Marife Dini Araştırmalar Dergisi

Öz

Tarihî veriler, insanoğlunun, tarihin ilk dönemlerinden beri din ve tanrılarla iletişim içerisinde olduğunu göstermektedir. Dinin tarihi, bir anlamda Tanrı’ya olan inancın tarihi ile başlar. Ancak Tanrı anlayışlarında, tarihin başlangıcından itibaren, kültürel, ekonomik, siyasal şartlara paralel olarak bazı değişiklikler olagelmiştir. Günümüzde yine bunun bireysel farklılıklara bağlı olarak değişebildiği gözlenmektedir. Tanrı inanç biçimleri, her bireyin aşkın bir varlıkla ilişkisinin yönü, niteliği ve kapsamını belirten bir ifade olarak ele alınabilir. Bu inanç biçimlerinden Teizm, on yedinci yüzyılda ateizm, deizm ve panteizmi dışlamak için ortaya atılmış ve etkin bir Tanrı’ya olan inancı ifade etmektedir. Deizm, modern ve akılcı Tanrı inanç biçimini ifade etmektedir. Agnostisizm, Tanrı’nın varlığının ya da yokluğunun bilinmesinin mümkün olmadığını, dolayısıyla bu konuda bir tartışmanın bile yapılamayacağını savunur. Ateizm, teizme ve onun bütün iddialarına karşı ortaya çıkan bir düşünce akımı olarak görülmektedir. Yani ateizm, evreni yaratan ve varlığını devam ettiren, bilgi ve irade sahibi bir Tanrı inancına karşı bir düşünce hareketi olarak tanımlanmaktadır. Ancak, günümüzde bu değişik inanış ve algılama biçimlerinin bir ölçüm aracının olmayışından dolayı Tanrı inanç biçimlerinin ne ölçüde yaygın olduğu bilinmemektedir. Bu sebeple, bu çalışmanın amacı teizm, deizm, agnostisizm ve ateizmi (Tanrı inanç biçimleri) geçerli ve güvenilir bir şekilde ölçebilecek bir ölçüm aracını geliştirmektir. Bu ölçekleri geliştirmek amacıyla veriler dört farklı zaman diliminde toplanmıştır. İlk zaman diliminde 244 (nkadın= 179 ve nerkek= 62); ikinci zaman diliminde 83 (nkadın= 66 ve nerkek= 17), üçüncü zaman diliminde 31 (nkadın= 24 ve nerkek= 7) ve dördüncü zaman diliminde 306 (nkadın= 255 ve nerkek= 51) üniversite öğrencisine ulaşılmıştır. Çalışmaya katılım tamamen gönüllülük esasına göre olup elde edilen veriler sadece bilimsel çalışma kapsamında kullanılmıştır. Verileri toplamak için Tanrı İnanç Biçimleri Ölçeği, Dinî Dünya Görüşleri Ölçeği ve kişisel bilgi formu kullanılmıştır. Verilerin analizinde nicel analiz tekniklerinden faydalanılmıştır. Bu kapsamda betimsel istatistik, Açımlayıcı Faktör Analizi ve korelasyon analizi incelenmiştir. İlk zaman diliminde toplanan veriler sonrasında 9 maddeli teizm, 5 maddeli deizm, 4 maddeli agnostisizm ve 7 maddeli ateizm ölçeği elde edilmiştir. İkinci zaman diliminde toplanan veriler ile geliştirilen ölçeklerin ölçüt geçerliği incelenmiştir. Buna göre teizm, deizm, agnostisizm ve ateizm ölçekleri ile dinî dünya görüşleri ölçeği arasında istatistiksel olarak anlamlı ilişkiler tespit edilmiştir. Üçüncü zaman diliminde toplanan veriler üzerinde gerçekleştirilen test-tekrar test güvenirliği sonucunda ise elde edilen değerlerin kabul edilebilir sınırlarda olduğu görülmüştür. Güvenirlik için aynı zamanda Cronbach alfa iç tutarlılık katsayısı da incelenmiş ve elde edilen değerlerin kabul edilebilir sınırlar içerisinde olduğu tespit edilmiştir. Dördüncü zaman diliminde elde edilen veriler üzerinde doğrulayıcı faktör analizi yapılmış ve elde edilen faktör yapıları doğrulanmıştır. Sonuç olarak, bu çalışmada geçerli ve güvenilir bir ölçüm aracı elde edilmiştir. Bu çalışma ülkemizde geçerlik ve güvenirlik çalışması yapılan Tanrı İnanç Biçimlerini ölçen bir ölçeği literatüre kazandırması açısından önemli görülmektedir. Bu alanda çalışma yapmak isteyenlerin Tanrı İnanç Biçimleri Ölçeği’ni farklı örneklemler üzerinde incelemeleri, geliştirilen bu ölçeğin psikometrik özellikleri (geçerlik ve güvenirlikleri) hakkındaki bilgiyi zenginleştirecektir. Bu ölçek hem sosyal psikoloji hem de din psikolojisi alanında akademik çalışma yapan araştırmacılar ve aynı zamanda bu alanlar dışında olup bu konuya ilgi duyan araştırmacıların kullanabilecekleri psikometrik özellikleri yeterli düzeyde olan bir araçtır. Bu çalışmanın verileri nüfusun büyük çoğunluğunun Müslüman olduğu ve İslami inaç biçimlerinin yaygın olarak öğretildiği bir ülkede toplandığı için ileride yapılacak olan çalışmalarda farklı inanç biçimlerine sahip bireylerin oluşturduğu örneklem gruplarına ulaşılması önerilmektedir. Çalışmanın bulguları ilgili literatür temelinde tartışılmıştır.