Öz
İslamî ilimlerin her alanında olduğu gibi Kelâm ilminde de birçok kavram/ıstılah kullanılmaktadır. Kelâmî kavramlar anlaşılmadan kelam ilminin konularının anlaşılması güçleşeceği gibi itikadî mezhepleri, bu mezheplerin ittifak ettikleri veya ayrıştıkları alanları tespit etmek mümkün olmayacaktır. Mütekaddimîn ve müteahhirîn dönemi kelâmî kavramları arasında bazı farklılıklar mevcuttur. Müteahhirîn döneminde sosyal, kültürel ve coğrafi etkileşim sonucunda başka din ve fikirler ile karşılaşan Müslümanlar özellikle mantık ve felsefî kavramları da kullanmaya başlamışlardır. Kelâmcılar bütün bu dönemlerin kelâma dair temel kavramlarını ele alan çalışmalar yapmışlardır. Bu kelâmcıların başında gelenlerden birisi de Ebû Bekr Muhammed b. el-Hasan b. Fûrek el-İsfahânî’dir. (330-406/941-1015). İbn Fûrek mütekaddimîn döneminin önemli bir kelamcısıdır. Onun el-Hudûd fi’l-Usûl adlı eseri fıkıh usulü alanında önemli bilgiler içermekle birlikte mantık ve kelâm ilmini ilgilendiren kavramları da içermektedir. İbn Fûrek’in kelâmî kavramlar hakkındaki tespit ve tanımları kendinden sonraki kelâmcılar tarafından da önemsenmiştir. O, el-Hudûd adlı eserindeki kelamî kavramları detaya girmeden yalın haliyle ve genel olarak çok kısa tanımlamalar ile sunmuştur. Öyle ki çoğu zaman kavramın sadece lügat anlamı vermekle yetinmiştir. Kavramlarla ilgili bu kısa tanımlamalar ancak İbn Fûrek’in diğer eserlerinden yararlanılarak tamamlanabilmektedir. Bu makalenin amacı kelamî kavramların anlamlarını kavramak İbn Fûrek’in bir mütekaddimîn kelamcısı olarak bu kavramlara bakışını ve bu konudaki tespitlerinin günümüz kelâm çalışmalarına katkısını incelemektir.
Kaynakça
- Akkuş, Süleyman. “el-Hudûd; el-Mu’cemu’l-mevdû’î li’l-mustalâhâti’l-kelâmiyye adlı eserin tanıtımı”. Usûl İslam Araştırmaları 11 (Ocak-Haziran 2008): 246-252.
- Âmidî, Seyfüddîn Ali b. Muhammed. el-Mübîn fî şerhi meânî elfâzi’l-hükemâ ve’l-mütekellimûn-Mantık. Felsefe ve Kelâm Terimleri Sözlüğü. Der. Bilal Taşkın, Osman Nuri Demir. İstanbul: İz Yayınları, 2016.
- Aslan, Abdülgaffar. “Hicri IX, X. Asırda Yüzyılda Kelam-Tasavvuf İlişkisi-İbn Fûrek Örneği”. Dini Araştırmalar 5/14 (Haziran 2002): 61-77.
- Bâcî, Ebu’l-Velîd Süleymân b. Halef b. Sa‘d et-Tucîbî. el-Hudûd fi’l-usûl (el-İşâre fî usûli’l-fıkh ile beraber). Thk. Muhammed Hasan İsmâil. Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1424/2003.
- Bâkillâni, Ebû Bekr Muhammed b. Tayyib b. Muhammed. et-Takrîb ve’l-irşâd fî usûli’l-fıkh. Thk. Muhammed es-Seyyid Osmân. Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1433/2012.
- Cürcânî, Ali b. Muhammed es-Seyyid eş-Şerîf. Mu’cemu’t-Ta’rifât. Thk. Muhammed Sıddîk el-Minşâvî. Kahire: Dâru’l-Fadîle, ts.
- Çelebi, İlyas. “Kelâm İlminde Istılah ve Medeniyet Tasavvuru Başlıklı Bildirinin Müzakeresi”. İslami Araştırmalar Dergisi 19/2 (2006): 225-228.
- Çıkar, Mehmet Şirin. “Arap Dilbilim Çalışmalarında “Had/Tanım” Terimi ve er-Rummânî’nin “el-Hudud” Adlı eseri.” Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi 5/2 (2005): 53-69.
- Demir, Halis. “İslam Hukukunda Hudûd ve Istılah Edebiyatı”. Turkish Studies 11/5 (2016): 199-226.
- Eşit, Davut. “İlk Fıkıh Usûlü Sözlüğü: el-Hudûd Fi’l-Usûl”. İhya Uluslararası İslam Araştırmaları Dergisi 5/2 (Haziran 2019): 359-382.
- Eşit, Davut. Şâfi‘î Fıkıh Usûlünün Gelişimi. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2019.
- Dîbo, İbrahim Ahmed. “Mevkifu’l-İmâm el-Gazzâlî min ilmi’l-kelâm ve edilletü’l-mütekellimîn”. Mecelletü Câmiatu Dımeşk Lilulûmi’-İktisâdiyye ve’l-Kânûniyye 27 (2011): 465-483.
- Ehsâî, Ahmed. Mustalahâtu ilmi’l-kelâm. Thk. Ahmed Abdulhâdî el-Muhammed Sâlih. Beyrut: Dâru’l-Mehecceti’l-Beydâ, 2009.
- Fârâbî, Ebû Nasr. İhsâu’l-Ulûm. Thk. Osman Emin. Kahire: y.y., 1968.
- Hayâdira, Mustafa Tâhir. “Batı Orijinli Terimlerin Arapçaya Aktarılması”. Çev. Ahmet Bostancı. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 14 (2006): 187-208.
- Humeysî, Sâid. “Fârâbî’ye Göre Kelâm İlminin Anlamı”. Çev. Mehmet Şaşa. Kilis 7 Aralık Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3 (2016): 243-254.
- İbn Fûrek, Ebî Bekr Muhammed b. el-Hasan. el-Hudûd fi’l-Usûl (el-Hudûd ve’l-Muvâdaât). Nşr. Muhammed Süleymani. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1999.
- İbn Fûrek, Ebî Bekr Muhammed b. el-Hasan. Kitâbu Mücerredu makâlâti’ş-şeyh Ebi’l-Hasan el-Eş’arî. Thk. Daniel Gimaret, Beyrut: Dâru’l-Meşrik, 1987.
- İbn Fûrek, Ebî Bekr Muhammed b. el-Hasan. el-İbane an Turuki’l-Kâsıdîn, Tasavvuf Istılahları, Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı: 25, 2014.
- İbn Useymin, Muhammed b. Salih. Fıkıh Usûlüne Giriş. Trc. M. Beşir Eryarsoy. İstanbul: Guraba Yayınları, ts.
- Kara, İsmail. “Babanzâde Ahmet Naim Bey’in Modern Felsefe Terimlerine Dair Çalışmaları”. İslami Araştırmalar Dergisi 4 (2000): 189-279.
- Karadaş, Cağfer. “Kelâm İlminde Istılah ve Medeniyet Tasavvuru”. İslami Araştırmalar Dergisi 19/2 (2006): 205-223.
- Mert, Muhit. “Kelamcıların Tanım Kuramları”. Kelâm Araştırmaları 1/2 (2003): 81-92.
- Nîsâbûrî, Muhammed b. Hüseyin. el-Hudûdu’l-mu’cemi’l-mevdûî lilmustalâhâti’l-kelâmiyye. Thk. Mahmud Yezdi Mutlak. Kum: Müessesetü’l-İmâm Sâdık, 1413.
- Öge, Ali. İbn Fûrek Hayatı ve Kelâmî Görüşleri. Konya: Kömen Yayınları, 2011.
- Öge, Ali. ‘İbn Fûrek ve Bazı Kelâmî Görüşleri’. Uluslararası Multidisipliner Akademik Çalışmalar Sempozyumu (Ismas) (02‐04 Şubat 2018) (Özet Kitabı). Kemer: y.y., 2018.
- Öge, Ali. “İbn Fûrek Hayatı, Eserleri ve Tevhîd Risâlesi”. Tarix ve Onun Problemleri, Nazarî, Elmi, Metodolojik Jurnal 1 (2011): 1-24.
- Öznurhan, Halim. “Istılah”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Ek 1: 575-576. İstanbul: TDV Yayınları, 2016.
- Teftâzânî, Sa’duddîn Mesûd Ömer. Şerhu’l-akâidi’n-nesefiyye fî usûli ilmi’d-dîn ve ilmi’l-kelâm. Dımeşk: Vizâretu’s-Sekâfe, 1973.
- Tehânevî, Muhammed Alî. Keşşâfu istilâhâti’l-fünûni ve’l-ulûm. Thk. Ali Dehrûc. Beyrut: Mektebetu Lübnân, 1996.
- Uyanık, Mevlüt - Akyol, Aygün. “Farabi’nin Medeniyet Tasavvuru ve Kurucu Metni Olarak -İhsâu’l-Ulum- Adlı Eserinin Tahlili”. Marife 15 (2015): 33-65. https://doi.org/10.33420/marife.437077.
- Uysal, Enver. “İslam Düşüncesinde Erken Dönem Kavram Çalışmaları: Câbir b. Hayyan ve Kindî Örneği”. Avrasya Terim Dergisi 4/1 (2016): 1-14.
- Yazıcı, Muhammet. “Sünni Kelâmcılara Göre Varlık Kategorileri”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 28 (2007): 201-260.
Öz
As in all fields of Islamic sciences, many concepts and practices are used in Kalam. It will be difficult to understand the subjects of theology without the understanding of theological concepts, and it will not be possible to identify the sects and the areas in which these sects are allied or separated. There are some differences between the theological concepts of “Mutaqaddimin” and “Mutaakhirin” period. During the period of Mutaakhirin, Muslims who came across other religions and ideas as a result of social, cultural and geographical interaction started to use logic and philosophical concepts. Theologians carried out studies on the basic concepts of theology of all these periods. One of the leading theologians is Abu Bakr Muhammad b. al-Hasan b. al-Isfahani. (330-406). Ibn Fûrek is an important theologian of the period of “Mutaqaddimin”. His el al-Hudud fi’l-Usûl önemli contains important information in the field of fiqh, as well as the concepts of logic and theology. The determinations and definitions of Ibn Fûrek about theological concepts were also considered by the theologians after him. He presented theological concepts in al-Hudud in plain form and with very short descriptions in general. So much so that the concept is merely giving the meaning of the vocabulary. These short definitions of concepts can only be completed by using Ibn Furek’s other works. The aim of this article is to comprehend the meaning of theological concepts of Ibn Fûrek as a theologian of “Mutaqaddimin” to examine these concepts and to examine the contribution of the determinations on this subject to today’s theological studies.
Kaynakça
- Akkuş, Süleyman. “el-Hudûd; el-Mu’cemu’l-mevdû’î li’l-mustalâhâti’l-kelâmiyye adlı eserin tanıtımı”. Usûl İslam Araştırmaları 11 (Ocak-Haziran 2008): 246-252.
- Âmidî, Seyfüddîn Ali b. Muhammed. el-Mübîn fî şerhi meânî elfâzi’l-hükemâ ve’l-mütekellimûn-Mantık. Felsefe ve Kelâm Terimleri Sözlüğü. Der. Bilal Taşkın, Osman Nuri Demir. İstanbul: İz Yayınları, 2016.
- Aslan, Abdülgaffar. “Hicri IX, X. Asırda Yüzyılda Kelam-Tasavvuf İlişkisi-İbn Fûrek Örneği”. Dini Araştırmalar 5/14 (Haziran 2002): 61-77.
- Bâcî, Ebu’l-Velîd Süleymân b. Halef b. Sa‘d et-Tucîbî. el-Hudûd fi’l-usûl (el-İşâre fî usûli’l-fıkh ile beraber). Thk. Muhammed Hasan İsmâil. Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1424/2003.
- Bâkillâni, Ebû Bekr Muhammed b. Tayyib b. Muhammed. et-Takrîb ve’l-irşâd fî usûli’l-fıkh. Thk. Muhammed es-Seyyid Osmân. Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1433/2012.
- Cürcânî, Ali b. Muhammed es-Seyyid eş-Şerîf. Mu’cemu’t-Ta’rifât. Thk. Muhammed Sıddîk el-Minşâvî. Kahire: Dâru’l-Fadîle, ts.
- Çelebi, İlyas. “Kelâm İlminde Istılah ve Medeniyet Tasavvuru Başlıklı Bildirinin Müzakeresi”. İslami Araştırmalar Dergisi 19/2 (2006): 225-228.
- Çıkar, Mehmet Şirin. “Arap Dilbilim Çalışmalarında “Had/Tanım” Terimi ve er-Rummânî’nin “el-Hudud” Adlı eseri.” Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi 5/2 (2005): 53-69.
- Demir, Halis. “İslam Hukukunda Hudûd ve Istılah Edebiyatı”. Turkish Studies 11/5 (2016): 199-226.
- Eşit, Davut. “İlk Fıkıh Usûlü Sözlüğü: el-Hudûd Fi’l-Usûl”. İhya Uluslararası İslam Araştırmaları Dergisi 5/2 (Haziran 2019): 359-382.
- Eşit, Davut. Şâfi‘î Fıkıh Usûlünün Gelişimi. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2019.
- Dîbo, İbrahim Ahmed. “Mevkifu’l-İmâm el-Gazzâlî min ilmi’l-kelâm ve edilletü’l-mütekellimîn”. Mecelletü Câmiatu Dımeşk Lilulûmi’-İktisâdiyye ve’l-Kânûniyye 27 (2011): 465-483.
- Ehsâî, Ahmed. Mustalahâtu ilmi’l-kelâm. Thk. Ahmed Abdulhâdî el-Muhammed Sâlih. Beyrut: Dâru’l-Mehecceti’l-Beydâ, 2009.
- Fârâbî, Ebû Nasr. İhsâu’l-Ulûm. Thk. Osman Emin. Kahire: y.y., 1968.
- Hayâdira, Mustafa Tâhir. “Batı Orijinli Terimlerin Arapçaya Aktarılması”. Çev. Ahmet Bostancı. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 14 (2006): 187-208.
- Humeysî, Sâid. “Fârâbî’ye Göre Kelâm İlminin Anlamı”. Çev. Mehmet Şaşa. Kilis 7 Aralık Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3 (2016): 243-254.
- İbn Fûrek, Ebî Bekr Muhammed b. el-Hasan. el-Hudûd fi’l-Usûl (el-Hudûd ve’l-Muvâdaât). Nşr. Muhammed Süleymani. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1999.
- İbn Fûrek, Ebî Bekr Muhammed b. el-Hasan. Kitâbu Mücerredu makâlâti’ş-şeyh Ebi’l-Hasan el-Eş’arî. Thk. Daniel Gimaret, Beyrut: Dâru’l-Meşrik, 1987.
- İbn Fûrek, Ebî Bekr Muhammed b. el-Hasan. el-İbane an Turuki’l-Kâsıdîn, Tasavvuf Istılahları, Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı: 25, 2014.
- İbn Useymin, Muhammed b. Salih. Fıkıh Usûlüne Giriş. Trc. M. Beşir Eryarsoy. İstanbul: Guraba Yayınları, ts.
- Kara, İsmail. “Babanzâde Ahmet Naim Bey’in Modern Felsefe Terimlerine Dair Çalışmaları”. İslami Araştırmalar Dergisi 4 (2000): 189-279.
- Karadaş, Cağfer. “Kelâm İlminde Istılah ve Medeniyet Tasavvuru”. İslami Araştırmalar Dergisi 19/2 (2006): 205-223.
- Mert, Muhit. “Kelamcıların Tanım Kuramları”. Kelâm Araştırmaları 1/2 (2003): 81-92.
- Nîsâbûrî, Muhammed b. Hüseyin. el-Hudûdu’l-mu’cemi’l-mevdûî lilmustalâhâti’l-kelâmiyye. Thk. Mahmud Yezdi Mutlak. Kum: Müessesetü’l-İmâm Sâdık, 1413.
- Öge, Ali. İbn Fûrek Hayatı ve Kelâmî Görüşleri. Konya: Kömen Yayınları, 2011.
- Öge, Ali. ‘İbn Fûrek ve Bazı Kelâmî Görüşleri’. Uluslararası Multidisipliner Akademik Çalışmalar Sempozyumu (Ismas) (02‐04 Şubat 2018) (Özet Kitabı). Kemer: y.y., 2018.
- Öge, Ali. “İbn Fûrek Hayatı, Eserleri ve Tevhîd Risâlesi”. Tarix ve Onun Problemleri, Nazarî, Elmi, Metodolojik Jurnal 1 (2011): 1-24.
- Öznurhan, Halim. “Istılah”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Ek 1: 575-576. İstanbul: TDV Yayınları, 2016.
- Teftâzânî, Sa’duddîn Mesûd Ömer. Şerhu’l-akâidi’n-nesefiyye fî usûli ilmi’d-dîn ve ilmi’l-kelâm. Dımeşk: Vizâretu’s-Sekâfe, 1973.
- Tehânevî, Muhammed Alî. Keşşâfu istilâhâti’l-fünûni ve’l-ulûm. Thk. Ali Dehrûc. Beyrut: Mektebetu Lübnân, 1996.
- Uyanık, Mevlüt - Akyol, Aygün. “Farabi’nin Medeniyet Tasavvuru ve Kurucu Metni Olarak -İhsâu’l-Ulum- Adlı Eserinin Tahlili”. Marife 15 (2015): 33-65. https://doi.org/10.33420/marife.437077.
- Uysal, Enver. “İslam Düşüncesinde Erken Dönem Kavram Çalışmaları: Câbir b. Hayyan ve Kindî Örneği”. Avrasya Terim Dergisi 4/1 (2016): 1-14.
- Yazıcı, Muhammet. “Sünni Kelâmcılara Göre Varlık Kategorileri”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 28 (2007): 201-260.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Din Araştırmaları |
| Bölüm | Araştırma Makalesi |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 31 Aralık 2019 |
| Kabul Tarihi | 26 Kasım 2019 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2019 |
Cited By
Mütekaddim Dönem Sünnî Kelâmında Keramet
Tasavvur / Tekirdağ İlahiyat Dergisi
https://doi.org/10.47424/tasavvur.884659
Bu eser Creative Commons Alıntı-GayriTicari-Türetilemez 4.0 Uluslararası Lisansı ile lisanslanmıştır.