-ı Arabî be İran der Âğâz-i Devre-i Safavî”, Makâlât-ı Târihî, IV, Kum 1374, ss. 91-109.
- Çakır, Enver, XVI. Yüzyılda Haleb Sancağı (1516-1566), Elazığ 2003.
- Çelebi, İlyas, “Hızır”, DİA, XVII, 406-409.
- Dalkıran, Sayın, İbn Kemal ve Düşünce Tarihimiz, İstanbul 1997.
- Dalkıran, Sayın, Ahmed Feyzi Çorûmî’nin el-Feyz’r-Rabbânî’si Işığında Osmanlı Devleti’nde Ehl-i Sünnet’in Şi’î Akîdesine Tenkidleri, İstanbul 2000.
- Dizer, Muammer, Takiyüddin, Ankara; Kültür Bakanlığı yay. 1990.
- Ekinci, Mustafa, Anadolu Aleviliği’nin Tarihsel Arka Planı, İstanbul 2002.
- el-Emîn, Muhsin, A’yânü’ş-Şîa, Beyrut 1403/1983.
- Fischer, Michael M.J., Iran from Religious Dispute to Revolution, Harvard University Press 1980.
- el-Gazzî, Kamil el-Bâlî el-Halebî, Kitâbü Nehri’z-Zeheb fî Târîhi Haleb, Haleb 1412/1991.
- Gökbilgin, M. Tayyib, “Süleyman I”, İslâm Ansiklopedisi, XI, İstanbul, Milli Eğitim Basımevi, 1979, s. 99-155.
- Gökbilgin, M. Tayyib, “Ali Paşa, Semiz”, İslâm Ansiklopedisi, I, 341-342.
- Gölpınarlı, Abdülbâkıy, Tarih Boyunca İslam Mezhepleri ve Şiîlik, İstanbul 1987.
- el-Hansârî, Ravzâtü’l-Cennât, Tahran, t.y.
- el-Hasan, Ahmed Yusuf, Takiyüddin ve’l-Hendesetü’l-Arabiyye, Haleb 1407/1987.
- el-Hillî, Cemalüddin Hasan b. Yusuf İbnü'l-Mutahhar, Nehcü’l-Hak ve Keşfü’s-Sıdk (Nşr. Aynullah el-Hasenî el-Urmevî), Kum 1407.
- el-Hûî, Ebü'l-Kâsım el-Musevî, Mu’cemu Ricâli’l-Hadîs, 4.b., Beyrut 1403/1985.
- İbnü’l-Hanbelî, Radiyyüddin Ahmed b. İbrahim, Dürrü’l-Habeb fî A’yâni Haleb, nşr. Mahmuh el-Fâhûrî, Yahya Zekeriyya Abbara, Dımaşk 1973.
- İbn Kemal Paşa, “Risâletun fî Tekfîri’r-Ravâfid (Kızılbâş)”, Hamsu Resâil fî’l-Firak ve’l-Mezâhib, tahkik: Seyyid Bahçivan, Dâru’s-Selâm (Kahire) 2005, ss. 195-201.
- İbn Teymiyye, Takıyyüddin Ahmed b. Abdülhalim, Minhâcü’s-Sünne, (nşr. Muhammed Reşad Salim), 1.b., Riyad; Müessesetü Kurtuba, 1406.
- Kahraman, Hüseyin, “İtikâdî Düşünce ve Mezhep Mensubiyetinin Hadislerin Değerlendirilmesine Etkisi”, Uludağ Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, Cilt: 14, Sayı: 2, 2005 s. 133-163.
- Kılıç, Remzi, XVI. ve XVII. Yüzyıllarda Osmanlı İran Siyasi Antlaşmaları, İstanbul 2001.
- Kütükoğlu, Bekir, Osmanlı-İran Siyasî Münasebetleri 1, (1578-1590), İstanbul 1962.
- el-Murtaza, Ebü'l-Kâsım Alemülhüda Ali b. Hüseyin eş-Şerîf, el-İntisâr, (nşr. Muhammed Rıza), Beyrut 1405/1985.
- Nev’îzade Atâî, Hadâikü’l-Hakâik fi Tekmileti’ş-Şekâik (Şekâık-ı Numaniyye ve Zeyilleri) nşr. Abdulkerim Özcan, İstanbul 1989.
- Newman, Andrew J., Society and culture in the early modern Midlle East : studies on Iran in the Safavid period, Leiden : E.J. Brill, 2003.
- Onat, Hasan, “Kızılbaşlık Farklılaşması Üzerine”, İslamiyat, VI (2003), sayı. III, 111-126. Bkz. http://www.hasanonat.com/ayrinti.php?sayfa=2&no=11 .
- Öz, Mustafa, “Hillî, İbnü’l-Mutahhar”, DİA, XVIII, 37-38.
- Refik, Ahmet, “Osmanlı Devrinde Rafizilik ve Bektaşilik”, Darulfunun Edebiyat Fakültesi Mecmuası, IX, sayı: 2, İstanbul 1932, s. 21-59.
- Roemer, H. R., “The Safavid Period”, The Cambridge History of Iran, VI (The Timurid and Safavid Periods). ed. Peter Jackson and Laurence Lockhart, Cambridge: Cambridge University Press, 1986, ss. 189-350.
- Rumlu, Hasan, Ahsenü’t-Tevârîh, nşr. Abdülhüseyn Nevaî, Tahran 1357/1979.
- es-Sadr, Hasan, Tekmiletü Emeli’l-Âmil, (nşr. Ahmed el-Hüseynî, Kum 1406.
- Schmidtke, Sabine, The Theology of al-Allama al-Hilli, Berlin 1991.
- es-Seyyid, Kemal, Nuşûu ve Sukûtu’d-Devleti’s-Safeviyye, Kum 1426/2005.
- Seyyid Muhammed es-Seyyid, “Kansu Gavrî”, DİA, XXIV, s. 314-6.
- Sümer, Faruk, Safevî Devletinin Kuruluşu ve Gelişmesinde Anadolu Türklerinin Rolü, 2.bs., Ankara:Türk Tarih Kurumu, 1999.
- eş-Şâbî, Ali, eş-Şîa fi’l-İrân, (y.y.) 1400/1980.
- Şeriati, Ali, Ali Şiası Safevi Şiası, 2.b., (trc. Feyzullah Artinli), İstanbul 1990.
- Şeşen, Ramazan, “Meşhur Osmanlı Astronomu Takiyüddin er-Râsıd’ın Soyu Üzerine” Erdem; Atatürk Kültür Merkezi Dergisi, c. IV, sayı: 10, 1988, 165-173.
- et-Tabbâh el-Halebî, Muhammed Ragıb b. Mahmûd b. Haşim Ragıb, İ'lâmü'n-Nübelâ bi-Târîhi Haleb eş-Şehbâ', Haleb: el-Matbaatü'l-İlmiyye, 1344/1926.
- et-Tahrânî, Muhammed Muhsin Aga Bozorg, ez-Zeria ila tasânîfi’ş-Şîa, Beyrut 1983.
- Teber, Ömer Faruk, XVI. Yüzyılda Kızılbaşlık Farklılaşması, (yayınlanmamış doktora) Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Ebstitüsü, Ankara 2005.
- Tedmürî, Ömer Abdusselam, Mevsûatü Ulemâ’il-Müslimîn fî Tarîhi Lübnan’il-İslâmî (6.-10. h. asırlar), (2. kısım), Beyrut 1411/1990.
- Uyar, Mazlum, Şiî Ulemanın Otoritesinin Temelleri, İstanbul: Kaknüs Yayınları, 2004.
- Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Tarihi, Ankara 1968.
- Ünver, A. Süheyl, İstanbul Risaleleri, İstanbul 1996.
Toplam 55 adet kaynakça vardır.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Din, Toplum ve Kültür Araştırmaları |
| Bölüm | Araştırma Makalesi |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 31 Aralık 2008 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2008Cilt: 8 Sayı: 3 |
Bu eser Creative Commons Alıntı-GayriTicari-Türetilemez 4.0 Uluslararası Lisansı ile lisanslanmıştır.