Araştırma Makalesi
Fâil-i Muhtâr Tanrı Anlayışını Ortaya Koymada Bir Argüman Olarak Cevher-Ârâz Teorisi: Cüveynî Örneği
Öz
Atomculuk nazariyesi âlemdeki birlik-çokluk problemine çözüm bulma sürecinde ortaya atılmış; ancak teori özellikle Antik Yunan’da âlemde bir müdahaleciyi gerektirmeyecek şekilde ortaya konmuş ve ilkeleri de buna göre vazedilmişti. Kelâmcılar bu teoriyi dini düşüncenin bir gereği olarak âlemdeki her bir cüz ile aralıksız ilişki içerisinde olan tanrı anlayışını ortaya koymada bir argüman olarak yeniden formüle ettiler. Âlemin ancak fâil-i muhtar bir tanrı anlayışı ile izah edilebileceğini iddia eden kelâmcılar, bunu cevher-araz teorisiyle mükemmel bir şekilde savundular. Eş'arî kelâmının sistemleşmesinde hatırı sayılır bir katkıya sahip Cüveynî de ne antik düşünürlere ne de Mu'tezileye ait atom düşüncesinin gerçek anlamda fâil tanrı anlayışını ortaya koyamayacağını iddia etmekte ve cevher-araz görüşünü bu ilke üzerinden ortaya koymaktadır.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- Abdülcebbâr, Kâdı. Tabakâtü’l-Mu‘tezile. Thk. Fuâd Seyyid. Tunus: Dârü’t-Tunûsiyye, 1974.
- Aristoteles. Metafizik. Trc. Y. Gurur Sev. İstanbul: Pinhan Yay., 2015.
- Arslan, Ahmet. İlkçağ Felsefe Tarihi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları, 2016.
- Bâkıllânî. el-Beyân. Thk. Richard J. McCarty. Beyrut: el-Mektebetü'ş-şarkıyye, 1958.
- Bâkıllânî. Olağanüstü Olaylar ve Aralarındaki Farklar: Mûcize, Kerâmet, Sihir. Trc. Âdil Bebek. İstanbul: Rağbet Yay., 1998.
- Bulğen, Mehmet. Klasik Kelâm Atomculuğunun Günümüz Kozmolojisi Açısından Değerlendirilmesi. Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, 2012.
- Cüveynî, İmâmü’l-Haremeyn. el-İrşâd ilâ kavâtı'i'l-edilleti fî usûli'l-i'tikâd. Thk. Muhammed Yûsuf Mûsâ. Kahire: Mektebetü'l-Hancî, 1950.
- Cüveynî, İmâmü’l-Haremeyn. eş-Şâmil fî usûli'd-dîn. Tahran: Müessese-i Motaleât-ı İslâmî Dânişgah-ı McGill Şube-i Tahran, 1981.
- Cüveynî, İmâmü’l-Haremeyn. eş-Şâmil fî usûli'd-dîn. Thk. Ali Sâmi en-Neşşâr - Süheyr Muhammed Muhtâr, Faysal Budeyr Avn. İskenderiye: Münşeâtü’l-maârif, 1969.
- Cüveynî, İmâmü’l-Haremeyn. Lüma‘ü'l-edille fî kavâ'idi ‘akâidi ehli's-sünne ve'l-cemâ‘a. Thk. Fevkıyye Hüseyin Mahmûd. Beyrut: Âlemü'l-Kütüb, 1987.
- Çağdaş, Kemal. Eski Hint Çağ Kültür Tarihine Giriş. Ankara: y.y., 1974.
- Eş‘arî. Makâlâtü’l-İslâmiyyîn ve ihtilâfü’l- musallin. Nşr. Hellmut Ritter. Wiesbaden: Franz Steiner Verlag, 1963.
- Felsefe. “Demokritos ve Atomcu Madde Anlyışı Nedir?”. Erişim: 6 Eylül 2018. http://www.felsefe.gen.tr/filozoflar/demokritos_ve_atomcu_madde_anlayisi_atomculuk.asp.
- Günaltay, M. Şemsettin. Kelâm Atomculuğunun Kaynağı ve Antikçağ Atom Teorileri ile Benzerlikleri Sorunu. Sad. İrfan Bayın. Ankara: Fecr Yayınları, 2008.
- H. J. Störig. İlkçağ Felsefesi Hint Çin Yunan. Trc. Ömer Cemal Güngören. İstanbul: Yol Yayınları, 2015.
- Haq, Syed Nomanul. “The Indian and Persian Background”. History of İslamic Philosophy. Ed. Seyyed Hossein Nasr and Oliver Leaman. London and New York: 1996.
- Hiriyanna, Mysore. Hint Felsefesi Tarihi. Trc. Fuat Aydın. İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2011.
- İbn Metteveyh. et-Tezkire fi ahkâmi’l-cevâhir ve’l-a‘râz = Al-tadkira fi ahkām alğawāhir wa l-a’rād. Nşr. Daniel Gimaret. Kahire: el-Ma’hedü’l-Fransî, 2009, I, II.
- İbn Rüşd. Tehâfütü‟t-tehâfüt. Nşr. Süleyman Dünya. Kahire: Dârü’l-maârif, 1980, I.
- Kadir, C. A. “İslam Öncesi Hint Düşüncesi”. İslâm Düşüncesi Tarihi. Ed. M. M. Şerif. Trc. Kürşat Demirci. İstanbul: 1991.
- Kahraman, Hüseyin. Cüveynî'de İlliyet Teorisi. Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, 2015.
- Karadaş, Cağfer. “Atomcu Düşünceler ve Kelâm Atomculuğu”. Kelâm Araştırmaları Dergisi 2/1 (2004): 57-72.
- Karadaş, Cağfer. “Kelâm Atomculuğunun Kaynağı Sorunu”. Marife 2/2 (2002): 81-100. https://doi.org/10.5281/zenodo.3344693.
- Karadeniz, Osman. “Heyûlâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 17: 294-295. Ankara: TDV Yay., 1998.
- Köroğlu, Burhan. “Tafra”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 34: 371-372. Ankara: TDV Yay., 2010.
- Maimonides. Delâletü’l-hâirîn. Thk. Hüseyin Atay. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, 1974.
- Mâtürîdî. Kitâbü’t-Tevhîd. Trc. Bekir Topaloğlu. İstanbul: İSAM, 2013.
- Nazmî, Muhammed Aziz Sâlim. İbrâhim b. Seyyâr en-Nazzâm a'lâmü's-sekâfeti'l-İslâmiyye. İskenderiye: Müessesetü şebâbi'l-câmi‘a, 1983.
- Nisâbûrî, Ebü'l-Kâsım Ensârî. el-Ğunye fi’l-kelâm. Thk. Mustafa Hasaneyn Abdülhâdî. Kahire: Dârü’s-selâm, 2010.
- Pines, Sholomo. Mezhebü’z-zerre inde’l-müslimîn. Trc. Muhammed Abdulhadî Ebû Rîde. Kahire: 1365/1946.
- Sambursky, Samuel. The Physical World of the Greeks. b.y.: Taylor & Francis. 1956.
- Wolfson, H. Austryn. Kelâm Felsefeleri: Müslüman-Hıristiyan-Yahudi Kelâmı. Trc. Kasım Turhan. İstanbul: Kitabevi Yay., 2001.
- Yavuz, Yusuf Şevki. “Heyûlâ”. 17: 295-296. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yay., 1998.
Yıl 2019,
Cilt: 19 Sayı: 1, 9 - 22, 30.06.2019
Öz
The atomic theory was put forward in the process of finding a solution to the problem of unity-multitude in the world, but the theory was laid out in such a way that it did not require an interventionist in the realm in Ancient Greece and its principles were laid accordingly. Theologians re-formulated this theory as an argument in revealing the understanding of God, which was interrelated with each particle in the universe as a requirement of religious thought. The theologians, who claim that the world can only be explained by an understanding of God, can be defended in a perfect way by the atomic theory. Cüveynî, who has a considerable contribution to the systematization of Asharizm, claims that neither the ancient thinkers nor the Mu'taziye's atomic thought can truly reveal the notion of omnipotent God.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- Abdülcebbâr, Kâdı. Tabakâtü’l-Mu‘tezile. Thk. Fuâd Seyyid. Tunus: Dârü’t-Tunûsiyye, 1974.
- Aristoteles. Metafizik. Trc. Y. Gurur Sev. İstanbul: Pinhan Yay., 2015.
- Arslan, Ahmet. İlkçağ Felsefe Tarihi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları, 2016.
- Bâkıllânî. el-Beyân. Thk. Richard J. McCarty. Beyrut: el-Mektebetü'ş-şarkıyye, 1958.
- Bâkıllânî. Olağanüstü Olaylar ve Aralarındaki Farklar: Mûcize, Kerâmet, Sihir. Trc. Âdil Bebek. İstanbul: Rağbet Yay., 1998.
- Bulğen, Mehmet. Klasik Kelâm Atomculuğunun Günümüz Kozmolojisi Açısından Değerlendirilmesi. Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, 2012.
- Cüveynî, İmâmü’l-Haremeyn. el-İrşâd ilâ kavâtı'i'l-edilleti fî usûli'l-i'tikâd. Thk. Muhammed Yûsuf Mûsâ. Kahire: Mektebetü'l-Hancî, 1950.
- Cüveynî, İmâmü’l-Haremeyn. eş-Şâmil fî usûli'd-dîn. Tahran: Müessese-i Motaleât-ı İslâmî Dânişgah-ı McGill Şube-i Tahran, 1981.
- Cüveynî, İmâmü’l-Haremeyn. eş-Şâmil fî usûli'd-dîn. Thk. Ali Sâmi en-Neşşâr - Süheyr Muhammed Muhtâr, Faysal Budeyr Avn. İskenderiye: Münşeâtü’l-maârif, 1969.
- Cüveynî, İmâmü’l-Haremeyn. Lüma‘ü'l-edille fî kavâ'idi ‘akâidi ehli's-sünne ve'l-cemâ‘a. Thk. Fevkıyye Hüseyin Mahmûd. Beyrut: Âlemü'l-Kütüb, 1987.
- Çağdaş, Kemal. Eski Hint Çağ Kültür Tarihine Giriş. Ankara: y.y., 1974.
- Eş‘arî. Makâlâtü’l-İslâmiyyîn ve ihtilâfü’l- musallin. Nşr. Hellmut Ritter. Wiesbaden: Franz Steiner Verlag, 1963.
- Felsefe. “Demokritos ve Atomcu Madde Anlyışı Nedir?”. Erişim: 6 Eylül 2018. http://www.felsefe.gen.tr/filozoflar/demokritos_ve_atomcu_madde_anlayisi_atomculuk.asp.
- Günaltay, M. Şemsettin. Kelâm Atomculuğunun Kaynağı ve Antikçağ Atom Teorileri ile Benzerlikleri Sorunu. Sad. İrfan Bayın. Ankara: Fecr Yayınları, 2008.
- H. J. Störig. İlkçağ Felsefesi Hint Çin Yunan. Trc. Ömer Cemal Güngören. İstanbul: Yol Yayınları, 2015.
- Haq, Syed Nomanul. “The Indian and Persian Background”. History of İslamic Philosophy. Ed. Seyyed Hossein Nasr and Oliver Leaman. London and New York: 1996.
- Hiriyanna, Mysore. Hint Felsefesi Tarihi. Trc. Fuat Aydın. İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2011.
- İbn Metteveyh. et-Tezkire fi ahkâmi’l-cevâhir ve’l-a‘râz = Al-tadkira fi ahkām alğawāhir wa l-a’rād. Nşr. Daniel Gimaret. Kahire: el-Ma’hedü’l-Fransî, 2009, I, II.
- İbn Rüşd. Tehâfütü‟t-tehâfüt. Nşr. Süleyman Dünya. Kahire: Dârü’l-maârif, 1980, I.
- Kadir, C. A. “İslam Öncesi Hint Düşüncesi”. İslâm Düşüncesi Tarihi. Ed. M. M. Şerif. Trc. Kürşat Demirci. İstanbul: 1991.
- Kahraman, Hüseyin. Cüveynî'de İlliyet Teorisi. Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, 2015.
- Karadaş, Cağfer. “Atomcu Düşünceler ve Kelâm Atomculuğu”. Kelâm Araştırmaları Dergisi 2/1 (2004): 57-72.
- Karadaş, Cağfer. “Kelâm Atomculuğunun Kaynağı Sorunu”. Marife 2/2 (2002): 81-100. https://doi.org/10.5281/zenodo.3344693.
- Karadeniz, Osman. “Heyûlâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 17: 294-295. Ankara: TDV Yay., 1998.
- Köroğlu, Burhan. “Tafra”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 34: 371-372. Ankara: TDV Yay., 2010.
- Maimonides. Delâletü’l-hâirîn. Thk. Hüseyin Atay. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, 1974.
- Mâtürîdî. Kitâbü’t-Tevhîd. Trc. Bekir Topaloğlu. İstanbul: İSAM, 2013.
- Nazmî, Muhammed Aziz Sâlim. İbrâhim b. Seyyâr en-Nazzâm a'lâmü's-sekâfeti'l-İslâmiyye. İskenderiye: Müessesetü şebâbi'l-câmi‘a, 1983.
- Nisâbûrî, Ebü'l-Kâsım Ensârî. el-Ğunye fi’l-kelâm. Thk. Mustafa Hasaneyn Abdülhâdî. Kahire: Dârü’s-selâm, 2010.
- Pines, Sholomo. Mezhebü’z-zerre inde’l-müslimîn. Trc. Muhammed Abdulhadî Ebû Rîde. Kahire: 1365/1946.
- Sambursky, Samuel. The Physical World of the Greeks. b.y.: Taylor & Francis. 1956.
- Wolfson, H. Austryn. Kelâm Felsefeleri: Müslüman-Hıristiyan-Yahudi Kelâmı. Trc. Kasım Turhan. İstanbul: Kitabevi Yay., 2001.
- Yavuz, Yusuf Şevki. “Heyûlâ”. 17: 295-296. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yay., 1998.
Toplam 33 adet kaynakça vardır.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Din Araştırmaları |
| Bölüm | Araştırma Makalesi |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 30 Haziran 2019 |
| Kabul Tarihi | 30 Mayıs 2019 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2019Cilt: 19 Sayı: 1 |
Bu eser Creative Commons Alıntı-GayriTicari-Türetilemez 4.0 Uluslararası Lisansı ile lisanslanmıştır.