Öz
İslâm düşünce ve medeniyetinde insanla ilgili tespitlerin en renkli ve zengin örneklerini ortaya koyan sûfîlerin en özgün örneklerinden biri Mevlânâ’dır. İlâhî sûrette yaratılmasından dolayı iyimser bir bakışla ele aldığı insanı, karmaşık yapısına uygun bir tarzda, çeşitli güçlerini teker teker ele alarak, ama bütünlüğünü bozmadan tasvir eder. O, Hz. Âdem’i, hem insan-ı kâmil ve peygamber olarak, hem de hataya düşme eğilimine sahip bir varlık olarak ele alır. Mevlânâ irfânı açısından bakıldığında, Hz. Âdem’in(as) en önemli üç niteliğinden ilki Hakk’ın sûretinde yaratılmış en büyük âlem (âlem-i kübrâ) olmasıdır. Diğer iki özelliği ise, maddî ve mânevî tüm varlık, bilgi ve değer türleri arasında bulunması ve değerler manzumesi içerisinde hilâfet potansiyeli taşıyan tek varlık olmasıdır. Onun bu konuyla ilgili görüşlerinin çeşitli akımlarla, öncelikli olarak İran Aşk Mektebi ve Kübrevî kültürüyle, bilhassa İbn Arabî’yle örtüşme noktalarına sınırlı da olsa temas edilmiştir. Onun asıl değeri, bu üç kültürel kaynaktan beslenerek günümüzü aydınlatacak orijinal bir senteze ulaşmış olmasıdır.
Kaynakça
- Âbidin Paşa; Terceme ve Şerh-i Mesnevî-yi Şerîf, I-VI, İstanbul 1324.
- Afîfî, Ebu’l-Alâ; Fusûsu’l-Hikem Okumaları İçin Anahtar, (trc. Ekrem Demirli), İstanbul 2002.
- Arasteh, A. Reza; Mevlânâ Celâleddîn Rûmî’nin Kişilik Çözümlemesi Aşkta ve Yaratıcılıkta Yeniden Doğuş, (trc. Bekir Demirkol-İbrahim Özdemir), Ankara 2003.
- Arkun, Nezahat; Şahsiyet Psikolojisi ve Şahsiyetin Dinamikleri, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Umumi Psikoloji Kürsüsü, 1971-75 basılmamış ders notları.
- Ateş, Ahmed; “Muhyiddîn Arabî”, İA, c. VIII, (İstanbul 1993), ss. 533-555.
- Bardakçı, Mehmet Necmettin; “Mevlânâ’nın Tasavvufî Düşüncesinin Kaynakları”, Tasavvuf İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, yıl 8 [2007], sy. 19, ss. 55-77.
- Bayrakdar, Mehmet; İslâm’da Evrimci Yaratılış Teorisi, Ankara 2001.
- Bolay, Süleyman Hayri; “Âdem”, DİA, c. I, (İstanbul 1988), ss. 358-363.
- Bursevî, İsmail Hakkı; Mesnevî Şerhi Rûhu’l-Mesnevî, haz. İsmail Güleç, İstanbul 2004.
- Cebecioğlu, Ethem; “Psiko-Tarih Açısından Farklı Rûhî Tekâmül Mertebelerinin Mevlânâ’nın Anlaşılmasındaki Rolü -Metodolojik Bir Yaklaşım-”, Tasavvuf İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, yıl 6 [2005], sy. 14, ss. 29-54.
- Ceyhan, Semih; “Mesnevî”, DİA, c. XXIX, (İstanbul 2004), ss. 325-334.
- Chıittick, William; Tasavvuf, (trc. Turan Koç), İstanbul 2003.
- ________; “Rûmî ve Mevlevîlik”, Tasavvuf İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, (trc. Safi Arpaguş), yıl 6 [2005], sy. 14, ss. 709-727.
- Çelik, İsa; “Klasiklerimiz-XIII: Mesnevî-i Mânevî”, Tasavvuf İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, yıl 6 [2005], sy. 14, ss. 661-696.
- Demirci, Mehmet; Mevlânâ’dan Düşünceler, İzmir 1997.
- Erdem, Mustafa; Hazreti Âdem (İlk İnsan), Ankara 1994.
- Fürüzanfer, Bedîüzzaman; Mevlânâ Celâleddin, (trc. Feridun Nafiz Uzluk), İstanbul 1997.
- el-Gazzâlî; Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed; İhyâ’u ‘ulûmi’d-dîn, c. III, Beyrut 2000.
- GÖLPINARLI, Abdülbakî; Mevlânâ Celâleddîn, İstanbul 1985.
- ________; Mesnevî ve Şerhi, I-VI, Ankara 1989.
- Gündüz, İrfan; “Tasavvuf ve İnsan”, Vefatının 10. Yılında Mehmed Zâhid Kotku ve Tasavvuf Sempozyumu 10-11 Kasım 1991 Tanımı, Kaynakları ve Tesirleriyle Tasavvuf, (ed. Coşkun Yılmaz), İstanbul 1991, ss. 41-62.
- GÜRER, Dilaver; Fusûsu’l-Hikem ve Mesnevî’de Peygamberlerin Öyküleri, İstanbul 2005.
- Gürsoy, Kenan; Ekzistans ve Felsefe Üzerine Görüşler, Ankara 1988.
- İbn Arabî, Muhyiddîn Ebû Abdullah Muhammed b. Ali b. Arabî; el-Fütûhâtü’l-Mekkiyye fî ma‘rifeti’l-esrâri’l-mâlikiyye ve’l-melekiyye, (nşr. Muhammed Abdurrahmân el-Mer’aşlî), I-IV, Dâru İhyâ’i’t-Türâsi’l-Arabiyye, Beyrut 1997/(nşr. Osman Yahyâ), I-XIV, el-Mektebetü’l-Arabiyye, Beyrut 1405/1985-1412/1992.
- ________; Fusûsu’l-hikem, nşr. Ebu’l-Alâ Afîfî, Dâru’l-Kütübi’l-Arabî, Beyrut 2002.
- İbn Manzûr, Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem; Lisânü’l-‘Arab, nşr. Emin Muhammed Abdülvehhâb-Muhammed es-Sâdık el-Ubeydî, c. I, Beyrut 1996.
- İkbâl, Muhammed; İslâm'da Dînî Düşüncenin Yeniden Doğuşu, trc. Ahmet Asrar, İstanbul ts. (Birleşik Yayınları).
- Kılıç, Mahmut Erol; “el-Fütûhâtü’l-Mekkiyye”, DİA, c. XIII, (İstanbul 1996), ss. 251-258.
- Konuk, Ahmed Avni; Fusûsu’l-Hikem Tercüme ve Şerhi, (haz. Mustafa Tahralı-Selçuk Eraydın), İstanbul 1987-1992.
- Konur, Himmet; “Mesnevî’de Mürîd-Mürşid İlişkisi”, Tasavvuf İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, yıl 6 [2005], sy. 14, ss. 149-157.
- el-Kuşeyrî, Ebu’l-Kâsım Abdülkerîm b. Hevâzin; er-Risâletü’l-Kuşeyriyye fî ‘ilmi’t-tasavvuf, Mısır 1379/1959 [Tasavvuf İlmine Dair Kuşeyrî Risâlesi, haz. Süleyman Uludağ, İstanbul 1991].
- Kutluer, İlhan; “İnsan”, DİA, c. XXII, (İstanbul 2000), ss. 320-323.
- Mengüşoğlu, Takiyettin; İnsan Felsefesi, İstanbul 1988.
- Mevlânâ Celâleddîn Rûmî; Fîhi mâ Fîh, (trc. Ahmed Avni Konuk, haz. Selçuk Eraydın), İstanbul 1994.
- ________; Mesnevî (Tıpkıbasım), Ankara 1993 [(trc. Adnan Karaismailoğlu), I-II, İstanbul 2004; Konularına Göre Açıklamalı Mesnevî Tercümesi, (trc. Şefik Can), I-VI, İstanbul 2004]
- ________; Mesnevî-i Şerîf Şerhi, (trc. ve şerh Ahmed Avni Konuk, haz. Selçuk Eraydın-Mustafa Tahralı vdğr.), I-VIII, İstanbul 2004-2007.
- Meyerovitch, Eva de Vitray; Güneşin Şarkısı, trc. Cemal Aydın, İstanbul 2001; İslâm’ın Güler Yüzü, (trc. Cemal Aydın), İstanbul 2001.
- Morris, Brian; Din Üzerine Antropolojik İncelemeler Bir Giriş Metni, (trc. Tayfun Atay), Ankara 2004.
- el-Muhâsibî, Ebû Abdullah Hâris b. Esed; Kitâbü’r-Ri‘âye li hukūkillâh, (nşr. Marga-ret Smith), London 1940.
- Necmüddin Kübra; Usûlü aşere-Risâle ile’l-hâim-Fevâihu’l-cemâl Tasavvufî Hayat, (trc. Mustafa Kara), İstanbul 1980.
- Nicholson, Reynold A.; Tasavvufun Menşei Problemi, (trc. Abdullah Kartal), İstanbul 2004.
- Ocak, Ahmet Yaşar; Türk Sûfîliğine Bakışlar, İstanbul 1996.
- Öngören, Reşat; “Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî”, DİA, c. XXIX, (İstanbul 2004), ss. 441-448.
- Özakpınar, Yılmaz; Psikolojinin Kavramsal Yapısı, İstanbul 2000.
- er-Râgıb El-Isfahânî; Müfredâtü elfâzi’l-Kur’ân, (thk. Safvân Adnân Dâvûdî), Dımaşk-Beyrut 1412/1992.
- Ritter, Helmutt; “Celâleddîn Dûmî”, İA, c. III, (İstanbul 1993), ss. 53-59.
- Schimmel, Annemarie; İslam’ın Mistik Boyutları, (trc. Ergun Kocabıyık), İstanbul 2001.
- ________; Ben Rüzgârım Sen Ateş Mevlânâ Celâleddîn Rûmî Büyük Mutasavvıfın Hayatı ve Eseri, (trc. Senail Özkan), İstanbul 2003.
- Tâhirü’l-Mevlevî; Şerh-i Mesnevî, I-XIV, İstanbul 1971-1975.
- et-Tehânevî, Muhammed Ali; Keşşâfü ıstılâhâti’l-fünûn ve’l-‘ulûm, (nşr. Ali Dehrûc), I-II, Beyrut 1996.
- Uludağ, Süleyman; Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, İstanbul 1996.
- ________; “Aşk”, DİA, c. IV, (İstanbul 1991), ss. 11-17.
- ________; “Nâsût”, DİA, c. XXXII, (İstanbul 2006), ss. 431-432.
- Ülken, Hilmi Ziya; Varlık ve Oluş, Ankara 1968.
- Yakıt, İsmail; Batı Düşüncesi ve Mevlânâ, İstanbul 1993.
- Yüce, Abdulhakîm; “Tasavvufta İnsan-ı Kâmil ve Mevlânâ”, Tasavvuf İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, yıl 6 [2005], sy. 14, ss. 63-75.
Öz
One of the orijinal pattern who take the lead with their vivid and rich examples of fixings about human is Mawlānā in the Islamic thought and civilization. Since human is created in divine form, and then Mawlānā regards human-being in an optimistic view, dealt with his different aspects, he describes man in human’s complex structure properly, and he reflects man’s various mental powers one by one without cutting his wholeness into parts. He considers the Prophet Adam both as "a universal [or perfect] man" and "a prophet", and as "a self" who possesses tendency falling into error. Through the insight of Mawlānā, first of three most im-portant features of Adam is creation of him in divine form connected in respect of the fact that he is "the great universe" (‘ālam al-kubrā). The other two features of him are his situation amongst all kinds of substantial or spiritual beings, knowledg-es and values, and his becoming unique being, which possesses the potentiality of the divine caliphate (hilāfah) in a value system. It’s limitedly touched on the common points of his thought with the various Islamic views in this sense, especially with the Divine Love (‘Ashq) School of Iran and with Kubrawī culture and lastly with exclusively the view of Ibn Arabī. His real contribution on this subject is his certain attainment to an original synthesis, which enlightens us also in our time, feeding from all these three cultural resources.
Anahtar Kelimeler
The Prophet Adam The Universal Man/The Perfect Man (İnsān-I Kāmil) The Wise Man (Ārif) Human (İnsān) Man (Bashar) The Great Universe (Ālam Al-Kubrā) The Divine Caliphate (Hilāfah) The Divine Caliph (Halīfah) Spirit (Rūh) Self (Nafs) Reason (‘Aql) Volition (İrādah) Heart (Qalb) Divine Or Universal Love (‘Ashq).
Kaynakça
- Âbidin Paşa; Terceme ve Şerh-i Mesnevî-yi Şerîf, I-VI, İstanbul 1324.
- Afîfî, Ebu’l-Alâ; Fusûsu’l-Hikem Okumaları İçin Anahtar, (trc. Ekrem Demirli), İstanbul 2002.
- Arasteh, A. Reza; Mevlânâ Celâleddîn Rûmî’nin Kişilik Çözümlemesi Aşkta ve Yaratıcılıkta Yeniden Doğuş, (trc. Bekir Demirkol-İbrahim Özdemir), Ankara 2003.
- Arkun, Nezahat; Şahsiyet Psikolojisi ve Şahsiyetin Dinamikleri, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Umumi Psikoloji Kürsüsü, 1971-75 basılmamış ders notları.
- Ateş, Ahmed; “Muhyiddîn Arabî”, İA, c. VIII, (İstanbul 1993), ss. 533-555.
- Bardakçı, Mehmet Necmettin; “Mevlânâ’nın Tasavvufî Düşüncesinin Kaynakları”, Tasavvuf İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, yıl 8 [2007], sy. 19, ss. 55-77.
- Bayrakdar, Mehmet; İslâm’da Evrimci Yaratılış Teorisi, Ankara 2001.
- Bolay, Süleyman Hayri; “Âdem”, DİA, c. I, (İstanbul 1988), ss. 358-363.
- Bursevî, İsmail Hakkı; Mesnevî Şerhi Rûhu’l-Mesnevî, haz. İsmail Güleç, İstanbul 2004.
- Cebecioğlu, Ethem; “Psiko-Tarih Açısından Farklı Rûhî Tekâmül Mertebelerinin Mevlânâ’nın Anlaşılmasındaki Rolü -Metodolojik Bir Yaklaşım-”, Tasavvuf İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, yıl 6 [2005], sy. 14, ss. 29-54.
- Ceyhan, Semih; “Mesnevî”, DİA, c. XXIX, (İstanbul 2004), ss. 325-334.
- Chıittick, William; Tasavvuf, (trc. Turan Koç), İstanbul 2003.
- ________; “Rûmî ve Mevlevîlik”, Tasavvuf İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, (trc. Safi Arpaguş), yıl 6 [2005], sy. 14, ss. 709-727.
- Çelik, İsa; “Klasiklerimiz-XIII: Mesnevî-i Mânevî”, Tasavvuf İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, yıl 6 [2005], sy. 14, ss. 661-696.
- Demirci, Mehmet; Mevlânâ’dan Düşünceler, İzmir 1997.
- Erdem, Mustafa; Hazreti Âdem (İlk İnsan), Ankara 1994.
- Fürüzanfer, Bedîüzzaman; Mevlânâ Celâleddin, (trc. Feridun Nafiz Uzluk), İstanbul 1997.
- el-Gazzâlî; Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed; İhyâ’u ‘ulûmi’d-dîn, c. III, Beyrut 2000.
- GÖLPINARLI, Abdülbakî; Mevlânâ Celâleddîn, İstanbul 1985.
- ________; Mesnevî ve Şerhi, I-VI, Ankara 1989.
- Gündüz, İrfan; “Tasavvuf ve İnsan”, Vefatının 10. Yılında Mehmed Zâhid Kotku ve Tasavvuf Sempozyumu 10-11 Kasım 1991 Tanımı, Kaynakları ve Tesirleriyle Tasavvuf, (ed. Coşkun Yılmaz), İstanbul 1991, ss. 41-62.
- GÜRER, Dilaver; Fusûsu’l-Hikem ve Mesnevî’de Peygamberlerin Öyküleri, İstanbul 2005.
- Gürsoy, Kenan; Ekzistans ve Felsefe Üzerine Görüşler, Ankara 1988.
- İbn Arabî, Muhyiddîn Ebû Abdullah Muhammed b. Ali b. Arabî; el-Fütûhâtü’l-Mekkiyye fî ma‘rifeti’l-esrâri’l-mâlikiyye ve’l-melekiyye, (nşr. Muhammed Abdurrahmân el-Mer’aşlî), I-IV, Dâru İhyâ’i’t-Türâsi’l-Arabiyye, Beyrut 1997/(nşr. Osman Yahyâ), I-XIV, el-Mektebetü’l-Arabiyye, Beyrut 1405/1985-1412/1992.
- ________; Fusûsu’l-hikem, nşr. Ebu’l-Alâ Afîfî, Dâru’l-Kütübi’l-Arabî, Beyrut 2002.
- İbn Manzûr, Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem; Lisânü’l-‘Arab, nşr. Emin Muhammed Abdülvehhâb-Muhammed es-Sâdık el-Ubeydî, c. I, Beyrut 1996.
- İkbâl, Muhammed; İslâm'da Dînî Düşüncenin Yeniden Doğuşu, trc. Ahmet Asrar, İstanbul ts. (Birleşik Yayınları).
- Kılıç, Mahmut Erol; “el-Fütûhâtü’l-Mekkiyye”, DİA, c. XIII, (İstanbul 1996), ss. 251-258.
- Konuk, Ahmed Avni; Fusûsu’l-Hikem Tercüme ve Şerhi, (haz. Mustafa Tahralı-Selçuk Eraydın), İstanbul 1987-1992.
- Konur, Himmet; “Mesnevî’de Mürîd-Mürşid İlişkisi”, Tasavvuf İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, yıl 6 [2005], sy. 14, ss. 149-157.
- el-Kuşeyrî, Ebu’l-Kâsım Abdülkerîm b. Hevâzin; er-Risâletü’l-Kuşeyriyye fî ‘ilmi’t-tasavvuf, Mısır 1379/1959 [Tasavvuf İlmine Dair Kuşeyrî Risâlesi, haz. Süleyman Uludağ, İstanbul 1991].
- Kutluer, İlhan; “İnsan”, DİA, c. XXII, (İstanbul 2000), ss. 320-323.
- Mengüşoğlu, Takiyettin; İnsan Felsefesi, İstanbul 1988.
- Mevlânâ Celâleddîn Rûmî; Fîhi mâ Fîh, (trc. Ahmed Avni Konuk, haz. Selçuk Eraydın), İstanbul 1994.
- ________; Mesnevî (Tıpkıbasım), Ankara 1993 [(trc. Adnan Karaismailoğlu), I-II, İstanbul 2004; Konularına Göre Açıklamalı Mesnevî Tercümesi, (trc. Şefik Can), I-VI, İstanbul 2004]
- ________; Mesnevî-i Şerîf Şerhi, (trc. ve şerh Ahmed Avni Konuk, haz. Selçuk Eraydın-Mustafa Tahralı vdğr.), I-VIII, İstanbul 2004-2007.
- Meyerovitch, Eva de Vitray; Güneşin Şarkısı, trc. Cemal Aydın, İstanbul 2001; İslâm’ın Güler Yüzü, (trc. Cemal Aydın), İstanbul 2001.
- Morris, Brian; Din Üzerine Antropolojik İncelemeler Bir Giriş Metni, (trc. Tayfun Atay), Ankara 2004.
- el-Muhâsibî, Ebû Abdullah Hâris b. Esed; Kitâbü’r-Ri‘âye li hukūkillâh, (nşr. Marga-ret Smith), London 1940.
- Necmüddin Kübra; Usûlü aşere-Risâle ile’l-hâim-Fevâihu’l-cemâl Tasavvufî Hayat, (trc. Mustafa Kara), İstanbul 1980.
- Nicholson, Reynold A.; Tasavvufun Menşei Problemi, (trc. Abdullah Kartal), İstanbul 2004.
- Ocak, Ahmet Yaşar; Türk Sûfîliğine Bakışlar, İstanbul 1996.
- Öngören, Reşat; “Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî”, DİA, c. XXIX, (İstanbul 2004), ss. 441-448.
- Özakpınar, Yılmaz; Psikolojinin Kavramsal Yapısı, İstanbul 2000.
- er-Râgıb El-Isfahânî; Müfredâtü elfâzi’l-Kur’ân, (thk. Safvân Adnân Dâvûdî), Dımaşk-Beyrut 1412/1992.
- Ritter, Helmutt; “Celâleddîn Dûmî”, İA, c. III, (İstanbul 1993), ss. 53-59.
- Schimmel, Annemarie; İslam’ın Mistik Boyutları, (trc. Ergun Kocabıyık), İstanbul 2001.
- ________; Ben Rüzgârım Sen Ateş Mevlânâ Celâleddîn Rûmî Büyük Mutasavvıfın Hayatı ve Eseri, (trc. Senail Özkan), İstanbul 2003.
- Tâhirü’l-Mevlevî; Şerh-i Mesnevî, I-XIV, İstanbul 1971-1975.
- et-Tehânevî, Muhammed Ali; Keşşâfü ıstılâhâti’l-fünûn ve’l-‘ulûm, (nşr. Ali Dehrûc), I-II, Beyrut 1996.
- Uludağ, Süleyman; Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, İstanbul 1996.
- ________; “Aşk”, DİA, c. IV, (İstanbul 1991), ss. 11-17.
- ________; “Nâsût”, DİA, c. XXXII, (İstanbul 2006), ss. 431-432.
- Ülken, Hilmi Ziya; Varlık ve Oluş, Ankara 1968.
- Yakıt, İsmail; Batı Düşüncesi ve Mevlânâ, İstanbul 1993.
- Yüce, Abdulhakîm; “Tasavvufta İnsan-ı Kâmil ve Mevlânâ”, Tasavvuf İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, yıl 6 [2005], sy. 14, ss. 63-75.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Din, Toplum ve Kültür Araştırmaları |
| Bölüm | Araştırma Makalesi |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 31 Aralık 2007 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2007 |
Bu eser Creative Commons Alıntı-GayriTicari-Türetilemez 4.0 Uluslararası Lisansı ile lisanslanmıştır.